«Αναθεώρηση» της Βεστφαλίας

Ψάχνοντας στις ρίζες των αιτίων της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί αν υπάρχουν στοιχεία που θεμελιώνουν κάποιο σκεπτικό για μια τέτοια επέμβαση. Μέσα στα βάθη του κατεστημένου της ρωσικής διπλωματικής κοινότητας μπορούν να ανιχνευθούν κάποιες αντιλήψεις που θα μπορούσαν να προϊδεάσουν για μια τέτοια εξέλιξη. Το 2016 είχε εκδοθεί στη Μόσχα ένας εξαιρετικά ενδιαφέρων τόμος, με τίτλο «Ο κόσμος σε 100 χρόνια» (The World in 100 Years). Eκδότης ήταν το Russian International Affairs Council (RIAC).

Στο βιβλίο αυτό μπορούσε κάποιος να διακρίνει ενδιαφέρουσες αναθεωρητικές τάσεις στον τομέα των διεθνών σχέσεων που θα μπορούσαν να εξηγήσουν την πορεία των πρόσφατων γεγονότων. Το RIAC αυτοχαρακτηρίζεται ως ανεξάρτητη δεξαμενή σκέψης πάνω στις διεθνείς υποθέσεις, «που έχει στόχο την υποβολή συστάσεων πολιτικής για κάθε οργανισμό της Ρωσίας που ασχολείται με τις διεθνείς σχέσεις». Αυτονόητα, οι προτάσεις των στελεχών του δεν αποτελούν «κανονιές στον αέρα» αλλά εργαλεία μελέτης για σχεδιασμό πολιτικής και αποτύπωση μελλοντικών στρατηγικών σεναρίων.

Το κρίσιμο χαρακτηριστικό αυτού του βιβλίου, τις μελέτες του οποίου υπογράφουν 55 στελέχη του RIAC, καθηγητές Διεθνών Σχέσεων του MGIMO (Κρατικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων της Μόσχας), του Κρατικού Πανεπιστημίου της Αγ. Πετρούπολης, της Ακαδημίας Επιστημών κ.ά., είναι οι συχνές αναφορές στο τέλος του συστήματος διεθνών σχέσεων της Ειρήνης της Βεστφαλίας. Οσοι είναι εξοικειωμένοι με το έργο του Χένρι Κίσινγκερ, κυρίως το «World Order», γνωρίζουν το βάρος της Βεστφαλίας για το σύστημα των κρατών που χαρακτηρίζουν και κυριαρχούν στον σημερινό κόσμο. Με αφορμή το ότι σε περίπου 100 χρόνια, το 2148, συμπληρώνονται 500 χρόνια από την ομώνυμη συνθήκη, οι μελετητές του παραπάνω τόμου εκτιμούν πως θα υπάρξουν σημαντικές αλλαγές στη διάρθρωση και στις προοπτικές του κόσμου που αυτή οικοδόμησε.

Στον συλλογικό αυτόν τόμο του RIAC, ο καθηγητής του MGIMO Dmitry Feldman (άρθρο «”Rules of Victory” for Future International Conflicts») αναφέρεται στη δομή της Ειρήνης της Βετφαλίας και περιγράφει πως αυτή δεν θα αντέξει στο μέλλον. Μιλάει για τους «κανόνες της νίκης» που θα σχηματιστούν κι επισημαίνει (πως) «μια μικρή νίκη επί ενός αδύναμου εξωτερικού εχθρού (ακόμα κι αν αυτός είναι φανταστικός) ταχύτατα ενισχύει το κύρος της εξουσίας και ισχυροποιεί την πολιτική σταθερότητα της κοινωνίας» (σελ. 184). Υπενθυμίζει τα λόγια του διάσημου ρώσου στρατηγού Σουβόροφ, «να ξαφνιάσεις σημαίνει τελικά να νικήσεις», και πως η επιλογή των «κανόνων της νίκης» είναι πολύ πιο σταθεροί κι αποτελεσματικοί από καθετί άλλο. Η επιβολή κανόνων στις συγκρούσεις, πάνω στο σύστημα της Βεστφαλίας, υποστηρίζει, αποκλείεται να αποδώσει ή να διατηρηθεί μέχρι το 2148…

Στο θέμα της εθνικής κυριαρχίας επίσης έχουν ενδιαφέρον οι απόψεις του Eduard Solovyov, στον ίδιο τόμο: «Sovereignty in the 21st Century» (σελ. 26-31). Επικεφαλής του Τμήματος Πολιτικής Θεωρίας της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, ο Solovyov επιμένει πως η κυριαρχία απειλείται με πολλούς τρόπους. Αναφερόμενος στον Ulrich Beck («Power in the Global Age»), μιλάει για την υποκατάσταση πραγματικών εξωτερικών εισβολών μέσω επενδυτικής αποχής ή της απειλής της. Που, κατ’ αυτόν, είναι στην ουσία το ίδιο. «Μεταμορφώνονται έτσι τα θέματα που αφορούν την κυριαρχία ενός κράτους». Η μορφή παραβίασης της κυριαρχίας δεν είναι κάτι σταθερό. «Οι πραγματικότητες της εποχής της Βεστφαλίας τελειώνουν» (σελ. 28), ισχυρίζεται ο ακαδημαϊκός.

Τέτοιες σκέψεις διέτρεχαν για χρόνια τους προβληματισμούς της ρωσικής ακαδημαϊκής διανόησης. Να μην ξεχνάμε και μια γνωστή ρωσική λαϊκή παροιμία: «Ηταν μάλλον καλός άνθρωπος. Καλό όμως θα είναι να τον σκοτώσω»… Κάποιος το αποφάσισε να κάνει πράξη το τέλος της Ειρήνης της Βεστφαλίας. Της αρχιτεκτονικής δηλαδή της διεθνούς τάξης πραγμάτων. Mε τα γνωστά αποτελέσματα…