Μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Ήρθε το τέλος μιας ολόκληρης εποχής;

Το Facebook συμπληρώνει 20 χρόνια ζωής στις 4 Φεβρουαρίου αλλά συνεχίζει να προκαλεί αντιδράσεις όπως και την εποχή που πρωτοεμφανίστηκε. Μόλις στις 31 Ιανουαρίου ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ, ιδρυτής της πλατφόρμας, δέχτηκε την επίθεση Αμερικανών γερουσιαστών για τη διάδοση επιβλαβούς υλικού.

Την επόμενη ημέρα ανακοίνωσε ακόμα μια σειρά λαμπρών οικονομικών αποτελεσμάτων για τη Meta, τη μητρική εταιρεία του Facebook, η αξία της οποίας ανέρχεται πλέον σε 1,2 τρισ. δολάρια.

Ερευνητής μελέτησε τις δηλώσεις δύο δεκαετιών του ιδρυτή του Facebook… αλλά έχει πολλές απορίες

Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Economist, ενώ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνεχίζουν να προσελκύουν την προσοχή τόσο των εθισμένων χρηστών όσο και των επικριτών, υφίστανται μια βαθιά αλλά ελάχιστα παρατηρούμενη μεταμόρφωση.

Η παράξενη μαγεία

Η παράξενη μαγεία των διαδικτυακών κοινωνικών δικτύων ήταν να συνδυάζουν τις προσωπικές αλληλεπιδράσεις με τη μαζική επικοινωνία. Τώρα αυτό το αμάλγαμα χωρίζεται και πάλι στα δύο.

Οι ενημερώσεις κατάστασης από φίλους έχουν δώσει τη θέση τους σε βίντεο από αγνώστους που μοιάζουν με υπερδραστήρια τηλεόραση. Οι δημοσιεύσεις μεταφέρονται όλο και περισσότερο σε κλειστές ομάδες. Αυτό που ο Ζάκερμπεργκ αποκαλεί ψηφιακή «πλατεία της πόλης» ξαναχτίζεται – και δημιουργεί προβλήματα, σημειώνει ο Economist.

Αυτό έχει σημασία, διότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι βιώνουν το διαδίκτυο. Το ίδιο το Facebook αριθμεί περισσότερους από 3 δισ. χρήστες. Οι εφαρμογές αυτού του είδους καταλαμβάνουν σχεδόν το ήμισυ του χρόνου οθόνης των κινητών τηλεφώνων, ο οποίος με τη σειρά του καταναλώνει περισσότερο από το ένα τέταρτο των ωρών εγρήγορσης. Καταβροχθίζουν 40% περισσότερο χρόνο από ό,τι το 2020, καθώς ο κόσμος έχει περάσει στο διαδίκτυο.

Εκτός από διασκεδαστικά, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι το χωνευτήρι της διαδικτυακής συζήτησης και ο καταπέλτης για τις πολιτικές εκστρατείες. Σε μια χρονιά που ο μισός πλανήτης πάει στις κάλπες, οι πολιτικοί θα είναι απασχολημένοι στο διαδίκτυο.

Τα μέσα δεν είναι πια… κοινωνικά

Το εντυπωσιακό χαρακτηριστικό των νέων μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι ότι δεν είναι πλέον πολύ κοινωνικά. Εμπνευσμένες από το TikTok, εφαρμογές όπως το Facebook σερβίρουν όλο και περισσότερο ένα μενού από κλιπ που επιλέγονται από την τεχνητή νοημοσύνη ανάλογα με τη συμπεριφορά του χρήστη και όχι τις κοινωνικές του συνδέσεις.

Εν τω μεταξύ, οι άνθρωποι δημοσιεύουν λιγότερα μηνύματα. Το ποσοστό των Αμερικανών που δηλώνουν ότι τους αρέσει να καταγράφουν τη ζωή τους στο διαδίκτυο έχει μειωθεί από το 2020, από το 40% στο 28%. Οι συζητήσεις μεταφέρονται σε κλειστές πλατφόρμες, όπως το WhatsApp και το Telegram.

