WWF: Πρώτη οικολογική αποτίμηση των πυρκαγιών

Πάνω από 1,6 εκατομμύρια στρέμματα καμένης δασικής έκτασης είναι ο έως τώρα απολογισμός των δασικών πυρκαγιών. Αξίζει να σημειωθεί πως τα 935.000 στρέμματα από τη συνολική αυτή έκταση βρίσκονται μόνο στον Έβρο που καιγόταν για 16 συνεχόμενες ημέρες, κάνοντας την πυρκαγιά αυτή μία από τις σημαντικότερες από οικολογικής άποψης, αλλά και τη μεγαλύτερη από θέμα έκτασης που έχει καταγραφεί ποτέ στη χώρα μας, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Εβρος: Οι καμένες εκτάσεις έφτασαν τα 935.000 στρέμματα

Όπως σημειώνει στην πρώτη οικολογική αποτίμησή του το WWF, με βάση αυτά τα πρώτα κιόλας δεδομένα, οδηγούμαστε για ακόμα μια χρονιά σε ένα αυταπόδεικτο συμπέρασμα: το εθνικό σύστημα δασοπυρόσβεσης έχει αποτύχει και απαιτούνται ριζικές αλλαγές και βελτιώσεις που θα προστατεύσουν τα δάση μας, αλλά και τη ζωή μας.

Πέραν των χιλιάδων ζώων που κάηκαν, των ανθρώπων που χάθηκαν άδικα και των αμέτρητων περιουσιών που καταστράφηκαν, ο έως τώρα απολογισμός είναι αποκαρδιωτικός και για το φυσικό περιβάλλον.  από τις φετινές πυρκαγιές επλήγησαν ιδιαίτερα οι προστατευόμενες περιοχές. Ειδικότερα, μέχρι στιγμής έχουν επηρεαστεί συνολικά πάνω από 700.000 στρέμματα σε 23 Προστατευόμενες Περιοχές (χωρίς να υπολογίζονται οι νέες εκτάσεις που επηρεάστηκαν μετά τις 3 Σεπτεμβρίου που ήταν η τελευταία γεωχωρική καταγραφή από την πυρκαγιά του Έβρου). Αυτές περιλαμβάνουν 18 περιοχές Natura 2000 και 5 Καταφύγια Άγριας Ζωής (ΚΑΖ), ενώ ταυτόχρονα, επηρεάστηκαν 3 σημαντικότατα Εθνικά Πάρκα (Δαδιάς-Λευκίμης-Σουφλίου, Δέλτα Έβρου και Χελμού-Βουραϊκού), καθώς και ο Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας. Επιπρόσθετα, εντός αυτών των προστατευόμενων περιοχών, καταγράφονται συνολικά πάνω από 200.000 στρέμματα διπλοκαμένων εκτάσεων, δηλαδή εκτάσεων που έχουν πληγεί από αλλεπάλληλες πυρκαγιές εντός μόνο της τελευταίας εικοσαετίας. Το παραπάνω δεδομένο είναι πολύ σημαντικό, μιας και οι ανεπτυγμένοι μηχανισμοί φυσικής αναγέννησης που φέρουν κάποια από αυτά τα οικοσυστήματα εξαντλούνται μετά από απανωτές πυρκαγιές και εφόσον αυτές συμβούν μέσα σε διάστημα 20 χρόνων. Συνεπώς, οι περιοχές αυτές θα χρειαστούν παρακολούθηση για τα επόμενα έτη για να γίνει σαφές αν η ανθρώπινη βοήθεια (αναδάσωση) κρίνεται απαραίτητη για την αποκατάστασή τους.

Εύλογα λοιπόν, και παρόλο που βρισκόμαστε ακόμα εντός της αντιπυρικής περιόδου, μπορούμε με σιγουριά να μιλήσουμε για το δεύτερο χειρότερο καλοκαίρι της νεότερης ιστορίας της χώρας μας, μετά από αυτό του 2007, οπότε και είχαν καεί πάνω από 2,7 εκατομμύρια στρέμματα, τονίζει το WWF.

Όμως οι συγκρίσεις με τις προηγούμενες καταστροφικές χρονιές που είχαμε ζήσει το 2007 και το 2021, σταματάνε στο μέγεθος μιας και οι ποιοτικές διαφορές είναι μεγάλες και σχετίζονται με το ότι:

• οι φωτιές που ξέσπασαν από τον Ιούλιο του 2023 μέχρι και σήμερα, έχουν μεγαλύτερη γεωγραφική διασπορά,
• έχουν επηρεάσει για πρώτη φορά τόσο μαζικά, αρχέγονα δασικά οικοσυστήματα στα βόρεια της χώρας, πολλά από τα οποία παρουσιάζουν δυσκολίες στη φυσική τους αποκατάσταση,
• ότι για πρώτη φορά έχουν επηρεαστεί τόσες πολλές προστατευόμενες περιοχές. Κάποιες εξ αυτών έχουν διεθνή σημασία με σημαντικότατα ενδιαιτήματα για την πανίδα και με δασικά οικοσυστήματα, που είτε δεν έχουν φυσικούς μηχανισμούς αναγέννησης (π.χ. μαύρη πεύκη στον Έβρο), είτε τους έχουν εξαντλήσει μετά από απανωτές πυρκαγιές (π.χ. Ρόδος, Πάρνηθα, Έβρος, Κέρκυρα, Αιγιαλεία).

«Από τα παραπάνω απολογιστικά στοιχεία, είναι εμφανές πως για ακόμα μια χρονιά δεν πήραμε το μάθημά μας, όπως και ότι κάτι πάει πολύ στραβά τόσο στο κομμάτι της πρόληψης που συνεχίζει να μην είναι όσο ενισχυμένη θα έπρεπε, όσο και σε αυτά της προκαταστολής και τελικά της καταστολής των δασικών πυρκαγιών στη χώρα μας. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει αργά ή γρήγορα να αναζητηθούν με ουσιαστικό και διαφανή τρόπο οι ευθύνες για το τι πήγε στραβά και φέτος, για το τι έγινε σε επίπεδο πρόληψης, προκαταστολής και καταστολής, τι παραλείφθηκε και τι καθυστέρησε, προκειμένου να αξιολογηθεί η κατάσταση και να γίνουν επιτέλους οι απαραίτητες αλλαγές. Πρόκειται για μια όχι μόνο αναγκαία διαδικασία, αλλά και μια γενναία πολιτική πράξη που αφενός καμία κυβέρνηση δεν την έχει τολμήσει στο παρελθόν και που αφετέρου, θα εξασφαλίσει καλύτερη προστασία στα δάση μας και τη ζωή μας στο μέλλον.

Για ακόμα μια χρονιά, το WWF Ελλάς παρουσιάζει το πλαίσιο προτεραιοτήτων και τους άξονες δράσεις που προτείνει σχετικά με τα ζητήματα πρόληψης και αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών, λαμβάνοντας επίσης, υπόψη τις αλλαγές που προκαλεί ήδη η κλιματική κρίση στα οικοσυστήματα και στην ένταση των φαινομένων. Οι προτάσεις αυτές κοινοποιήθηκαν την περασμένη εβδομάδα και στον Πρωθυπουργό», αναφέρεται στην έκθεση. 

1. Μετακίνηση της έμφασης και της σχετικής επένδυσης στην πρόληψη

• Κατ’ ελάχιστον επένδυση του 40% των διαθέσιμων πόρων στην πρόληψη σύμφωνα με τις συστάσεις του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ (UNEP/UN) και κατά το παράδειγμα της Πορτογαλίας.
• Ενίσχυση με πόρους, προσωπικό και μέσα της Δασικής Υπηρεσίας, η οποία και αποτελεί τη μόνη αρμόδια και ικανή υπηρεσία για τον σχεδιασμό και την επόπτευση μέτρων πρόληψης στα δάση. Μόνιμη και ουσιαστική σύνδεσή της επιστημονικής έρευνας με τη διαχείριση των δασικών οικοσυστημάτων
• Ενεργή διαχείριση της δασικής βλάστησης με στόχο την στοχευμένη μείωση της βιομάζας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της στήριξης ή/και επανάκαμψης κατάλληλων δραστηριοτήτων (π.χ. βόσκηση, υλοτομία, ρητινοσυλλογή) ή διαχειριστικών πρακτικών όπως η διαχείριση της βλάστησης με μηχανικά μέσα και με προδιαγεγραμμένη καύση.
• Τόνωση της μεταποίησης των δασικών προϊόντων και της διασύνδεσής της με την τοπική/εθνική παραγωγή.

2. Έγκαιρος, ολοκληρωμένος και κοινωνικά υπόλογος αντιπυρικός σχεδιασμός

• Κατάρτιση μακροπρόθεσμου Εθνικού Σχεδίου Αντιπυρικής Προστασίας, με συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων. Το εν λόγω σχέδιο θα αξιολογεί τους κινδύνους, θα θέτει προτεραιότητες και ρόλους και θα καθορίζει την κατεύθυνση των σχετικών δημόσιων επενδύσεων.
• Έγκαιρος στρατηγικός σχεδιασμός της κάθε αντιπυρικής περιόδου, µε ουσιαστική συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων και κυρίως της δασικής υπηρεσίας.
• Σαφής στοχοθέτηση για τη μείωση του αριθμού των περιστατικών δασικών πυρκαγιών, ο οποίος βρίσκεται σε επίπεδα πολύ υψηλότερα από τις άλλες μεσογειακές χώρες.
• Προϋπόθεση για την στοχοθέτηση είναι η ολοκληρωμένη ανάλυση των αιτιών των δασικών πυρκαγιών, αλλά και των κινητήριων δυνάμεών τους ανά πυροσβεστική υπηρεσία. Δημοσιοποίηση τους στο τέλος κάθε αντιπυρικής περιόδου και θεσμοθέτηση αυτής της υποχρέωσης.
• Κατάρτιση Τοπικών Σχεδίων Πρόληψης σε επίπεδο Δήμου, με έμφαση στην αύξηση της ανθεκτικότητας των οικισμών και των υποδομών ώστε να μπορεί να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην κατάσβεση των δασικών εκτάσεων. Τα σχέδια θα τεκμηριώνουν τις ανάγκες και τις προτεραιότητες πρόληψης, με αποτέλεσμα τη σωστή αξιοποίηση των πόρων.
• Λογοδοσία προς την κοινωνία για τα αποτελέσματα της προσπάθειας μέσα από την ετήσια δημόσια παρουσίαση των επενδύσεων και αποτελεσμάτων σε κάθε επίπεδο του αντιπυρικού σχεδιασμού και σε όλα τα επίπεδα διοίκησης.
• Μεγαλύτερη έμφαση στην πυροφύλαξη (για άμεσο εντοπισμό και αναγγελία πυρκαγιών) με δημιουργία αποτελεσματικού, εκτενούς και υψηλών προδιαγραφών δικτύου πυροφυλακίων με επαρκή στελέχωση.

3. Ενίσχυση της κλιματικής ανθεκτικότητας και οικολογικής κατάστασης των πιο ευάλωτων δασών

• Χαρτογράφηση και αναγνώριση των πλέον εμβληματικών και ευάλωτων δασών της χώρας (ενδεικτικά δάση με υψηλή βιοποικιλότητα, απειλούμενα είδη ή και μοναδικά χαρακτηριστικά χλωρίδας και πανίδας, δάση χωρίς μηχανισμούς μεταπυρικής αναγέννησης, κοκ), λαμβάνοντας υπόψη και τις αλλαγές που προκαλεί η κλιματική κρίση.
• Κατάλληλος σχεδιασμός δράσεων πρόληψης πυρκαγιών, αλλά και στρατηγική ιεράρχηση των δράσεων και ενεργειών πρόληψης στα εν λόγω δάση
• Καθώς τα περισσότερα από αυτά είναι ήδη ενταγμένα στο δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών της χώρας, ολοκλήρωση της θεσμικής τους αναγνώρισης και προστασίας (Προεδρικό Διάταγμα, σχέδιο διαχείρισης).
• Σε εθνικό επίπεδο, επικαιροποίηση των επικίνδυνων περιοχών της χώρας για την εκδήλωση πυρκαγιών λαμβάνοντας υπόψη τις αλλαγές στις κλιματολογικές συνθήκες, στις χρήσεις γης, αλλά και της βλάστησης, καθώς η τελευταία αποτύπωση των επικίνδυνων περιοχών πραγματοποιήθηκε το μακρινό 1980.

4. Δημιουργία Εξειδικευμένου Σώματος Δασοπυρόσβεσης

• Το νέο σώμα έχει σαφή στόχο την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών και θα φέρει την ευθύνη συνεργασίας µε τους άλλους φορείς για τα μέτρα πρόληψης και την προετοιμασία της καταστολής.
• Μπορεί να υπάγεται όπου κριθεί προσφορότερο, αλλά επιβάλλεται να έχει διακριτό οργανισμό, ιεραρχία, αποστολή και στοχοθέτηση.
• Το νέο σώμα επιβάλλεται να διοικείται από στελέχη που έχουν την απαραίτητη επιστημονική γνώση και εμπειρία στις δασικές πυρκαγιές και να αποτελείται από πυροσβέστες, οι οποίοι θα λάβουν την αναγκαία ειδικότητα δασοπυρόσβεσης μετά από ενδελεχή και σε βάθος εκπαίδευση.
• Παράλληλα, απαιτείται η ανάπτυξη ενός σύγχρονου και ολοκληρωμένου προγράμματος κατάρτισης και εκπαίδευσης όλων των δασοπυροσβεστών για τις δασικές πυρκαγιές που θα παρέχει ουσιαστικές επιστημονικές γνώσεις, χρήσιμες για την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια, ειδικά στη διαχείριση μεγάλων περιστατικών.
• Πέραν της δημιουργίας του νέου σώματος, απαιτείται μία συνολικότερη αναδιάταξη της δομής, της λειτουργίας, και της φιλοσοφίας του ΠΣ, προκειμένου να συμβάλλει αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών. Ενδεικτικά αναφέρουμε: αξιόπιστες επιστημονικές εκτιμήσεις της χωρικής εξάπλωσης μιας αγροδασικής πυρκαγιάς, επιστημονική ανάλυση και αξιολόγηση των μεγάλων δασικών πυρκαγιών κάθε αντιπυρικής περιόδου που να είναι δημόσια, από ειδική ανεξάρτητη επιστημονική επιτροπή με την συμμετοχή των εμπλεκόμενων φορέων, συνεχής γόνιμη συνεργασία Πολιτικής Προστασίας, Πυροσβεστικού Σώματος και Δασικής Υπηρεσίας για τα ζητήματα πρόληψης, αλλά και για τις κατευθύνσεις στο μέτωπο της κατάσβεσης, μείωση της εξάρτησης του συστήματος δασοπυρόσβεσης από τα εναέρια μέσα με παράλληλη ορθολογική χρήση των πεζοπόρων τμημάτων μέσα στη φωτιά.

5. Ενίσχυση της κοινωνικής συμμετοχής και ενεργοποίηση της κοινωνίας σε τοπικό επίπεδο

• Ενεργή και ουσιαστική (όχι προσχηματική) συμμετοχή των πολιτών στην κατάρτιση των ανωτέρω Τοπικών Σχεδίων Πρόληψης σε επίπεδο Δήμου και των λοιπών αντιπυρικών σχεδιασμών.
• Πλήρης και άμεση ενεργοποίηση του συστήματος εθελοντισμού πολιτικής προστασίας. Να σημειωθεί ότι τα σχετικά προβλέπονται στο ν. 4662/2020 αλλά καθυστερούν οι διαδικασίες για την πλήρη εφαρμογή τους.
• Κατάρτιση, εκπαίδευση των πολιτών αλλά και των στελεχών των ΟΤΑ σε εθνικό επίπεδο, για την αυτοπροστασία των πολιτών και την προετοιμασία των κατοικιών και των οικισμών.
• Στοχευμένα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σχετικά με τα αίτια έναρξης και την αυτοπροστασία.
• Στοχευμένα προγράμματα ενημέρωσης αλλά και κινήτρων για αντιπυρική προστασία σε επαγγελματίες των οποίων οι δραστηριότητες συνδέονται συχνότερα με την έναρξη πυρκαγιών (π.χ. εναλλακτικές μέθοδοι διαχείρισης υπολειμμάτων καλλιεργειών).
• Σχεδιασμός και υλοποίηση μιας εθνικής, ενιαίας και τακτικά επαναλαμβανόμενης ενημερωτικής εκστρατείας για τις δασικές πυρκαγιές με την συνεργασία όλων των εμπλεκομένων φορέων.

Επιπρόσθετα προς τις παραπάνω προτάσεις πρέπει να αναφερθεί ότι μέτρο άμεσης προτεραιότητας αποτελεί και η αύξηση της ανθεκτικότητας των οικισμών της χώρας μας και την ενημέρωση των κατοίκων. Όσο οι οικισμοί θεωρούνται επισφαλείς θα είναι αδύνατον η πολιτεία να αντιδράσει με αποτελεσματικότητα για την προστασία των δασών, αλλά και των ίδιων των περιουσιών και της ανθρώπινης ζωής. Εφόσον οι οικισμοί καταστούν πιο ανθεκτικοί προς τις πυρκαγιές, θα αλλάξει το κυρίαρχο δόγμα δασοπυρόσβεσης και η πολιτεία θα μπορεί να επικεντρωθεί στη διαχείριση των πυρκαγιών μέσα στο δάσος, προς όφελος και του περιβάλλοντος και εν τέλει της ανθρώπινης ζωής και περιουσίας. Τέλος, απαραίτητο υπόβαθρο όλων των δράσεων που αφορούν το φυσικό περιβάλλον, και την ασφάλεια των οικισμών, των υποδομών και της ανθρώπινης ζωής είναι η δημιουργία ενός κλιματικά ανθεκτικού χωρικού σχεδιασμού με την κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης και την ένταξη της διαχείρισης των περιβαλλοντικών και κλιματικών κινδύνων στη χωροταξία, την πολεοδομία και τις αναπτυξιακές πολιτικές.

Ο Δημήτρης Καραβέλλας, γενικός διευθυντής στο WWF Ελλάς δηλώνει: «Το σύστημα διαχείρισης δασικών πυρκαγιών έχει αποτύχει, ενώ είναι πλέον απολύτως σαφές πως τα πράγματα θα γίνουν ακόμα πιο δύσκολα στο μέλλον, καθώς η κλιματική κρίση θα κάνει τα δάση μας ακόμα πιο ευάλωτα, αλλά και πιο πολύτιμα. Γνωρίζουμε τί πρέπει να γίνει διαφορετικά και τί χαρακτηριστικά πρέπει να έχει ένα νέο, πιο αποτελεσματικό σύστημα διαχείρισης δασικών πυρκαγιών. Το ερώτημα είναι αν θα τολμήσει η κυβέρνηση και τα κόμματα να προχωρήσουν με τις γενναίες αυτές αλλαγές που απαιτούνται, και παράλληλα η πρόκληση για όλους μας εμάς τους πολίτες είναι να μετατρέψουμε την δικαιολογημένη οργή που νοιώθουμε σε ενεργή διεκδίκηση και συμμετοχή».