Το περασμένο Σαββατοκύριακο στην Ουάσιγκτον, κοντά στον Λευκό Οίκο, δεκάδες οικονομολόγοι από πανεπιστήμια και ιδρύματα όπως το ΔΝΤ συγκεντρώθηκαν για να συζητήσουν την κατάσταση της «γεωοικονομίας».
Γεω- τι; ίσως ρωτήσουν κάποιοι αναγνώστες. Δεν είναι περίεργο: μέχρι πρόσφατα, αυτή η λέξη χρησιμοποιούνταν ελάχιστα, καθώς φαινόταν να αντιβαίνει στους σύγχρονους κανόνες.
Αυτό συμβαίνει επειδή η φράση περιγράφει πώς οι κυβερνήσεις μπορούν να χρησιμοποιήσουν οικονομικές και χρηματοπιστωτικές πολιτικές για να παίξουν παιχνίδια εξουσίας. Αλλά στο πνευματικό πλαίσιο της ελεύθερης αγοράς του 20ού αιώνα – το οποίο είναι αυτό στο οποίο οι περισσότεροι δυτικοί επαγγελματίες έχτισαν τις καριέρες τους – επικρατούσε γενικά η υπόθεση ότι το ορθολογικό οικονομικό συμφέρον κυριαρχούσε, όχι η βρώμικη πολιτική. Η πολιτική φαινόταν να είναι παράγωγο της οικονομίας – όχι το αντίστροφο.
Όχι πια. Ο εμπορικός πόλεμος που εξαπέλυσε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ έχει σοκάρει πολλούς επενδυτές, καθώς φαίνεται τόσο παράλογος με βάση τα πρότυπα της νεοφιλελεύθερης οικονομίας. Αλλά «ορθολογικός» ή όχι, αντανακλά μια μετατόπιση σε έναν κόσμο όπου η οικονομία έχει περάσει σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με τα πολιτικά παιχνίδια, όχι μόνο στην Αμερική, αλλά και σε πολλά άλλα μέρη.
Έτσι, πανεπιστήμια όπως το John Hopkins, το Dartmouth , το Kiel και το Stanford επιδιώκουν να επεκτείνουν τα προγράμματα «γεωοικονομίας» τους (με το τελευταίο να χρησιμοποιεί μηχανική μάθηση για τον σκοπό αυτό), μαζί με φορείς όπως το ΔΝΤ, το Ινστιτούτο Milken και το Ινστιτούτο Atlantic. Και ο Dane Alivarius, πρώην αξιωματούχος του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ, προτρέπει τώρα τις εταιρείες να δημιουργήσουν έναν νέο ρόλο «CGO» – ή επικεφαλής γεωπολιτικής – «για να πλοηγηθούν στα ολοένα και πιο θολά όρια μεταξύ εμπορίου και πολιτικής δεξιοτεχνίας» όπου «οι διαιτητές [δηλαδή οι κυβερνήσεις] έχουν αλλάξει τους κανόνες».
Παραμένει ασαφές αν οι εταιρείες θα υιοθετήσουν πράγματι αυτή την ιδέα. Ωστόσο, εν τω μεταξύ, οι επενδυτές και οι επιχειρηματικοί ηγέτες θα πρέπει να σημειώσουν πέντε βασικά σημεία σχετικά με αυτή τη γεωοικονομική συζήτηση.
Καταρχάς, αυτό το φαινόμενο δεν αφορά απλώς έναν άνθρωπο (τον Τραμπ), αλλά σηματοδοτεί ένα πολύ μεγαλύτερο σημείο καμπής στο πνευματικό πνεύμα της εποχής — ενός είδους που έχουμε δει μερικές φορές στο παρελθόν.
Μια τέτοια μετατόπιση συνέβη λίγο περισσότερο από έναν αιώνα πριν, όταν το παγκοσμιοποιημένο, ιμπεριαλιστικό όραμα του καπιταλισμού που βασίλευε πριν από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο εκτοπίστηκε από εθνικιστικές, προστατευτικές πολιτικές. Μια άλλη ήρθε μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, όταν η κεϋνσιανή οικονομία επικράτησε. Στη συνέχεια, τη δεκαετία του 1980, οι νεοφιλελεύθερες ιδέες της ελεύθερης αγοράς εκτόπισαν τον κεϋνσιανισμό.
Το γεγονός ότι το πνευματικό εκκρεμές ταλαντεύεται τώρα ξανά, προς έναν περισσότερο εθνικιστικό προστατευτισμό (με μια δόση στρατιωτικού κεϋνσιανισμού), ταιριάζει επομένως σε ένα ιστορικό μοτίβο – αν και λίγοι προέβλεψαν ότι η ταλάντωση θα έπαιρνε αυτή τη μορφή.
