Τι δεν «βλέπει» η αναθεώρηση του συμφώνου σταθερότητας της ΕΕ

Κάποτε ο πρώην πρόεδρος της ΕΕ το χαρακτήρισε «ανόητο». Πλέον, έφτασε η ώρα να το ξαναδεί η ένωση με άλλη ματιά, υπό τα νέα δεδομένα. Και, παρόλο που οι χώρες – μέλη το έχουν αγνοήσει για χρόνια… με τρόπο, η αναθεώρησή του είναι επιτακτική και αναπόφευκτη. Ο λόγος για το σύμφωνο σταθερότητας.

Μια καίρια πρόκληση που έχουν απέναντί τους η καθεμιά χώρα ξεχωριστά και συνολικά η Ευρωπαϊκή Ένωση στη νέα εποχή δεν είναι άλλη από την κλιματική αλλαγή και τον τρόπος που αυτή επιβαρύνει τα δημοσιονομικά πράγματα. Πολλώ δε μάλλον, όταν λόγος γίνεται για τον κοινό κορβανά της ένωσης.

Bruegel: Πιο «τολμηρές» παρεμβάσεις στο Σύμφωνο Σταθερότητας

Το πλαίσιο μέσα το οποίο δημιουργήθηκε από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ του 1992, η οποία άνοιξε τον δρόμο για το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα, είχε ως στόχο να περιορίσει τα εθνικά ελλείμματα στο 3% του ΑΕΠ κάθε χώρας και το χρέος των κυβερνήσεων στο 60% του ΑΕΠ.

Ωστόσο, οι δημοσιονομικοί κανόνες έχουν καταπατηθεί επανειλημμένα, μεταξύ άλλων από ισχυρές, όπως θεωρούνται, οικονομικά χώρες όπως η Γερμανία, χωρίς πολλές συνέπειες – ένα κατηγορητήριο για τον αδύναμο μηχανισμό επιβολής, όπως επισημαίνουν οι αναλυτές του Reuters. Το μέσο χρέος της ΕΕ στεκόταν σταθερά πάνω από τον στόχο του 60%. Και, επί του παρόντος, είναι στο 83% του ΑΕΠ και πάνω από το 100% σε έξι από τα 19 μέλη της ευρωζώνης.

Το πλαίσιο μπήκε στην άκρη τον καιρό της πανδημίας, όταν οι πρωτόγνωρες συνθήκες ανάγκασαν τις κυβερνήσεις να διαθέσουν σημαντικά ποσά για να στηρίξουν τις παραπαίουσες οικονομίες τους και έχει παγώσει μέχρι το τέλος του 2023.

Καινούργιο πεδίο

Η προτεινόμενη αναθεώρηση του δημοσιονομικού συμφώνου, που βρίσκεται υπό συζήτηση, αποτελεί βελτίωση. Συζητείται να διατηρηθούν ανέπαφοι οι αρχικοί στόχοι για το έλλειμμα και το χρέος, για να αποφευχθεί μια επώδυνη αλλαγή της συνθήκης. Όμως, επισημαίνουν οι οικονομολόγοι, εστιάζει την ανάλυση του προϋπολογισμού στις καθαρές δαπάνες. Δηλαδή, στις δημόσιες δαπάνες μείον τις πληρωμές τόκων χρέους και μέτρα που θεωρούνται έκτακτα, όπως τα υψηλότερα επιδόματα ανεργίας σε μια ύφεση.

Η στήριξη σε έναν μόνο δείκτη υπόσχεται περισσότερη διαφάνεια και συνέπεια. Ωστόσο, η αφαίρεση του κόστους των τόκων του χρέους από τους υπολογισμούς μπορεί να δώσει ένα αθέμιτο πλεονέκτημα σε «αδηφάγους», όπως χαρακτηρίζονται από τους συντάκτες του άρθρου του διεθνούς ειδησεογραφικού πρακτορείου, δανειολήπτες όπως η Ιταλία και η Ελλάδα, ενώ ταυτόχρονα κρύβουν το πραγματικό μέγεθος των δημοσιονομικών προβλημάτων τους.

Το άλλο κύριο χαρακτηριστικό του προτεινόμενου νέου συμφώνου είναι ότι τα κράτη που θα παραβιάσουν τους στόχους του θα έχουν στη διάθεσή τους τουλάχιστον τέσσερα έως και επτά χρόνια για να βελτιώσουν τη δημοσιονομική τους στάση. Το σκεπτικό πίσω από αυτό είναι ότι οι μεταρρυθμίσεις που τονώνουν την ανάπτυξη ενδέχεται να απαιτούν προκαταβολικές επενδύσεις που διογκώνουν το μέγεθος του χρέους μιας χώρας βραχυπρόθεσμα. Η Κομισιόν θα είναι εκείνη η οποία θα συμφωνεί σε στόχους κατά τη διάρκεια διμερών συζητήσεων που εξετάζουν τα συγκεκριμένα οικονομικά χαρακτηριστικά και τους επιχειρηματικούς κύκλους κάθε χώρας. Αυτή είναι μια ευπρόσδεκτη απόκλιση από την τρέχουσα προσέγγιση που ταιριάζει σε όλους.