Τα φώτα έχουν σβήσει στην «πλατεία της πόλης» του Ζάκερμπεργκ. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήταν πάντα αδιαφανή, αφού κάθε ροή είναι διαφορετική. Αλλά το TikTok, ένα κινεζικής ιδιοκτησίας μέσο, είναι ένα μαύρο κουτί για τους ερευνητές. Το Twitter, που μετονομάστηκε σε X, δημοσίευσε μέρος του κώδικά του, αλλά περιόρισε την πρόσβαση σε δεδομένα σχετικά με το ποια tweets βλέπονται. Οι ομάδες ιδιωτικών μηνυμάτων είναι συχνά πλήρως κρυπτογραφημένες.

Ορισμένες από τις συνέπειες αυτού του γεγονότος είναι ευπρόσδεκτες. Οι πολιτικοί ακτιβιστές λένε ότι πρέπει να μετριάσουν τα μηνύματά τους για να κερδίσουν τις ιδιωτικές ομάδες. Μια προκλητική ανάρτηση που προσελκύει “likes” στο X μπορεί να αποξενώσει την ομάδα WhatsApp των γονέων του σχολείου.

Τα μηνύματα στις εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων ταξινομούνται χρονολογικά και όχι με βάση έναν αλγόριθμο που μεγιστοποιεί τη δέσμευση, μειώνοντας το κίνητρο για εντυπωσιασμό. Ειδικότερα, οι κλειστές ομάδες μπορεί να είναι καλύτερες για την ψυχική υγεία των εφήβων, οι οποίοι δυσκολεύονται όταν η ιδιωτική τους ζωή αναλύεται δημόσια.

Στο υπερδραστήριο μισό των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι αλγόριθμοι που βασίζονται στη συμπεριφορά θα σας φέρνουν αναρτήσεις πέρα από την κοινότητά σας. Τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν ακόμα να λειτουργούν ως “θάλαμοι ηχούς” αυτοενισχυόμενου υλικού. Αλλά μια ροή που παίρνει περιεχόμενο από οπουδήποτε έχει τουλάχιστον τη δυνατότητα να διαδώσει τις καλύτερες ιδέες πιο μακριά.

Νέα προβλήματα

Ωστόσο, αυτός ο νέος κόσμος των κοινωνικών μέσων φέρνει τα δικά του προβλήματα. Οι εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων είναι σε μεγάλο βαθμό μη ρυθμισμένες. Για μικρές ομάδες, αυτό είναι καλό: οι πλατφόρμες δεν θα πρέπει να αστυνομεύουν τα άμεσα μηνύματα περισσότερο από ό,τι οι τηλεφωνικές εταιρείες θα πρέπει να παρακολουθούν τις κλήσεις. Στις δικτατορίες οι κρυπτογραφημένες συνομιλίες σώζουν ζωές.

Αλλά οι ομάδες των 200.000 ατόμων του Telegram μοιάζουν περισσότερο με ανεξέλεγκτες εκπομπές παρά με συνομιλίες. Πολιτικοί στην Ινδία έχουν χρησιμοποιήσει το WhatsApp για να διαδώσουν ψέματα που σίγουρα θα είχαν αφαιρεθεί από ένα ανοιχτό δίκτυο όπως το Facebook.

Καθώς οι άνθρωποι μετακινούνται σε κλειστές ομάδες, τα ανοιχτά δίκτυα που μένουν πίσω είναι λιγότερο χρήσιμα λόγω της μείωσης των δημόσιων δημοσιεύσεων. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, επιστήμονες και γιατροί συνέβαλαν σε μια διαδικτυακή συζήτηση που περιείχε πραγματική διορατικότητα καθώς και παραπληροφόρηση.

