Τι μας μαγεύει στον Καβάφη;

Το ελληνορθόδοξο πλάι – πλάι με τα υπόλοιπα χριστιανικά νεκροταφεία: των Αρμενίων, των Λατίνων, των Κοπτών… Κέντρο απόκεντρο της Αλεξάνδρειας. Η πύλη του αμπαρωμένη. Μας καλοδέχονται γαβγίζοντας χαρούμενα πεντέξι ημίαιμοι – «κόπρους» τους λέγαμε παλιά – κι ένα πανέμορφο τσοπανόσκυλο, που αν σηκωνόταν στα πισινά του πόδια, ίσως να με έφτανε στο μπόι. Ξωπίσω τους ο θυρωρός του κοιμητηρίου. Εβδομηντάρης, μελαμψός, φαλακρός, με κελεμπία και σανδάλια. Μας κοιτάζει καχύποπτα. Κάτι του λέει στα αραβικά ο οδηγός του ταξί, κάτι απαντάει εκείνος, «ζητάει απόδειξη ότι είστε Ελληνες». Βγάζω το διαβατήριό μου – πού να το φανταζόμουν πως θα μου χρησίμευε ως πάσο και για την επικράτεια των νεκρών; – του το δείχνω. Μας ξεκλειδώνει.

«Cavafy…» του κάνουμε. Χαμογελάει με τα τρία χρυσά του δόντια, προχωράμε ξωπίσω του -πενήντα βήματα; εκατό; – δεν είναι μεγάλο το νεκροταφείο, βαριά είναι τα ονόματα στις πλάκες. Σαλβάγος, Ροδοκανάκης, Ζερμπίνης, πυλώνες της πάλαι ποτέ διαλαμψάσης ελληνικής κοινότητας. Το κενοτάφιο του Γεωργίου Αβέρωφ…

«Ο Λάνης που αγάπησες εδώ δεν είναι Μάρκε..» μου το έχει ο ίδιος ξεκαθαρίσει. Κι όμως εγώ αντικρίζοντας το μνήμα συγκινούμαι, περισσότερο από όσο στο σπίτι-μουσείο του, που το είχα επισκεφθεί προ δεκαπενταετίας. Ισως εκεί να ξενέρωσα όταν έμαθα πως τα έπιπλα και τα βιβλία δεν ήταν τα γνήσια, τα δικά του, αλλά πιστά -λέει – αντίγραφα. Ενώ εδώ κείται εκείνος.

Λακωνικά συστήνεται στο μάρμαρο: «Κωνσταντίνος Π. Καβάφης. Ποιητής». Τι παραπάνω χρειάζεται εξάλλου; – από τα εκατόν πενήντα τέσσερα αναγνωρισμένα ποιήματά του, συν τα κρυμμένα, τα αποκηρυγμένα και τα ατελή, ποιος θα διάλεγε ποιο επίγραμμα;

Ενας πουριτανός θα προσπερνούσε τα ερωτικά του, θα ενέκρινε κάποιον διδακτικό στίχο από την «Ιθάκη». Ενας που θα περνιόταν για «γενναίος της ηδονής» θα χάραζε «Θυμήσου Σώμα…». Κάποιος με υπαρξιακή απελπισία «Μες στο ολικό ποσό δεν αριθμήθηκα. Κι αυτή η χαρά με αρκεί…».

Πρόκειται, έτσι κι αλλιώς, για θρίαμβο. Εκατόν εξήντα χρόνια από τη γέννηση, ενενήντα από τον θάνατό του, σαν αύριο, 29 Απριλίου, φάρος της Αλεξάνδρειας για εμάς ένας ποιητής. Με το «για εμάς» δεν εννοώ τους Ελληνες ούτε καν τους «Ελληνικούς» όπως αυτοπροσδιοριζόταν ο ίδιος ο Καβάφης. Μιλάω μάλλον για τους «πολίτες εις των ιδεών την πόλη». Ενας ποιητής. Αλλά ποιος!

«Ελα να πούμε Καβάφη» με παρότρυνε όταν ήμουν παιδάκι η γιαγιά μου, η Λώρα Γληνού. «Τι συμφορά ενώ είσαι καμωμένος για τα ωραία και μεγάλα έργα…» ξεκινούσε – εγώ επαναλάμβανα πιστά, γραμμή γραμμή. «Και τι φρικτή η μέρα που αφέθηκες κι ενδίδεις» τόνιζε το σημείο-κλειδί. «Και πιαίνεις στον μονάρχην Αρταξέρξη που ευνοϊκά σε βάζει στην αυλή του…». Ολα εφεξής σκατά, όλα αμαρτίες, για να παραφράσω τον Ανδρέα Εμπειρίκο.

Το σκέφτομαι συχνά, διαρκώς σχεδόν. Τι μας μαγεύει στον Καβάφη;

Η αξιοπρέπεια όπως την όρισε, ως υπέρτατη για τη ζωή πυξίδα; «Οχι με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα αποχαιρέτα την την Αλεξάνδρεια που χάνεις…». Ο αισθησιασμός του; «Οταν περνά το Σύνταγμα της Ηδονής, μην ομιλείτε περί ενοχής, μην ομιλείτε περί ευθύνης…». Η οξυδερκέστατη, πάντοτε επίκαιρη, πολιτική του σκέψη; «Βλάπτουν και οι τρεις τη Συρία το ίδιο…». Η ατμόσφαιρα μιας  ευδαίμονος παρακμής, μες στην οποία φέγγει το αρχαίο κλέος-κάλλος; «Γιατί τα σπάσαμε τ’ αγάλματά των, γιατί τους διώξαμε απ’ τους ναούς των, διόλου δεν πέθαναν για αυτό οι θεοί…». Μήπως η γλώσσα του που δεν χωράει στη γραμματική – το εντελώς προσωπικό του ιδίωμα που αντλεί χυμούς απ’ τη βουή του δρόμου και από τις πανάρχαιες πηγές;

Ολα, σε ιδανικές αναλογίες, δημιουργούν το μοναδικό κράμα. Δεν είναι – σύμφωνοι – Αισχύλος. Ούτε Σαίξπηρ. Φωτίζει ωστόσο όσο, όπως, κανένας άλλος τη δική μας ανθρώπινη κατάσταση.

Το κάγκελο δεν μου επιτρέπει να γονατίσω, να αγγίξω την πλάκα του. Θα το έβρισκε ο ίδιος υπερβολικό. Εχω έρθει εξάλλου με άδεια χέρια. Θα έπρεπε να κρατώ λουλούδια. «Ωραία λουλούδια κι άσπρα, ως ταίριαζαν πολύ…».