Απελευθέρωση των Πατεντών: Αντιλαμβανόμαστε τις Μακροχρόνιες Επιπτώσεις;

Με αφορμή την δήλωση Μπάϊντεν για την απελευθέρωση των δικαιωμάτων ευρεσιτεχνίας των εμβολίων, ξεκίνησε ένας πόλεμος ιδεολογικών χαρακωμάτων.

Από την μεριά των οικονομικών της τεχνολογίας ο μεγάλος προβληματισμός από μια τέτοια απόφαση βασίζεται στο γεγονός ότι οι επενδύσεις στην έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α) διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο, ίσως τον κρισιμότερο, στη βελτίωση της παραγωγικότητας και την διεθνή ανταγωνιστικότητα. Οι δε νόμοι προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας αφενός μειώνουν την αβεβαιότητα σχετικά με τη δυνατότητα εκμετάλλευσης αυτών και αφετέρου δημιουργούν κίνητρα επειδή επιτρέπουν την αποκόμιση ενός προσωρινού μονοπωλιακού εσόδου.

Ένας καινοτόμος επενδύει στην Ε & Α προκειμένου να έχει θετικές αποδόσεις μακροχρόνια, δηλαδή θετική καθαρή παρούσα αξία μελλοντικών εσόδων και κόστους (δαπάνης για Ε&Α και παραγωγής του προϊόντος). Στην περίπτωση της ισχυρής προστασίας, η επιχείρηση μοιράζει το προβλεπόμενα έσοδα στην διάρκεια της προστασίας. Ωστόσο, μια εταιρεία που δεν απολαμβάνει ισχυρό νομικό πλαίσιο προστασίας αντιμετωπίζει υψηλό κίνδυνο απομίμησης των πρόσφατα εφευρεθέντων αγαθών είτε από εγχώριους είτε από ξένους ανταγωνιστές. Σε αυτήν την περίπτωση, η επιχείρηση θα προσπαθήσει να εκμεταλλευθεί το πλεονέκτημα του πρώτου και να εισπράξει τα μονοπωλιακά κέρδη σε σύντομο χρονικό διάστημα, χρεώνοντας υψηλότερη τιμή, ενώ και οι μετέπειτα μιμητές θα έχουν ως τιμή – κατώφλι αυτήν την τιμή.

Σε επιστημονική μελέτη (https://doi.org/10.1016/S0048-7333(00)00130-X) στοχεύσαμε στον έλεγχο της υπόθεσης του κατά πόσο η προστασία των δικαιωμάτων περιουσίας συσχετίζεται θετικά με την επένδυση μιας χώρας σε Ε&Α ως ποσοστό του ΑΕΠ.

Χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από 50 χώρες.

Για την μέτρηση της προστασίας των δικαιωμάτων ευρεσιτεχνία χρησιμοποιήθηκε ο σταθμισμένος δείκτης προστασίας που περιλαμβάνει: (1) την έκταση της κάλυψης, (2) την συμμετοχή της χώρας σε διεθνείς συμφωνίες ευρεσιτεχνίας, (3) τις προβλέψεις για απώλεια προστασίας, (4) την ύπαρξη μηχανισμών επιβολής των δικαιωμάτων περιουσίας και (5) την διάρκεια της προστασίας. Τα αποτέλεσμα της μελέτης έδειξαν ότι όσο ισχυρότερο το πλαίσιοΑ ΤΟ προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας μιας χώρας τόσο υψηλότερες είναι δαπάνες για Ε&Α στο ΑΕΠ της χώρας.

Ειδικότερα, υπολογίσθηκε ότι η βελτίωση της θέσης μιας χώρας κατά μια μονάδα στην κλίμακα προστασίας μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της δαπάνης για Ε&Α κατά 0,5% του ΑΕΠ της χώρας, ποσό πολύ σημαντικό εάν αναλογισθεί ο αναγνώστης ότι κατά το 2019 το ποσοστό επένδυσης σε Ε&Α/ΑΕΠ για την χώρα μας ήταν 1,27% και ο μέσος όρος της ΕΕ 2,24%.

Συμπερασματικά, η πιθανή κατάργηση του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας των εταιρειών που παρήγαγαν τα εμβόλια ενδέχεται να έχει σημαντικότατες μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην οικονομία, αυξάνοντας σημαντικά την αβεβαιότητα ως προς τα πνευματικά δικαιώματα, με μείωση των δαπανών για Ε&Α, αύξηση των τιμών και τελικά περιορισμό της οικονομικής ανάπτυξης.

Επίσης, οι αναπτυσσόμενες χώρες ενδεχομένως να υποστούν μεγαλύτερες αρνητικές επιπτώσεις καθώς θα κληθούν μακροπρόθεσμα να πληρώνουν ακριβότερα τα μέχρι σήμερα προστατευόμενα προϊόντα πχ φάρμακα ενώ θα καταστούν λιγότερο ελκυστικές σε ξένες εταιρείες ώστε να συνάψουν σχέσεις αδειοδότησης με εγχώριους εταίρους ή να επενδύσουν οι ίδιες.

Ο θεσμός της προστασίας των δικαιωμάτων περιουσίας εφαρμόσθηκε στην Αγγλία από τον 17ο αιώνα ( δεν είναι τυχαίο ότι ηγήθηκε της βιομηχανικής επανάστασης) και συνετέλεσε στην άνευ προηγουμένου οικονομική ανάπτυξη της ανθρωπότητας.

Ήλθε η ώρα της κατεδάφισης;

* Νίκος Χ. Βαρσακέλης, Καθηγητής Βιομηχανικής Πολιτικής, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης