Ευρώπη: Η ατμομηχανή της Ευρώπης καταρρέει

Εδώ και δεκαετίες η Γερμανία είναι η ατμομηχανή της ευρωπαϊκής οικονομίας,  και ουκ ολίγες φορές -με το αζημίωτο βέβαια-  κατάφερε να αποτρέψει διάφορες κρίσεις, αλλά και να βγει η ίδια αλώβητη από δύσκολες καταστάσεις. Ωστόσο, αυτή η δυναμική φαίνεται ότι καταρρέει, εγκυμονώντας κινδύνους για ολόκληρη την ήπειρο.

Η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με τη μεγαλύτερη απειλή της μετά την επανένωση, σε μια χρονική συγκυρία που διαφέρει πολύ από τη δεκαετία του ’90: δεκαετίες λανθασμένης ενεργειακής πολιτικής, μια ισχυρή αυτοκινητοβιομηχανία που βασίστηκε σε κινητήρες εσωτερικής καύσης, αλλά και η αργή μετάβαση στις νέες τεχνολογίες ροκανίζουν την ανταγωνιστικότητα της χώρας.

«Ήμασταν αφελείς ως κοινωνία γιατί όλα φαίνονταν καλά», υπογράμμισε στο Bloomberg ο Διευθύνων Σύμβουλος της BASF SE, Μάρτιν Μπρούντερμυλερ. «Αυτά τα προβλήματα που έχουμε στη Γερμανία συσσωρεύονται. Έχουμε μια περίοδο αλλαγής μπροστά μας. Δεν ξέρω αν το αντιλαμβάνονται όλοι αυτό».

Γερμανία, μια πλούσια χώρα με πολλούς… νεόπτωχους

Υπέρβαση των κρίσεων

Ενώ το Βερολίνο έχει δείξει μια ικανότητα στο παρελθόν να υπερβαίνει τις κρίσεις, το ερώτημα που τίθεται πλέον είναι αν μπορεί να ακολουθήσει μια βιώσιμη στρατηγική.

Η προοπτική φαίνεται μακρινή. Ο ετερόκλητος σε πολλά θέματα συνασπισμός του καγκελαρίου Όλαφ Σολτς αναλώνεται σε ασήμαντες εσωτερικές διαμάχες για τα πάντα, από το χρέος και τις δαπάνες έως τις αντλίες θερμότητας και τα όρια ταχύτητας.

Θα πάψει η Γερμανία να είναι χώρα των μηχανικών;

Αλλά τα προειδοποιητικά σήματα είναι δύσκολο να αγνοηθούν. Παρά το γεγονός ότι ο ίδιος ο Σολτς είπε στο Bloomberg τον Ιανουάριο ότι η Γερμανία θα ξεπεράσει την ενεργειακή πίεση της Ρωσίας χωρίς ύφεση φέτος, τα στοιχεία που δημοσιεύθηκαν την Πέμπτη δείχνουν ότι η οικονομία στην πραγματικότητα συρρικνώνεται από τον Οκτώβριο και έχει αναπτυχθεί μόνο δύο φορές τα τελευταία πέντε τρίμηνα.

Οι οικονομολόγοι βλέπουν ότι η γερμανική ανάπτυξη υστερεί σε σχέση με την υπόλοιπη περιοχή για τα επόμενα χρόνια και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εκτιμά ότι η Γερμανία θα είναι η οικονομία της G-7 με τις χειρότερες επιδόσεις φέτος. Παρόλα αυτά, ο Σολτς εξακολουθεί να δηλώνει αισιόδοξος: «Οι προοπτικές για τη γερμανική οικονομία είναι πολύ καλές», είπε σε δημοσιογράφους στο Βερολίνο μετά τα τελευταία οικονομικά στοιχεία. Ξεκλειδώνοντας τις δυνάμεις της αγοράς και μειώνοντας τη γραφειοκρατία, «λύνουμε τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε».

Έρχονται δύσκολες μέρες

Όπως επισημαίνει το Bloomberg, ο βασικός κίνδυνος που ελλοχεύει αυτή τη στιγμή, είναι ότι τα στοιχεία που βλέπουν το φως της δημοσιότητας δεν είναι ένα μεμονωμένο εφάπαξ γεγονός, αλλά ένας οιωνός για του τι μέλλει γενέσθαι.

Επί του παρόντος, το Βερολίνο φαίνεται ότι δεν δύναται να εξυπηρετήσει βιώσιμα τις ενεργειακές ανάγκες της βιομηχανικής της βάσης. Δεν είναι λίγοι εκείνοι μάλιστα, που της επιρρίπτουν ότι εξαρτάται σημαντικά από τη μηχανική της παλιάς σχολής. και δεν έχει την πολιτική και εμπορική ευελιξία να στραφεί σε ταχύτερα αναπτυσσόμενους τομείς.

Προς τιμήν τους, βιομηχανικοί κολοσσοί όπως η Volkswagen AG, η Siemens AG και η Bayer AG πλαισιώνονται από χιλιάδες μικρότερες εταιρείες Mittelstand και οι συντηρητικές συνήθειες δαπανών της χώρας την βάζουν σε ισχυρότερη δημοσιονομική βάση από τους ομολόγους της για να υποστηρίξουν τον μελλοντικό μετασχηματισμό. Αλλά έχει λίγο χρόνο για χάσιμο.

Τα νέα εργοστάσια τσιπ της Γερμανίας: στοίχημα για το μέλλον ή σπατάλη χρημάτων;

Το ενεργειακό στοίχημα

Το πιο πιεστικό ζήτημα για τη Γερμανία είναι να ξεκινήσει η ενεργειακή της μετάβαση. Η προσιτή ενέργεια είναι βασική προϋπόθεση για την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας, και ακόμη και πριν από το τέλος των ρωσικών προμηθειών φυσικού αερίου, η Γερμανία είχε μερικά από τα υψηλότερα κόστη ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη.

Το Βερολίνο ανταποκρίνεται στις ανησυχίες επιδιώκοντας ένα ανώτατο όριο στις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας για ορισμένες ενεργοβόρες βιομηχανίες όπως τα χημικά έως το 2030 – ένα σχέδιο που θα μπορούσε να κοστίσει στους φορολογούμενους έως και 30 δισεκατομμύρια ευρώ (32 δισεκατομμύρια δολάρια). Αλλά αυτό θα ήταν ένα προσωρινό μέτρο, «ένα τσιρότο στην πληγή» και δείχνει την απελπιστική κατάσταση της Γερμανίας όσον αφορά τον εφοδιασμό.

Αφού έκλεισε τους τελευταίους πυρηνικούς αντιδραστήρες της αυτή την άνοιξη και δεσμεύτηκε να καταργήσει σταδιακά τον άνθρακα έως το 2030, η χώρα εγκατέστησε περίπου 10 γιγαβάτ αιολικής και ηλιακής δυναμικότητας πέρυσι – το ήμισυ του ρυθμού που χρειάζεται για να πετύχει τους στόχους της για το κλίμα.

Επίσης, η κυβέρνηση Σολτς στοχεύει να συνδέσει περίπου 625 εκατομμύρια ηλιακούς συλλέκτες και 19.000 ανεμογεννήτριες έως το 2030.

Η πικρή πραγματικότητα είναι ότι οι πόροι για την παραγωγή τόσο καθαρής ενέργειας είναι περιορισμένοι στη Γερμανία λόγω της σχετικά μικρής ακτογραμμής της και της έλλειψης ήλιου. Σε απάντηση, η χώρα επιδιώκει να δημιουργήσει μια τεράστια υποδομή για την εισαγωγή υδρογόνου από χώρες όπως η Αυστραλία, ο Καναδάς και η Σαουδική Αραβία — στηρίζοντας τεχνολογία που δεν έχει δοκιμαστεί σε αυτή την κλίμακα.

Τα δίκτυα υψηλής τάσης

Ταυτόχρονα, η Γερμανία θα πρέπει να επιταχύνει την κατασκευή δικτύων υψηλής τάσης που συνδέουν τα αιολικά πάρκα στα βόρεια παράλια με εργοστάσια και πόλεις νοτιότερα που διψούν για ενέργεια. Και υπάρχουν λίγα πράγματα στον τρόπο αποθήκευσης για να διασφαλιστεί ότι η χώρα μπορεί να αντέξει τις διακοπές.

«Η Γερμανία χρειάζεται διακομματική συμφωνία για την ταχύτητα επέκτασης των υποδομών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας», δήλωσε η Claudia Kemfert, καθηγήτρια ενεργειακής οικονομίας στο ερευνητικό ινστιτούτο DIW στο Βερολίνο. Μετά τις επόμενες εθνικές εκλογές το 2025, «άλλοι πολιτικοί αστερισμοί θα μπορούσαν να σταματήσουν ξανά την ενεργειακή μετάβαση. Αυτό δεν θα ήταν καλό για τη Γερμανία ως τόπο επιχείρησης».

Προωθώντας την καινοτομία

Η οικονομία της Ευρώπης φαίνεται ότι διαθέτει ένα καλά χρηματοδοτούμενο και καθιερωμένο σύστημα για τη δημιουργία ιδεών για να διατηρήσει την οικονομία της στην αιχμή. Οι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη είναι οι τέταρτες υψηλότερες στον κόσμο πίσω μόνο από τις ΗΠΑ, την Κίνα και την Ιαπωνία. Και σύμφωνα με το Παγκόσμιο Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας, περίπου το ένα τρίτο των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που έχουν κατατεθεί στην Ευρώπη προέρχονται από τη Γερμανία.

Ωστόσο, μεγάλο μέρος της δύναμης καινοτομίας είναι ενσωματωμένο σε μεγάλες εταιρείες όπως η Siemens και η Volkswagen και επικεντρώνεται σε εδραιωμένες βιομηχανίες. Ενώ οι μικροί κατασκευαστές εξακολουθούν να ευδοκιμούν, ο αριθμός των νέων startups μειώνεται στη Γερμανία — σε αντίθεση με την ανάπτυξη που παρατηρείται σε άλλες ανεπτυγμένες οικονομίες, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ.

Οι λόγοι περιλαμβάνουν υπερβολική γραφειοκρατία και μια πολιτιστική αποστροφή για τον κίνδυνο. Η χρηματοδότηση είναι επίσης ένα θέμα. Οι επενδύσεις επιχειρηματικού κεφαλαίου στη Γερμανία ανήλθαν συνολικά σε 11,7 δισεκατομμύρια δολάρια το 2022 σε σύγκριση με 234,5 δισεκατομμύρια δολάρια στις ΗΠΑ, σύμφωνα με το DealRoom. Η Γερμανία εργάζεται επίσης κάτω από ένα βαρύ ακαδημαϊκό σύστημα και δεν έχει ούτε ένα πανεπιστήμιο στο top 25 της τελευταίας κατάταξης των Times Higher Education.

Τα δεδομένα διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας δείχνουν ότι η ικανότητα της Γερμανίας να παραμείνει στην πρώτη γραμμή εξασθενεί. Το 2000, η ​​χώρα ήταν μεταξύ των τριών κορυφαίων για διπλώματα ευρεσιτεχνίας παγκόσμιας κλάσης σε 43 από τις 58 βασικές κατηγορίες τεχνολογίας, αλλά το 2019 πέτυχε αυτή την κατάταξη σε λιγότερους από τους μισούς τομείς, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Bertelsmann Stiftung.

Η πραγματική εικόνα στην αυτοκινητοβιομηχανία

Η εξασθένηση του τεχνολογικού πλεονεκτήματος της Γερμανίας είναι ιδιαίτερα εμφανής στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας. Ενώ μάρκες όπως η Porsche και η BMW καθόρισαν την εποχή των κινητήρων εσωτερικής καύσης, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα της Γερμανίας έχουν δυσκολευτεί. Η BYD Co. ξεπέρασε τη VW και έγινε η μάρκα αυτοκινήτων με τις περισσότερες πωλήσεις στην Κίνα το περασμένο τρίμηνο. Το κλειδί για την ώθησή του ήταν ένα ηλεκτρικό μοντέλο που κοστίζει περίπου το ένα τρίτο του ID3 της VW, αλλά προσφέρει μεγαλύτερη εμβέλεια και συνδεσιμότητα με εφαρμογές τρίτων.

Μεγάλο μέρος του πλούτου και της κοινωνικής τάξης της Γερμανίας βασίζεται σε έναν ζωντανό μεταποιητικό τομέα που παρέχει καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας. Αλλά αυτή η ισχύς έχει οδηγήσει σε επικίνδυνες εξαρτήσεις από τις υπερπόντιες αγορές για παραγγελίες και πρώτες ύλες – πάνω απ ‘όλα την Κίνα. Όπως και άλλες δημοκρατίες στον απόηχο της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, το Βερολίνο προσπαθεί τώρα να χαλαρώσει την εξάρτησή του από την ασιατική υπερδύναμη, αλλά οι μεγαλύτερες εταιρείες της Γερμανίας δεν δίνουν σημασία.

Οικονομικά και τεχνολογία

Μεγάλο μέρος των χρημάτων των Γερμανών βρίσκεται σε ένα δίκτυο περίπου 360 ταμιευτηρίων του δημόσιου τομέα, το λεγόμενο Sparkassen. Αυτοί οι θεσμοί ελέγχονται από τις τοπικές κοινωνίες, προκαλώντας πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων, ενώ ταυτόχρονα μειώνουν την οικονομική δύναμη της χώρας.

Οι δύο μεγαλύτερες εισηγμένες τράπεζες της Γερμανίας – η Deutsche Bank AG και η Commerzbank AG – έχουν βυθιστεί σε διαμάχες εδώ και χρόνια και ενώ βρίσκονται σε φάση αποκατάστασης, εξακολουθούν να είναι μικρότερες σε σύγκριση με τις αντίστοιχες της Wall Street. Η συνδυασμένη κεφαλαιοποίησή τους είναι μικρότερη από το ένα δέκατο της JPMorgan Chase & Co.

Στην τεχνολογία, ο μεγαλύτερος παίκτης της Γερμανίας είναι η SAP SE, η οποία χρονολογείται από τη δεκαετία του 1970 και κατασκευάζει πολύπλοκο λογισμικό που βοηθά τις εταιρείες να διαχειρίζονται τις δραστηριότητές τους. Υπάρχουν ελάχιστα εμπόδια για νέους εθνικούς πρωταθλητές στον ορίζοντα. Η εταιρεία ψηφιακών πληρωμών Wirecard AG ανέλαβε για λίγο αυτόν τον ρόλο πριν καταρρεύσει σε ένα συγκλονιστικό λογιστικό σκάνδαλο.

Λίγες επενδύσεις

Η έλλειψη επενδύσεων στη Γερμανία είναι ιδιαίτερα έντονη στην ψηφιακή τεχνολογία. Παρά τις υποδομές που την κατέτασσαν στην 51η θέση στον κόσμο για ταχύτητες σταθερής γραμμής Διαδικτύου, είχε την τέταρτη χαμηλότερη δαπάνη μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ σε σχέση με το μέγεθος της οικονομίας.

«Τα χρόνια υποεπενδύσεων άφησαν τη Γερμανία να υστερεί», δήλωσε ο Jamie Rush, επικεφαλής οικονομολόγος της Bloomberg Economics. «Το Βερολίνο θα χρειαστεί να ξοδέψει περισσότερα και να διευκολύνει τα έργα υποδομής να ξεκινήσουν».

