Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η Ευρώπη και ο «άξονας» Αιγύπτου-Ισραήλ-Τουρκίας

Η Άγκυρα πνέει μένεα εναντίον των Βρυξελλών και των «27» μετά τα όσα αναφέρει το τελικό κείμενο για τη «Στρατηγική Πυξίδα» της ΕΕ. «Το κεφάλαιο που αφορά στην ανατολική Μεσόγειο, όπου γίνεται αναφορά στη χώρα μας, φαίνεται πως έχει υπαγορευτεί από δύο κράτη-μέλη της ΕΕ, τα οποία προβάλλουν μαξιμαλιστικές διεκδικήσεις για τα θαλάσσια σύνορα και αρνούνται συστηματικά τα δικαιώματα της Τουρκίας και των Τουρκοκυπρίων», αναφέρει χαρακτηριστικά η γραπτή ανακοίνωση που εξέδωσες το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών, το απόγευμα της Τρίτης.

«Αυτό το έγγραφο θα καταστήσει, αναμφίβολα, την ΕΕ μέρος του προβλήματος και όχι της λύσης στην ανατολική Μεσόγειο», σημειώνει επίσης η ανακοίνωση. Θα μπορούσε, λοιπόν, να συμπεράνει κανείς ότι η στιγμή που θα τα βρει η Τουρκία με την ΕΕ συνολικά – και με Ελλάδα και Κύπρο ειδικότερα – δεν είναι πολύ κοντά.

Φαίνεται, ωστόσο, ότι δεν ισχύει το ίδιο με άλλες χώρες με τις οποίες βρισκόταν μέχρι πρόσφατα στα μαχαίρια, όπως είναι το Ισραήλ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Σαουδική Αραβία, αλλά και η Αίγυπτος. Η αλήθεια, μάλιστα είναι ότι παρατηρώντας τις εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων και μηνών, είναι κάτι παραπάνω από φανερό ότι η κινητικότητα είναι έντονη – ενώ ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι μεγάλες και ραγδαίες ανακατατάξεις που φέρνει της δίνουν άλλη διάσταση.

Οργασμός επισκέψεων και επαφών

Την περασμένη Δευτέρα, για του λόγου το αληθές, πραγματοποιήθηκε στο Σαρμ ελ-Σέιχ μια πολύ σημαντική τριμερής συνάντηση: Ο πρόεδρος της Αιγύπτου, Αμπντελφατάχ αλ-Σίσι, φιλοξένησε στο γνωστό θέρετρο τον πρίγκιπα-διάδοχο των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, Μοχάμεντ μπιν Ζαγιέντ αλ-Ναχιάν και τον πρωθυπουργό του Ισραήλ, Νάφταλι Μπένετ.

Όπως είναι γνωστό, επίσης, στις 9 Απριλίου είχε πραγματοποιήσει ιστορική επίσκεψη στην Άγκυρα ο πρόεδρος του Ισραήλ, Ισαάκ Χέρτζογκ, ανοίγοντας τον δρόμο για την εξομάλυνση των σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες. Ο δε Ταγίπ Ερντογάν, μετά το «φλερτ» του με τα ΗΑΕ, έχει επανειλημμένως εκφράσει την πρόθεσή του να τα βρει με άλλες δύο χώρες οι οποίες αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του αραβικού κόσμου.

Αφενός με τη Σαουδική Αραβία, αφήνοντας πίσω την αντιπαράθεση που κορυφώθηκε μετά το εμπάργκο του Ριάντ στο Κατάρ (σύμμαχο της Τουρκίας στην περιοχή) και τη δολοφονία του αντικαθεστωτικού δημοσιογράφου της Washington Post, Τζαμάλ Κασόγκι, στο σαουδαραβικό προξενείο της Κωνσταντινούπολης, με εντολή του ισχυρού άνδρα του Ριάντ, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν. Και αφετέρου, με την Αίγυπτο, καθώς η ανατροπή του εκλεγμένου προέδρου και ηγετικού στελέχους των Αδελφών Μουσουλμάνων, Μοχάμεντ Μόρσι, το 2013 από τον νυν πρόεδρο και τότε επικεφαλής του στρατού είχε προκαλέσει ένα τεράστιο ρήγμα στις διμερείς σχέσεις.