Δεύτερον, μια σημαντική πτυχή αυτής της μετατόπισης του zeitgeist είναι ότι οι κυβερνήσεις δεν επικεντρώνονται πλέον «απλώς» στην απόλυτη ευημερία της χώρας τους, αλλά και στη σχετική τους θέση. Αυτή η διάκριση μπορεί να ακούγεται ανεπαίσθητη. Αλλά έχει βαθιά σημασία, όπως διευκρινίζει μια εργασία που συνυπέγραψε η Aaditya Mattoo, οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, μαζί με τη Michele Ruta και τον Robert Staige.
Αυτό συμβαίνει επειδή μια νοοτροπία «απόλυτης ευημερίας» υποστηρίζει την εμπορική συνεργασία, αλλά διαλύεται «αν η αντιπαλότητα επισκιάσει οποιαδήποτε σκέψη για την ευημερία της χώρας», λένε οι συγγραφείς. Με άλλα λόγια, η οργισμένη ρητορική του Τραμπ για την «εξαπάτηση» της Αμερικής από τους ανταγωνιστές αντανακλά μια μεγαλύτερη αλλαγή νοοτροπίας.
Τρίτον, ένας (προφανής) παράγοντας πίσω από αυτόν τον ανταγωνισμό είναι ότι η Κίνα αμφισβητεί πλέον την κυρίαρχη θέση της Αμερικής. Αυτό το μοτίβο έχει παρατηρηθεί συχνά στο παρελθόν, όπως σημειώνει ο Ρέι Ντάλιο, ο αστέρας των hedge funds, σε ένα προκλητικό βιβλίο που θα κυκλοφορήσει σύντομα. Οι επενδυτές θα πρέπει επίσης να σημειώσουν ότι ο Ντάλιο υποδηλώνει ότι μια τέτοια σύγκρουση σπάνια επιλύεται γρήγορα ή ομαλά – πόσο μάλλον όταν υπάρχει ένας κύκλος χρέους.
Τέταρτον, καθώς οι ΗΠΑ και η Κίνα καταφεύγουν σε γεωοικονομικές στρατηγικές, άλλες χώρες ακολουθούν το παράδειγμα ως απάντηση. Απλώς δείτε πώς η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αγωνίζεται για να αναπτύξει ένα ψηφιακό ευρώ, η Σαουδική Αραβία αναπτύσσει τη δική της τεχνολογική στοίβα ή η Ιαπωνία χρησιμοποιεί τα κρατικά της ομόλογα ως «χάρτι» στις εμπορικές συνομιλίες. Αυτό σημαίνει ότι οι τεχνολογικές, εμπορικές, χρηματοοικονομικές και στρατιωτικές πολιτικές αναμειγνύονται με τρόπο που δεν έχει παρατηρηθεί κατά τη νεοφιλελεύθερη εποχή.
Πέμπτον και τελευταίο, η βιομηχανική πολιτική επέστρεψε. Αυτό ξεκίνησε στην Αμερική υπό τον Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν. Αλλά ο Τραμπ διπλασιάζει τους δασμούς, με δασμούς. Για να το καταλάβετε αυτό, ρίξτε μια ματιά σε ένα εντυπωσιακό νέο βιβλίο με τίτλο «Βιομηχανική Πολιτική για τις Ηνωμένες Πολιτείες» των Μαρκ Φαστό και Ίαν Φλέτσερ, δύο οικονομολόγων αγαπημένων στο πλήθος των Maga. Υποστηρίζουν τους δασμούς, αλλά τονίζουν επίσης την ανάγκη για άλλες βιομηχανικές πολιτικές, αναφέροντας τη Νότια Κορέα, την Ιαπωνία, την Κίνα και τη Γερμανία ως παραδείγματα προς μίμηση.
Δεν είναι σαφές εάν ο Τραμπ θα ακολουθήσει τη συμβουλή τους. Αλλά αυτό που είναι προφανές είναι ότι υπάρχει αυξανόμενη αποδοχή στις ΗΠΑ ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να διαμορφώνει το εμπόριο προς το εθνικό συμφέρον. Αυτό αναπόφευκτα θα ωθήσει περιοχές όπως η Ευρώπη να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους.
Όλα αυτά θα τρομοκρατήσουν πολλούς παρατηρητές, ιδιαίτερα εκείνους που μεγάλωσαν σε εκείνη τη νεοφιλελεύθερη εποχή. Αλλά μην περιμένετε ότι το πνευματικό εκκρεμές θα αντιστραφεί σύντομα – ακόμη και αν οι ΗΠΑ κόψουν μερικές εμπορικές συμφωνίες, όπως σημειώνει ο Dan Ivascyn της Pimco, η αγάπη του Τραμπ για τους δασμούς είναι βαθιά ριζωμένη. Καλώς ή κακώς, όλοι πρέπει να μάθουμε να πλοηγούμαστε στη γεωοικονομία. Δεν μπορούμε απλώς να ευχόμαστε να εξαφανιστεί.
