Τετραήμερη εργασία: Το επιτυχημένο (;) πείραμα και τέσσερις SOS ερωτήσεις

Έναν αιώνα πριν οι περισσότεροι άνθρωποι στις βιομηχανικές χώρες εργάζονταν 60 ώρες την εβδομάδα – έξι δεκάωρες ημέρες, ενώ μόλις τη δεκαετία του 1950 έγινε κανόνας το 40ωρο, μαζί με αυξημένες αμειβόμενες διακοπές.

Αυτές οι αλλαγές έγιναν δυνατές έπειτα από τις μαζικές αυξήσεις της παραγωγικότητας και τους σκληρούς αγώνες των εργαζομένων για ένα δίκαιο μερίδιο της διευρυνόμενης οικονομικής πίτας.

Το «πείραμα» της τετραήμερης εργασίας – Τα αποκαλυπτικά ευρήματα μεγάλης έρευνας

Στη δεκαετία του 1960 και του 1970 αναμενόταν ότι αυτό το μοτίβο θα συνεχιζόταν. Μάλιστα υπήρχε προσμονή ότι, μέχρι το 2000, θα υπήρχε μια «κοινωνία του ελεύθερου χρόνου». Αντίθετα, η τάση για μείωση των ωρών εργασίας σταμάτησε.

Ωστόσο, τώρα υπάρχουν αναφορές ότι βρισκόμαστε στο κατώφλι ενός άλλου μεγάλου άλματος προς τα εμπρός – μιας εβδομάδας 32 ωρών, τεσσάρων ημερών για την ίδια αμοιβή με την εργασία πέντε ημερών. Αυτό μερικές φορές αναφέρεται ως το μοντέλο «100-80-100». Θα συνεχίσετε να αμείβεστε με το 100% του μισθού σας με αντάλλαγμα να εργάζεστε το 80% των ωρών, αλλά να διατηρείτε το 100% της παραγωγής.

Στην Ισπανία και τη Σκωτία, τα πολιτικά κόμματα κέρδισαν τις εκλογές με την υπόσχεση ότι θα δοκιμάσουν μια τετραήμερη εβδομάδα, αν και μια παρόμοια κίνηση στις γενικές εκλογές του Ηνωμένου Βασιλείου το 2019 ήταν ανεπιτυχής. Στην Αυστραλία, μια έρευνα της επιτροπής της Γερουσίας συνέστησε μια εθνική επιτροπή για την τετραήμερη εργασία.

Οι ελπίδες να γίνει πραγματικότητα η τετραήμερη εργασία ενισχύθηκαν από αναφορές σχετικά με την επιτυχία των δοκιμών, στις οποίες οι εργοδότες ανέφεραν μείωση των ωρών αλλά διατήρηση της παραγωγικότητας. Όμως, όσο εντυπωσιακά και αν φαίνονται τα αποτελέσματα των δοκιμών, δεν είναι ακόμα σαφές εάν το μοντέλο θα μπορούσε να λειτουργήσει σε ολόκληρη την οικονομία.

Ένα κίνημα υπό την ηγεσία των εργοδοτών

Σε αντίθεση με προηγούμενες εκστρατείες για μια μικρότερη εβδομάδα εργασίας, το κίνημα της τετραήμερης εργασίας καθοδηγείται από εργοδότες σε λίγες, κυρίως αγγλόφωνες, χώρες. Αξιοσημείωτος είναι ο Andrew Barnes, ιδιοκτήτης μιας εταιρείας χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από τη Νέα Ζηλανδία, ο οποίος ίδρυσε τον οργανισμό «4-Day Week Global».

Έχει συντονίσει ένα πρόγραμμα δοκιμών σε έξι χώρες (Αυστραλία, Καναδάς, Ιρλανδία, Νέα Ζηλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ηνωμένες Πολιτείες). Έχουν συμμετάσχει σχεδόν 100 εταιρείες και περισσότεροι από 3.000 εργαζόμενοι.

Συνολικά, αυτές οι αναφορές έχουν κηρύξει τις δοκιμές ως «ηχηρή επιτυχία» – τόσο για τους εργοδότες όσο και για τους εργαζόμενους.

Οι εργαζόμενοι, όπως ήταν αναμενόμενο, ήταν θετικοί. Ανέφεραν λιγότερο άγχος, εξάντληση, κόπωση, σύγκρουση εργασίας-οικογένειας και καλύτερη σωματική και ψυχική υγεία.

