Ερευνάτε, ερευνάτε, ερευνάτε…

Όταν ξεκίνησαν πριν μια εικοσαετία και πλέον, κύριος σκοπός των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ήταν να συνδέουν και να φέρνουν κοντά τους ανθρώπους.

Τα τελευταία χρόνια όμως, ειδικά μετά την πανδημία και τις σχετικές καραντίνες, τα περίφημα social media, μας κατακλύζουν από τη μια πλευρά, όχι όμως χωρίς σε κάποιο βαθμό να απειλούν τη δημοκρατία και την ελεύθερη σκέψη, από την άλλη. Πέρα έτσι από τις θετικές επιπτώσεις τους, έχουν και μια σκοτεινή πλευρά, η οποία γίνεται όλο σκοτεινότερη τον τελευταίο καιρό. Ιδιαίτερα δε μετά τη θεαματική ανάδυση παγκοσμίως χωρών με αυταρχικά καθεστώτα. Συνεπώς, ένας δημοκρατικός τρόπος ενημέρωσης, γίνεται τοξικός, γιατί κάποιοι αυτό επιδιώκουν.

Συνεπώς, όσο πιο ελεύθερη και πληθωρική είναι η πληροφόρηση τόσο μεγαλώνουν οι κίνδυνοι της βαθμιαίας διαστροφής της. Όμως, η δύναμη των κοινωνικών μέσων δεν στηρίζεται μόνον στα χέρια των δημιουργών περιεχομένων, των επαγγελματιών της παραπληροφόρησης, στις πλατφόρμες και στους περίφημους influencers. Βασίζεται και στα χέρια των χρηστών και στην ερευνητική τους δύναμη. Και στο επίπεδο αυτό θα έπρεπε να ξεκινήσει μια πραγματική πνευματική επανάσταση.

Θα έπρεπε ο καθένας μας, από μόνος του, να ανακαλύπτει τι συμβαίνει. Θα χρειαζόταν να ξοδέψουμε περισσότερο χρόνο διαβάζοντας άρθρα και ερευνώντας πτυχές της πραγματικότητας.

«……Συνειδητοποιήστε ότι αρκετά από όσα κυκλοφορούν στο διαδίκτυο υπάρχουν εκεί για να σας βλάψουν. Ζητήστε πληροφορίες για τις ιστοσελίδες που είναι αφιερωμένες στην έρευνα σχετικά με τις εκστρατείες προπαγάνδας (μερικές από τις οποίες έρχονται από το εξωτερικό). Προσέξτε όσα διακινείτε και μοιράζεστε με άλλους. Έχετε ευθύνη…..»,γράφει ο Timothy

Snyder, Αμερικανός ιστορικός και συγγραφέας, στο βιβλίο του για την αντίσταση απέναντι στην τυραννία. Και με τον όρο αυτόν, γνωρίζει για ποιούς και για ποιο πράγμα ομιλεί.

Θέτει δε ένα καίριο στην εποχή μας ερώτημα. «Τι είναι αλήθεια;».

Μερικές φορές οι άνθρωποι διατυπώνουν αυτό το ερώτημα επειδή κατά βάση θέλουν να παραμείνουν αδρανείς. Ο γενικευμένος κυνισμός μάς κάνει να αισθανόμαστε μέσα στα πράγματα, εναλλακτικοί, «αντισυστημικοί», παραβλέ¬ποντας ότι βυθιζόμαστε, μαζί με τους συμπολίτες μας, σ’ ένα τέλ¬μα αδιαφορίας. Αυτό όμως που μας προσδίδει ατομικότητα είναι η ικα¬νότητα μας να ξεδιαλύνουμε τα γεγονότα· αυτό που μας καθιστά κοινωνία είναι η συλλογική μας εμπιστοσύνη στην κοινή γνώση. Το άτομο που διερευνά είναι ένας πολίτης που οικοδομεί. Ο ηγέτης που απεχθάνεται όσους διερευνούν είναι δυνάμει τύραννος.

Και αυτοί οι τελευταίοι, εσχάτως, έχουν ούριο άνεμο στα πανιά τους. Χρησιμοποιούν αδίστακτα έτσι την πρώτη ύλη της εξουσίας τους που είναι το ψέμα και η συναφής με αυτό ιστορική απάτη. Ποντάρουν με βεβαιότητα στην άγνοια. Ίσως όμως αυτό να είναι το μεγάλο λάθος τους.

Το 1971, σχολιάζοντας τους ψευδείς ισχυρισμούς των Η.Π.Α. σχετικά με τον πόλεμο στο Βιετνάμ, η πολιτική φιλόσοφος Χάννα Άρεντ παρηγοριόταν στην ιδέα ότι, σε μια ελεύθερη κοινωνία, τα γεγονότα έχουν από τη φύση τους την ικανότητα να υπερβαίνουν και να παραμερίζουν το ψέμα. «….Υπό φυσιολογικές συνθήκες, ο ψεύτης ηττάται από την πραγματικότητα, της οποίας υποκατά¬στατο δεν υπάρχει· ανεξαρτήτως του πόσο εκτεταμένος είναι ο ιστός του ψεύδους που εξυφαίνει ένας πεπειραμένος ψεύτης, ποτέ δεν θα γίνει όσο μεγάλος χρειάζεται για να καλύψει την αχανή επικράτεια των γεγονότων…». Όμως τα ηλεκτρονικά μέσα άλλαξαν δραματικά την κατάσταση.