Για να επιταχύνει μια πολύ καθυστερημένη ανάπτυξη, η κυβέρνηση αποκάλυψε ένα σχέδιο αναθεώρησης της διαδικασίας σχεδιασμού για την εγκατάσταση καλωδίων οπτικών ινών και υποδομής κινητής επικοινωνίας.

Πιέσεις και ύφεση

Η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης δέχτηκε σημαντική πίεση, ιδιαίτερα μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την επακόλουθη απόφαση των ευρωπαίων ηγετών να διακόψουν οικονομικές και εμπορικές σχέσεις με τη Μόσχα σε ένα ευρύ και καίριο και για τις ευρωπαϊκές οικονομίες πεδίο δραστηριοτήτων, στο πλαίσιο της επιβολής κυρώσεων για την επέμβαση στην Ουκρανία.

Σύμφωνα με τους αναλυτές της Commerzbank, μια ύφεση κατά το δεύτερο εξάμηνο φαίνεται τώρα πιο πιθανή από την ανάκαμψη.

Tα στοιχεία

Σύμφωνα με τη στατιστική υπηρεσία της Γερμανίας, τα νοικοκυριά ξόδεψαν πολύ λιγότερα το πρώτο τρίμηνο, με τις δαπάνες τελικής κατανάλωσης να μειώνονται κατά 1,2% το συγκεκριμένο διάστημα, καθώς οι καταναλωτές περιόρισαν τις αγορές ρούχων, επίπλων, αυτοκινήτων κ.λπ.

«Η Γερμανία μπήκε σε ύφεση στα τέλη του περασμένου έτους, τελικά, καθώς το σοκ στις τιμές της ενέργειας επιβάρυνε τις δαπάνες των καταναλωτών», δήλωσε ο Claus Vistesen, επικεφαλής οικονομολόγος της Pantheon Macroeconomics για την ευρωζώνη, σε σημείωμά του.

Σύμφωνα με τον ίδιο, είναι απίθανο το γερμανικό ΑΕΠ να συνεχίσει να μειώνεται τα επόμενα τρίμηνα, αλλά, πρόσθεσε, «δεν βλέπουμε ούτε ισχυρή ανάκαμψη».

Τα τελευταία στοιχεία για τη Γερμανία εντάσσονται στο ευρύτερο πλαίσιο του υψηλού πληθωρισμού και υψηλών επιτοκίων σε ολόκληρη την ευρωζώνη. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αναμένεται να αυξήσει για άλλη μια φορά τα επιτόκια στην επόμενη συνεδρίασή της στις 15 Ιουνίου.

Όπως δήλωσε μάλιστα μόλις χθες ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Γερμανίας Γιοαχίμ Νάγκελ, εκ των γερακιών της ΕΚΤ, η τράπεζα θα πρέπει να προχωρήσει σε αρκετές ακόμη αυξήσεις των επιτοκίων.

Οι προκλήσεις

Σε μια πρόσφατη έκθεση, ο ΟΟΣΑ έθεσε την κλίμακα των προκλήσεων με ξεκάθαρους όρους: «Καμία μεγάλη βιομηχανική οικονομία δεν είχε ποτέ την ίδια τη βάση της ανταγωνιστικότητας και της ανθεκτικότητάς της τόσο συστηματικά λόγω των μεταβαλλόμενων κοινωνικών, περιβαλλοντικών και ρυθμιστικών πιέσεων».

Αυτό με τη σειρά του θα έχει επιπτώσεις σε ολόκληρη την ήπειρο, σύμφωνα με την Dana Allin, καθηγήτρια στο SAIS Europe. «Η υγεία της γερμανικής οικονομίας είναι ζωτικής σημασίας για την ευρύτερη ευρωπαϊκή οικονομία και την αρμονία και την αλληλεγγύη του μπλοκ», υπογράμμισε.