Οι τρεις καταλύτες

Δεν χωράει αμφιβολία ότι υπάρχουν συγκεκριμένοι καταλύτες που ευνοούν την κινητικότητα που περιγράφεται παραπάνω, επιδρώντας και πάνω στους Άραβες και πάνω στο Ισραήλ. Κι αυτοί είναι κυρίως τρεις.

Πρώτον, η αποστασιοποίηση των Ηνωμένων Πολιτειών από την ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, καθώς το άφθονο πετρέλαιο και φυσικό αέριο που διαθέτουν δεν έχει πλέον τόσο ζωτική σημασία για τους Αμερικανούς και τις επιχειρήσεις τους. Δεύτερον – και σε άμεση σχέση με το πρώτο – η διαφαινόμενη υπογραφή μιας νέας συμφωνίας της Ουάσιγκτον με την Τεχεράνη για το πυρηνικό της πρόγραμμα, κάτι που προκαλεί έντονο εκνευρισμό και ανησυχία σε όλους τους ανταγωνιστές του Ιράν.

Τρίτο και τελευταίο (όχι προφανώς σε σημασία), η εναγώνια αναζήτηση από την Ευρώπη εναλλακτικών προμηθευτών φυσικού αερίου, στο πλαίσιο των κυρλώσεων που της έχουν επιβληθεί και της απόφασης για απεξάρτηση από τη Ρωσία.

Το φυσικό αέριο και ο ρόλος της Τουρκίας

Ειδικά αυτή η πλευρά δείχνει να γεννά σε ορισμένους τη σκέψη της συγκρότησης ενός νέου ισχυρού άξονα στην περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου, που θα περιλαμβάνει την Αίγυπτο, το Ισραήλ και την Τουρκία.

Όπως είναι γνωστό, άλλωστε, στις θαλάσσιες ζώνες των δύο πρώτων έχουν ανακαλυφθεί τεράστια – και εκμεταλλεύσιμα – κοιτάσματα αερίου, τα οποία μπορούν να δώσουν μια «ανάσα» στην Ευρώπη, καλύπτοντας ένα μέρος των ποσοτήτων που έρχονται σήμερα από τη Ρωσία. Υπάρχει, ωστόσο, μία προϋπόθεση: Η εξεύρεση του συντομότερου και οικονομικά πιο πρόσφορου τρόπου για να μεταφερθούν απευθείας αυτές οι ποσότητες στις ευρωπαϊκές αγορές.

Εδώ έρχεται να «κολλήσει» η Τουρκία. Κατέχοντας μια καίρια γεωγραφική θέση και ευρισκόμενη πολύ κοντά στην περιοχή των κοιτασμάτων, αλλά και διαθέτοντας ένα ήδη ανεπτυγμένο δίκτυο αγωγών, η χώρα αποτελεί σύμφωνα με αρκετούς την ιδανική λύση στο παραπάνω πρόβλημα. Ειδικά από τη στιγμή που, μετά και τις αποστάσεις που πήραν οι ΗΠΑ, έχει απομακρυνθεί η προοπτική της κατασκευής του φιλόδοξου αγωγού EastMed.

Δεν είναι δύσκολο, λοιπόν, να φανταστεί κανείς ότι το ενεργειακό κυριαρχεί στο πλαίσιο των αλλεπάλληλων επαφών και επισκέψεων που ήδη περιγράφηκαν – και αυτών που εκτυλίσσονται στο παρασκήνιο. Άλλωστε, στον παραπάνω «άξονα» μπορούν να παίξουν καθοριστικό ρόλο και τα ΗΑΕ και το Κατάρ (που επίσης τα έχουν ξαναβρεί), με το «όπλο» του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) το οποίο διαθέτουν σε αφθονία.

Δύο «υστερόγραφα»

Και δύο αναγκαία «υστερόγραφα». Ένα: Όλες οι χώρες που αναφέρθηκαν παραπάνω τηρούν ουδέτερη στάση έναντι της Ρωσίας και αρνούνται να της επιβάλλουν κυρώσεις για την εισβολή της στην Ουκρανία. Είναι, άραγε, τυχαίο;

Δύο: Στον βαθμό που οι προηγούμενες εκτιμήσεις αληθεύουν και οι διεργασίες ευοδωθούν, είναι πολύ πιθανό τόσο η ΕΕ όσο και συγκεκριμένα κράτη-μέλη της να αναγκαστούν, εκ των πραγμάτων, να αναθεωρήσουν τη στάση τους έναντι της Τουρκίας. Είναι όλοι έτοιμοι γι’ αυτό;