«….Με θεαματική αφετηρία στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 2016, ο δισδιάστατος κόσμος του διαδικτύου κατέληξε να είναι πιο σημαντικός από τον τρισδιάστατο κόσμο της ανθρώπινης επαφής. Οι άνθρωποι που πήγαιναν πόρτα – πόρτα προσπαθώντας να διαφωτί¬σουν τους εκλογείς και να συγκεντρώσουν ψήφους συναντούσαν το έκπληκτο βλέμμα Αμερικανών πολιτών που συνειδητοποιού¬σαν ότι θα αναγκάζονταν να μιλήσουν για πολιτική με ένα πλά¬σμα με σάρκα και οστά, αντί να δουν απλώς να επιβεβαιώνονται οι απόψεις τους στον τοίχο τους στο Facebook. Στο πλαίσιο του δισδιάστατου κόσμου του διαδικτύου έχουν αναδυθεί νέες συλλογικότητες, αθέατες στο φως της μέρας – φυλές με διακριτές κοσμοθεωρίες. υποκείμενες συχνά σε χειραγώγηση (Και ναι, υπάρ¬χει μια συνωμοσία την οποία μπορείς να εντοπίσεις online: Είναι αυτή που σε κρατάει online, να αναζητάς συνωμοσίες)…..», αναφέρει ο Timothy Snyder, θέτοντας την ίδια στιγμή ένα μεγάλο πρόβλημα για τη δημοκρατία. Αυτό της ανάγκης των εφημερίδων, αλλά και μιας άλλης δημοσιογραφίας.

«…..Χρειαζόμαστε τις εφημερίδες…..», γράφει. «…Χρειαζόμαστε τους δημοσιογράφους τα ρεπορτάζ των οποίων καταγράφονται στις σελίδες και ριζώνουν στο μυαλό μας.

Οι καλύτεροι δημοσιογράφοι των εφημερίδων μάς δίνουν τη δυνατότητα να συλλογιστούμε τι νόημα έχουν για μας και για τη χώρα μας θραύσματα πληροφοριών που φαινομενικά δεν έχουν βάρος. Όμως ενώ ο οποιοσδήποτε μπορεί να αναπαραγάγει ένα άρθρο, να το αναρτήσει στη σελίδα του ή να το διαδώσει, η δη¬μοσιογραφική έρευνα και το γράψιμο είναι δύσκολη δουλειά που απαιτεί χρόνο και χρήμα. Προτού χλευάσετε τα «mainstream» μέσα ενημέρωσης, σκεφτείτε ότι δεν είναι πια «mainstream», ότι δεν αποτελούν την επικρατούσα τάση. Η χλεύη είναι εύκολη και γι’ αυτό έχει εσχάτως επικρατήσει· απεναντίας, η σοβαρή δημοσι¬ογραφία είναι αιχμηρή και δύσκολη. Δοκιμάστε να γράψετε μόνοι σας ένα κανονικό άρθρο, να αναμετρηθείτε με τη σκληρή δουλειά την οποία προϋποθέτει κάτι τέτοιο στον κόσμο της πραγματικότη¬τας: ταξίδια, συνεντεύξεις, σχέσεις διαρκείας με τις πηγές, έρευνα σε αρχεία, διασταύρωση όλων των στοιχείων προς επαλήθευση, γράψιμο και ξαναγράψιμο προσχεδίων, και όλα αυτά μέσα σε χρόνους ιδιαίτερα πιεστικούς. Αν ανακαλύψετε ότι σας αρέσει, δημιουργήστε ένα blog. Στο μεταξύ, αναγνωρίστε τη δουλειά και την προσφορά όσων ασκούν επαγγελματικά τη δημοσιογραφία. Οι δημοσιογράφοι δεν είναι τέλειοι, ή τουλάχιστον πιο τέλειοι από όσους κάνουν διαφορετικά επαγγέλματα. Όμως η εργασία των ανθρώπων που μένουν πιστοί στα δημοσιογραφικά ιδεώδη και στη δημοσιογραφική δεοντολογία έχει διαφορετική ποιότητα από τη δουλειά όσων αδιαφορούν γι’ αυτά.

Μας φαίνεται φυσιολογικό να πληρώνουμε για έναν υδραυλικό, ή έναν μηχανικό, αλλά απαιτούμε οι ειδήσεις να παρέχονται δωρεάν. Αν δεν πληρώσουμε για τα υδραυλικά ή για την επιδιόρθωση του αυτοκινήτου μας, δεν θα πιούμε καθαρό νερό και δεν θα οδηγήσουμε το αυτοκίνητο μας με ασφάλεια. Γιατί λοιπόν να διαμορφώνουμε τις πολιτικές μας απόψεις στη βάση μιας μηδενικής επένδυσης; Παίρνουμε αυτό για το οποίο πληρώνουμε – και δωρεάν πληροφόρηση σημαίνει αμφιλεγόμενη πληροφόρηση.

Εάν κυνηγάμε τα γεγονότα, εάν τα ανακαλύπτουμε, τα διασταυρώνουμε και τα επιβεβαιώνουμε, το διαδίκτυο μας παρέχει μια αξιοζήλευτη δυνατότητα να τα διαδώσουμε….». Και αυτό, δίνει περιεχόμενο στην έννοια της δημοκρατίας.