Η Κίνα μετά το απόγειο

Project Syndicate

Στους δικτάτορες δεν αρέσει να βαθμολογούν οι άλλοι τις επιδόσεις τους. Κάθε είδους αξιολόγηση των επιτυχιών ή αποτυχιών τους από τους στενούς τους συνεργάτες και συμβούλους είναι σημάδι υπονόμευσής τους. Αποκλείεται δε οποιαδήποτε κριτική ή ενθάρρυνση αυτής.

Ο κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ, ο ισχυρότερος ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας από την εποχή του Μάο Τσετούνγκ, πρέπει να το ενστερνίζεται απόλυτα. Το 2022 ο Σι θα επιδιώξει τη στήριξη από το 20ό Συνέδριο του ΚΚΚ ώστε να παραμείνει στην εξουσία για τρίτη θητεία, καταργώντας έτσι το όριο των δύο θητειών το οποίο καθιέρωσε ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ.

Η πρόβλεψη αυτή είχε βασικό στόχο να μην υπάρξει ξανά δικτατορία όπως αυτή του Μάο και πέτυχε να αποδώσει συλλογική ευθύνη στην ηγεσία του ΚΚΚ. Αλλά για να κατανοήσει κανείς τη σκέψη του Σι Τζινπίνγκ, όπως και τις προθέσεις του, το μόνο που χρειάζεται είναι να δει την προσωπολατρία που έχει καθιερώσει.
Πρώτον, η συνολική φιλοσοφία του Σι διαβεβαιώνει ότι το ΚΚΚ είναι ο κληρονόμος ό,τι καλύτερου έχουν να επιδείξουν η κινεζική ιστορία και πολιτισμός. Δεύτερον, υπάρχει ένα έντονο στοιχείο εθνικισμού διαποτισμένου με αδικίες. Τρίτον και πιθανώς σημαντικότερο, είναι η εντολή που έχει δοθεί στο κόμμα και στη χώρα πως δεν πρέπει ποτέ να λησμονούν ότι ο Σι είναι επικεφαλής των πάντων, από τη στιγμή που ο λαός σηκώνεται νωρίς το πρωί μέχρι να πάει για ύπνο το βράδυ. Ακόμη και τότε, ο Σι τους παρακολουθεί και τους προσέχει.

Ακόμη και αν ο Σι δεν θέλει να περάσουν από κόσκινο τις επιδόσεις του, οι στενοί του σύμβουλοι πρέπει να αντιληφθούν ότι χαράμισε τα χρόνια όπου η Κίνα βρισκόταν στο απόγειο της ισχύος της λόγω της οικονομικής της δύναμης και των προβλημάτων που αντιμετώπιζαν οι δυτικές χώρες από το 2008 στην παγκόσμια οικονομική κρίση. Τα υπαρξιακά προβλήματα της Κίνας «μετά το απόγειο» θα γίνονται όλο και πιο εμφανή. Η χώρα σίγουρα δεν μοιάζει με τη νέα και ανησυχητικά επιτυχημένη δύναμη που ήταν κάποτε. Κατά κάποιον τρόπο, αυτό την καθιστά δυνητικά ακόμη πιο προβληματική και απειλητική για τον υπόλοιπο κόσμο.

Τρία προβλήματα

Το πιο δραματικό πρόσφατο γεγονός για την Κίνα ήταν η κρίση του κτηματομεσιτικού ομίλου Evergrande. Η σύγκριση με την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008 δεν μου φαίνεται λογική αφετηρία. Η πανωλεθρία της Evergrande δεν είναι απλά μια τεράστια αποτυχία της αγοράς, αλλά συγκεντρώνει δύο από τους τρεις μεγάλους υπαρξιακούς κινδύνους της κινεζικής κυβέρνησης.

Ο πρώτος είναι το υπερβολικό χρέος – ιδίως στον τομέα των ακινήτων. Σήμερα η Κίνα χρειάζεται να δανειστεί διπλά για κάθε μέτρο ανάπτυξης που παίρνει από ό,τι χρειαζόταν πριν από δέκα χρόνια. Το συνολικό χρέος της Κίνας οκταπλασιάστηκε μεταξύ 2008 και 2019 και τώρα είναι σχεδόν τρεις φορές το μέγεθος του ΑΕΠ της.
Το δεύτερο σημαντικό πρόβλημα της Κίνας είναι το δημογραφικό: το αυξανόμενο χρέος και η πτώση της παραγωγικότητας συνοδεύτηκαν από μια δραματική μείωση του μεγέθους του πληθυσμού που βρίσκεται σε ηλικία εργασίας. Ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός της χώρας προβλέπεται να συρρικνωθεί κατά 194 εκατομμύρια έως το 2050.