Πιο σημαντικές ήταν οι απαντήσεις των εργοδοτών. Γενικά έχουν αναφέρει βελτιωμένο ηθικό των εργαζομένων και καμία απώλεια εσόδων. Σχεδόν όλοι έχουν δεσμευτεί ή σκέφτονται να συνεχίσουν με το μοντέλο των τεσσάρων ημερών.

Τέσσερα μεγάλα ερωτήματα

Ωστόσο, οι δοκιμές δεν απαντούν σε όλα τα ερωτήματα σχετικά με τη βιωσιμότητα της τετραήμερης εργασίας. Οι τέσσερις βασικοί άξονες είναι οι εξής.

Πρώτον, είναι τα αποτελέσματα της έρευνας αξιόπιστα; «Εργοδότες και εργαζόμενοι ερωτήθηκαν στην αρχή, στα μισά και στο τέλος των εξάμηνων δοκιμών. Αλλά μόνο οι μισοί περίπου από τους εργαζόμενους και τα δύο τρίτα των εργοδοτών ολοκλήρωσαν τον ζωτικής σημασίας τελικό γύρο. Υπάρχει λοιπόν κάποια αβεβαιότητα σχετικά με την αντιπροσωπευτικότητά τους».

Δεύτερον, επέδειξαν οι συμμετέχουσες εταιρείες τη βασική πρόταση παραγωγικότητας: αύξηση σχεδόν 20% στην παραγωγή ανά εργαζόμενο ανά ώρα εργασίας; «Δεν ζητήθηκε από τις εμπλεκόμενες εταιρείες να παράσχουν δεδομένα, παρά μόνο έσοδα. Αυτό μπορεί να είναι ένα εύλογο υποκατάστατο. Αλλά μπορεί επίσης να επηρεάστηκε από τις διακυμάνσεις των τιμών (ο πληθωρισμός ήταν σε ανοδική πορεία το 2022)».

Τρίτον, πώς πέτυχαν τη διεκδικούμενη αύξηση της παραγωγικότητας; Είναι βιώσιμο; «Οι υποστηρικτές της τετραήμερης εργασίας υποστηρίζουν ότι οι εργαζόμενοι είναι πιο παραγωγικοί επειδή εργάζονται με πιο συγκεντρωμένο τρόπο, αγνοώντας τους περισπασμούς. Θα χρειαστεί πολύ μεγαλύτερο διάστημα από έξι μήνες για να διαπιστωθεί εάν αυτό το πιο έντονο εργασιακό μοτίβο είναι βιώσιμο».

Τέταρτον, είναι πιθανό το μοντέλο των τεσσάρων ημερών να είναι εφαρμόσιμο σε ολόκληρη την οικονομία; «Αυτό είναι το βασικό ερώτημα, η απάντηση στο οποίο θα προκύψει μόνο με τον καιρό. Οι οργανώσεις που συμμετείχαν στις δοκιμές ήταν αυτοεπιλεγμένες και μη αντιπροσωπευτικές της οικονομίας στο σύνολό της. Απασχολούσαν ως επί το πλείστον εργαζόμενους σε γραφείο. Σχεδόν τα τέσσερα πέμπτα ήταν σε διευθυντικές θέσεις. Οργανισμοί σε άλλους τομείς, με διαφορετικά επαγγελματικά προφίλ, μπορεί να βρουν αυξημένη παραγωγικότητα μέσω πιο εντατικής εργασίας που είναι δύσκολο να μιμηθεί».

Και τώρα τι;

Αυτό δεν σημαίνει ότι το τετραήμερο δεν θα μπορούσε να εξαπλωθεί στην οικονομία. Ένα σενάριο είναι ότι θα μπορούσε να εξαπλωθεί σε εκείνους τους χώρους εργασίας και τους τομείς όπου είναι εφικτή η αύξηση της παραγωγικότητας. Όσοι εργοδότες και κλάδοι δεν προσφέρουν μειωμένο ωράριο θα δυσκολεύονταν να προσλάβουν προσωπικό. Θα χρειαζόταν να μειώσουν τις ώρες, ίσως σταδιακά, για να υπάρχει ανταγωνισμός.

Ο ρυθμός με τον οποίο θα λάβει χώρα μια τέτοια αλλαγή θα εξαρτηθεί, όπως πάντα, από το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης, τις τάσεις παραγωγικότητας και τις συνθήκες της αγοράς εργασίας. Αλλά είναι απίθανο να συμβεί σε μια νύχτα.