Οι πληροφορίες ανοικτής πηγής έρευσαν όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία. Σήμερα αυτές οι συζητήσεις εξαφανίζονται ή μεταφέρονται σε κλειστά κανάλια, επιβραδύνοντας τη διάδοση των ιδεών. Οι άνθρωποι που εξακολουθούν να συμμετέχουν στα δημόσια δίκτυα, εν τω μεταξύ, είναι δυσανάλογα άνδρες και είναι πιθανό να περιγράφουν τους εαυτούς τους ως πολύ αριστερούς ή δεξιούς: βαρετοί καταλήγει ο Economist, σε απλά ελληνικά.

Επιπλέον, οι αλγόριθμοι των ανοικτών δικτύων που καθοδηγούνται από τη συμπεριφορά των χρηστών φαίνεται ότι είναι προετοιμασμένοι να διαδίδουν τα πιο πικάντικα βίντεο. Για να γίνει κάτι viral σε ένα κοινωνικό δίκτυο, οι άνθρωποι έπρεπε να επιλέξουν να το μοιραστούν. Τώρα το υποστηρίζουν απλά παρακολουθώντας το, καθώς ο αλγόριθμος επιβραβεύει το περιεχόμενο που προσελκύει τη μεγαλύτερη συμμετοχή.

Προβοκάτορες όπως ο κ. Τραμπ ή ο Ναγίμπ Μπουκέλε, το φαβορί στις εκλογές αυτής της εβδομάδας στο Ελ Σαλβαδόρ, επωφελούνται, όπως και οι έμποροι παραπληροφόρησης. Οι πλατφόρμες λένε ότι είναι καλύτερες στο να ξεχωρίζουν τα ψεύτικα μηνύματα. Η Τέιλορ Σουίφτ, το τελευταίο υψηλού προφίλ θύμα ενός deepfake, μπορεί να διαφωνεί, σημειώνει ο Economist.

Πιο επείγουσα ακόμη και από την άνοδο των ψευδών ειδήσεων είναι η έλλειψη πραγματικών ειδήσεων. Ο Ζάκερμπεργκ είπε κάποτε ότι ήθελε το Facebook να είναι σαν μια εξατομικευμένη εφημερίδα. Αλλά από τότε που το δίκτυο στράφηκε προς την ψυχαγωγία, οι ειδήσεις αποτελούν μόνο το 3% των όσων βλέπουν οι άνθρωποι σε αυτό. Σε όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μόνο το 19% των ενηλίκων μοιράζεται εβδομαδιαία ειδήσεις, από 26% το 2018.

WhatsApp και… WhatsDown

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι τα ελαττώματα των κοινωνικών δικτύων μπορούν να διορθωθούν με καλύτερη διακυβέρνηση, έξυπνη κωδικοποίηση ή ένα διαφορετικό επιχειρηματικό μοντέλο. Τέτοια πράγματα μπορούν να βοηθήσουν.

Αλλά τα προβλήματα που εγείρονται από τη νέα γενιά εφαρμογών υποδηλώνουν ότι τα ελαττώματα των κοινωνικών δικτύων είναι επίσης αποτέλεσμα των συμβιβασμών που είναι ενσωματωμένοι στην ανθρώπινη επικοινωνία. Όταν οι πλατφόρμες επιστρέφουν προς τις ιδιωτικές ομάδες, έχουν αναπόφευκτα λιγότερη εποπτεία.

Όταν οι άνθρωποι ξεφεύγουν από τους θαλάμους απήχησής τους, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν πιο ακραίο περιεχόμενο. Όταν οι χρήστες αγκαλιάζουν την ακίνδυνη ψυχαγωγία, βλέπουν λιγότερες ειδήσεις. Καθώς τα κοινωνικά δίκτυα μαραζώνουν, οι φορείς εκμετάλλευσης των πλατφορμών και οι χρήστες θα πρέπει να αφιερώνουν λιγότερο χρόνο στις παλιές μάχες και περισσότερο στην αντιμετώπιση των νέων, καταλήγει ο Economist.