Η επιδείνωση των ανισοτήτων είναι η τρίτη αχίλλειος πτέρνα του κινεζικού κομμουνισμού. Ο συντελεστής Gini, που μετρά την ανισότητα πλούτου και εισοδήματος, δείχνει ότι η Κίνα είναι πλέον πιο άνιση από πολλές δυτικές ανεπτυγμένες χώρες και πλησιάζει τα επίπεδα οικονομικής ανισότητας των ΗΠΑ.

Εκτός από το υψηλό χρέος, τα δυσμενή δημογραφικά στοιχεία και τη διεύρυνση της ανισότητας, η Κίνα του Σι αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις σε ό,τι αφορά τους πόρους και το περιβάλλον. Εισάγει περισσότερο αργό πετρέλαιο από οποιαδήποτε άλλη χώρα και αντιμετωπίζει προβλήματα επισιτιστικής ασφάλειας. Εν τω μεταξύ, η κλιματική αλλαγή έχει οδηγήσει στην έλλειψη νερού στη Βόρεια Κίνα. Η χώρα κατέχει μόνο το 7% του πόσιμου νερού παγκοσμίως, ενώ αντιπροσωπεύει το 18% του πληθυσμού της Γης, συνεπώς υπάρχει πλήρης αναντιστοιχία μεταξύ του τόπου διαμονής των ανθρώπων και του τόπου όπου βρίσκεται το νερό.

H ύβρις του Σι

Είναι ξεκάθαρο ότι το καθεστώς του Σι το έχει παρακάνει με τους γεωπολιτικούς «εκβιασμούς». Εχοντας εμμονή με την ιδέα ότι οι ΗΠΑ και οι φιλελεύθεροι δημοκρατικοί σύμμαχοί τους βρίσκονταν σε οριστική παρακμή, ο Σι καυχήθηκε ότι η Κίνα αναζητούσε «ένα μέλλον όπου θα έχουμε την κυρίαρχη θέση». Αλλά οι γείτονες της Κίνας – από την Ινδία ως την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα ως τη Σιγκαπούρη και την Αυστραλία ως το Βιετνάμ – έχουν γίνει όλο και πιο πρόθυμοι να αντισταθούν στην επίδειξη ισχύος του Σι. Επιπλέον, οι ΗΠΑ άρχισαν με κάποια επιτυχία να οικοδομούν συνεργατικές σχέσεις με άλλους. Ο στόχος δεν είναι να δημιουργηθεί κάποιου είδους σιδηρούν παραπέτασμα γύρω από την Κίνα ως μέρος ενός δεύτερου Ψυχρού Πολέμου. Πιο πολύ οι φιλελεύθερες δημοκρατίες θέλουν να περιορίσουν την κακή συμπεριφορά της Κίνας, να την υποχρεώσουν να πληρώσει για τις εκφοβιστικές παραβιάσεις διεθνών συμφωνιών και να συνεργαστούν μαζί της όταν αυτό εξυπηρετεί το παγκόσμιο συμφέρον – υπό την προϋπόθεση ότι η Κίνα τηρεί τον λόγο της.

Ο κίνδυνος είναι ότι ο Σι, ο οποίος είναι κατά ορισμένους ριψοκίνδυνος, μπορεί να γίνει ακόμη πιο επιθετικός. Ετσι, αντί να εξασφαλίσει τη σιωπηρή πολιτική συμφωνία του κινεζικού λαού μέσω της οικονομικής ανάπτυξης, μπορεί να φουντώσει τον εθνικιστικό του ζήλο, ιδιαίτερα για την Ταϊβάν.

Ολο και περισσότεροι ειδικοί θεωρούν πλέον το ενδεχόμενο η Κίνα να επιτεθεί στην Ταϊβάν ως ένα ρεαλιστικό σενάριο. Από πολλές απόψεις, λοιπόν, αυτές είναι πιο επικίνδυνες στιγμές για όλους. Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες πρέπει διακριτικά αλλά αποφασιστικά να καταστήσουν σαφές στο καθεστώς του Σι ότι έχουν κόκκινες γραμμές που δεν πρέπει να περάσει η Κίνα και ότι μια από αυτές βρίσκεται στα νερά των στενών της Ταϊβάν.

Ο κ. Chris Patten, τελευταίος βρετανός κυβερνήτης του Χονγκ Κονγκ και πρώην επίτροπος Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ, είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.