Τόμας Όστερμαϊερ – Οι σύγχρονες κοινωνίες πάσχουν από «λήθη»

Το αρχαίο δράμα υπήρχε εδώ και χρόνια στο μυαλό του Τόμας Όστερμαϊερ, σκηνοθέτη και καλλιτεχνικού διευθυντή του φημισμένου βερολινέζικου θεάτρου, Σαουμπύνε. Φαίνεται όμως πως η κατάλληλη στιγμή έφτασε φέτος το καλοκαίρι, μετά από ειδική ανάθεση του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου και της Κατερίνας Ευαγγελάτου. Για τρεις βραδιές (3-5/9), ο εξαιρετικά δημοφιλής στο ελληνικό κοινό Γερμανός σκηνοθέτης, θα παρουσιάσει στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου έναν νέο Οιδίποδα, σε μια παγκόσμια πρεμιέρα που αποτελεί συμπαραγωγή του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου με τη βερολινέζικη Σαουμπύνε.

Ο θίασος έχει φτάσει στο αργολικό θέατρο και προετοιμάζεται πυρετωδώς για το νέο αυτό καλλιτεχνικό εγχείρημα, με το οποίο θα κλείσει το πρόγραμμα παραστάσεων του φετινού καλοκαιριού στην Επίδαυρο. Με αφορμή την παγκόσμια πρεμιέρα, πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 26/8 συνέντευξη τύπου στον χώρο της Επιδαύρου, στην οποία ο Τόμας Όστερμαϊερ, η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Κατερίνα Ευαγγελάτου και η συγγραφέας Μάγια Τσάντε που υπογράφει την νέα εκδοχή του «Oιδίποδα» μίλησαν για την παράσταση.

«Η Επίδαυρος είναι το ομορφότερο θέατρο του κόσμου», είπε ο Τόμας Όστερμαϊερ, ευχαριστώντας το Φεστιβάλ που του έδωσε τη δυνατότητα να βρεθεί σε αυτό τον «μαγικό τόπο» μαζί με τους συνεργάτες του.

Ο πολυβραβευμένος Γερμανός σκηνοθέτης εξήγησε πως η Κατερίνα Ευαγγελάτου τον έπεισε να κάνει κάτι που και προηγούμενοι διευθυντές του Φεστιβάλ είχαν προσπαθήσει αλλά δεν κατάφεραν, να καταπιαστεί για πρώτη φορά με ένα έργο της αρχαίας ελληνικής δραματουργίας. «Η Κατερίνα συγκαταλέγεται στη νέα γενιά δημιουργών και είμαι κατενθουσιασμένος που αυτή η γενιά, εξακολουθεί, παρότι μεγαλώνω, να βρίσκει το έργο μου ενδιαφέρον». Στη συνέχεια, επεσήμανε ότι οι τραγωδίες κατά την εποχή τους ήταν σύγχρονα έργα και τόνισε την αντίστοιχη ανάγκη σήμερα να δημιουργηθούν νέα κείμενα.

«Αν οι αρχαίοι Έλληνες ήξεραν ότι 2.500 χρόνια μετά παίζουμε ακόμα τα έργα τους με τον ίδιο τρόπο, θα μας λυπούνταν που δεν καταφέραμε να γράψουμε κάτι καλύτερο. Η δημιουργία σύγχρονης τέχνης αποτελεί ένδειξη δυνατής κουλτούρας. Η αναπαραγωγή των αρχαίων έργων είναι ένδειξη αδυναμίας. Πιστεύω λοιπόν ότι είναι εντάξει να διασκευάζουμε κλασικά έργα. Και μην ξεχνάμε ότι και ο Σοφοκλής, κάτι παρόμοιο έπραξε. Ο μύθος του Οιδίποδα προϋπήρχε του Σοφοκλή. Ο Σοφοκλής έγραψε μία εκδοχή αυτού του μύθου και τώρα η Μάγια έγραψε μία άλλη εκδοχή του ίδιου μύθου», πρόσθεσε.

Ένας λόγος που ο Όστερμαϊερ δίσταζε να καταπιαστεί με τους αρχαίους ήταν – όπως είπε – επειδή δεν μπορούσε να ταυτιστεί με το ότι στο αρχαίο δράμα η μοίρα των ανθρώπων καθορίζεται από τους θεούς. «Έχω δουλέψει εδώ και χρόνια πάνω στη ιδέα ότι ο ίδιος ο άνθρωπος καθορίζει τη μοίρα του. Σε όλη την καλλιτεχνική μου πορεία έθετα ερωτήματα τα οποία έσπαγαν το ταμπού της “υποταγής” σε οποιαδήποτε πίστη ή ρόλο που έπρεπε να υπηρετήσουμε. Αυτό με απομάκρυνε κατά κάποιον τρόπο από τη διάθεση να ασχοληθώ με το αρχαίο δράμα. Οι ουρανοί είναι άδειοι, δεν υπάρχουν θεοί», συμπλήρωσε.

Η στάση του απέναντι στα αρχαία κείμενα άλλαξε όταν παρακολούθησε τον «Οιδίποδα» του Ρομέο Καστελούτσι στο Παρίσι το Νοέμβριο του 2015, μια ημέρα μετά την μεγάλη τρομοκρατική επίθεση στο Μπατακλάν. Τότε ήταν που κατάλαβε στην ουσία του το έργο και το είδε μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα.

«Είναι ένα έργο για την αυτογνωσία», επισήμανε ο Τόμας Οστερμάγιερ. «Ο εχθρός βρίσκεται μέσα μας», είπε. Αυτό είναι το μήνυμα που θέλει να υπογραμμίσει στην καινούργια ανάγνωση του αρχαίου μύθου, συνδέοντας αυτή τη σκέψη με όλα τα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας, όπως την τρομοκρατία, την κλιματική αλλαγή, τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, τα προσφυγικά ρεύματα, ακόμη και την πανδημία.

«Είμαστε υπεύθυνοι για τα δεινά του κόσμου. Εμείς οι ίδιοι τα έχουμε προκαλέσει και οφείλουμε να αναλογιστούμε το δικό μας μερίδιο ευθύνης», υπογράμμισε ο σκηνοθέτης. Οι σύγχρονες κοινωνίες πάσχουν από «λήθη», γι’ αυτό κι ο δικός του Οιδίποδας έχει απωθήσει το γεγονός ότι σκότωσε κάποιον. «Όταν δείχνουμε κάποιον με το δάχτυλο, υπάρχουν ακόμα τέσσερα δάχτυλα που δείχνουν εμάς. Εμείς οι ίδιοι έχουμε απωθήσει την ευθύνη που μας αναλογεί σε όλα τα κοινωνικά ζητήματα, δημιουργώντας μια επίπλαστη ιδανική πραγματικότητα. Αν ερχόμασταν αντιμέτωποι με την αλήθεια μας και μπορούσαμε να συνειδητοποιήσουμε πλήρως την ευθύνη μας σε όλα αυτά, ίσως να μην αντέχαμε, ίσως να ήταν δύσκολο να συνεχίσουμε να ζούμε».

Πρόθεση του Όστερμαϊερ και της Τσάντε δεν ήταν, όπως διευκρίνισαν, να αναμετρηθούν με τον Σοφοκλή. H συγγραφέας τόνισε πως έχει γράψει ένα καινούριο έργο που «συνομιλεί» με τον Οιδίποδα του Σοφοκλή. H διαχείριση της εξουσίας στη σημερινή εποχή και ο ρόλος της γυναίκας είναι πεδία που στάθηκαν καθοριστικά για την ίδια κατά τη συγγραφή του έργου. «Δεν ήθελα να γράψω ένα έργο με αποκλειστικό ήρωα έναν άντρα. Μ’ ενδιέφερε να υπογραμμίσω τη γυναικεία φωνή, διότι ήθελα η Ιοκάστη να σπάσει τη σιωπή της. Γι’ αυτό κι αναδεικνύω την Ιοκάστη ως κεντρική φιγούρα, δημιουργώντας μάλιστα μια ισορροπία τεσσάρων προσώπων, δύο γυναικών και δύο αντρών» ανέφερε. Η δική της Ιοκάστη δεν είναι μια σιωπηλή παρουσία που αυτοκτονεί, αλλά μια σύγχρονη γυναίκα που παντρεύεται έναν νεότερο άντρα και διοικεί μια μεγάλη επιχείρηση.

Ο «Οιδίποδας» είναι αποτέλεσμα μιας διετούς συνεργασίας με τη Σαουμπύνε και επισφραγίζει με τον πλέον δημιουργικό τρόπο τον κύκλο «Σύγχρονοι Αρχαίοι» (Contemporary Ancients), την πρωτοβουλία δηλαδή του Φεστιβάλ να αναθέσει σε πέντε σύγχρονους συγγραφείς τη δημιουργία ισάριθμων έργων εμπνευσμένων από το αρχαίο δράμα. «Μετά από δύο χρόνια που το συζητούσαμε, επιτέλους το έργο της Μάγια Τσάντε, θα λάβει σάρκα και οστά στη γη για την οποία γράφτηκε. Είναι μια νέα δραματουργική πρόταση για το πως επεξεργαζόμαστε την κληρονομιά των αρχαίων. Γίνεται ένας διάλογος χρόνια τώρα, για το ποια έργα μπορούμε και “πρέπει” – αν υπάρχει πρέπει στην τέχνη – να παρουσιάζουμε στην Επίδαυρο. Αυτό λοιπόν το έργο, είναι μια γόνιμη κατάθεση σε αυτόν το διάλογο» είπε η Κατερίνα Ευαγγελάτου.

Την ημέρα της πρεμιέρας ο Τόμας Όστερμαϊερ θα γιορτάσει τα 53α του γενέθλια. Αυτή τη στιγμή συνεχίζει να τον ενδιαφέρει η επανερμηνεία των κλασικών συγγραφέων/έργων από τη μία πλευρά και παράλληλα ψάχνει για νέες σύγχρονες φωνές. «Έχω την τύχη η Σαουμπύνε να έχει μεγάλο κοινό και αυτό μού δημιουργεί μια υποχρέωση να μην επαναλαμβάνομαι, να του προτείνω συνεχώς καινούρια πράγματα».

Με μια επιτυχημένη πορεία στο ενεργητικό του για περισσότερα από 25 χρόνια, ο Όστερμαϊερ συνεχίζει να αναζητά συνεχώς την πρόκληση και νιώθει σαν ένας νέος φοιτητής που έχει ακόμα πολλά να αποδείξει. «Αισθάνομαι ακόμα σαν να καλούμαι να υπερασπιστώ στους “μεγάλους” την άποψή μου για το θέατρο. Μπορεί να μην τα καταφέρνω πάντα αλλά θα συνεχίζω να προσπαθώ για το καλύτερο».

ΠΗΓΗ: ΑΠΕ – ΜΠΕ