Για να διασφαλιστεί η εφαρμογή της, οι χώρες που αποτυγχάνουν να τηρήσουν τις μεταρρυθμίσεις και τις επενδυτικές δεσμεύσεις θα αντιμετωπίσουν συντόμευση συντομεύσουν της περιόδου δημοσιονομικής προσαρμογής τους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα κατονομάζει τις χώρες που δεν συμμορφώνονται με τη δημόσια αξιολόγηση. Αυτό μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικό από την απειλή προστίμων που δεν καταβλήθηκαν ποτέ.

Όμως, δεν είναι όλοι ευχαριστημένοι. Ο γερμανός υπουργός Οικονομικών Κρίστιαν Λίντνερ θέλει να έχει σαφείς στόχους μείωσης των χρεών και των ελλειμμάτων.

Από την άλλη, η ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι θα ήθελε να αποκλείσει δαπάνες όπως η άμυνα. Και αρκετά κράτη μέλη εκφράζουν σκεπτικισμό επέναντι στο ανησυχούν να δώσουν στην επιτροπή υπερβολική επιρροή στους προϋπολογισμούς, ανέφεραν στελέχη της ΕΕ στο Breakingviews.

Ωστόσο, ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών Μπρούνο Λεμέρ δήλωσε στις 9 Νοεμβρίου ότι είναι αισιόδοξος για την επίτευξη συμφωνίας με τη Γερμανία εντός εβδομάδων, ενόψει μιας πανευρωπαϊκής συμφωνίας μέχρι το τέλος του έτους.

Ένας καινούργιος κόσμος «γενναίου» χρέους

Σε κάθε περίπτωση, μερίδα οικονομολόγων προειδοποιεί ότι παρά τον μεταρρυθμιστικό ζήλο των Βρυξελλών, οι μελλοντικοί κανόνες για το χρέος της Ευρώπης αγνοούν έναν «τεράστιο ελέφαντα στο δωμάτιο»: την κλιματική αλλαγή. Η αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης μπορεί να απαιτήσει από την ΕΕ να επενδύει 620 δισεκατομμύρια ευρώ περισσότερα ετησίως έως το 2030, ή σχεδόν το 4% του περσινού ετήσιου ΑΕΠ της. Πανευρωπαϊκά χρήματα μετά την πανδημία και άλλα κοινά δημόσια ταμεία που ανέρχονται σε περίπου 1% του ΑΕΠ θα βοηθήσουν στην πληρωμή ορισμένων πράσινων επενδύσεων. Ωστόσο, αυτοί οι πόροι θα εξαντληθούν μετά το 2026. Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ προσπαθούν να ενισχύσουν τις ισχυρές πράσινες βιομηχανίες τους με φορολογικές εκπτώσεις και επιδοτήσεις για μια δεκαετία.

Ένας τρόπος για να αντιμετωπιστεί το επικείμενο δίλημμα του χρέους είναι να επεκτείνει η ΕΕ την αναστολή του καθεστώτος κρατικών ενισχύσεων για να επιτρέψει στα μεμονωμένα έθνη να προσφέρουν κίνητρα για πράσινες και στρατηγικές βιομηχανίες. Όμως, χώρες με λίγα δημοσιονομικά περιθώρια, όπως η Ελλάδα, η Ιταλία ή η Ισπανία, θα δυσκολευτούν να το κάνουν αποτελεσματικά. Η Γερμανία, με χρέος μόλις στο 66% του ΑΕΠ, έχει υποσχεθεί σχεδόν 14 δισεκατομμύρια ευρώ σε επιδοτήσεις στις εταιρείες κατασκευής τσιπ Intel (INTC.O) και TSMC (2330,TW). Ωστόσο, μια απόφαση του συνταγματικού δικαστηρίου στις 15 Νοεμβρίου μπορεί να ανατρέψει το σχέδιο του καγκελαρίου Όλαφ Σολτς για ένα πράσινο μεταβατικό ταμείο 60 δισεκατομμυρίων ευρώ.

Μια άλλη επιλογή είναι να αφαιρεθούν οι πράσινες επενδύσεις από τους κανόνες υπολογισμού του δημοσιονομικού ελλείμματος.

Όμως, η διαφοροποίηση των επενδύσεων από τις τρέχουσες δαπάνες μπορεί να είναι δύσκολη. Και οι επενδυτές ομολόγων θα εντόπιζαν σε κάθε περίπτωση ποια εθνικά χρέη αυξάνονται πολύ γρήγορα.

Η χρήση εσόδων από τις άδειες εκπομπών άνθρακα και τους δασμούς που επιβάλλονται σε προϊόντα έντασης άνθρακα που εισάγονται στην ΕΕ για την πληρωμή πράσινων έργων είναι επίσης μια καλή ιδέα. Αλλά αυτά μπορεί να αποφέρουν μόλις 13 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως μετά το 2026.

Η έκδοση κοινών ομολόγων της ΕΕ σε αγορές χρέους, όπως τα 800 δισεκατομμύρια ευρώ που εγκρίθηκαν για την αντιμετώπιση των συνεπειών της Covid-19, φαίνεται η πιο λογική προσέγγιση για την αντιμετώπιση της αυξανόμενης κοινής “πράσινης” πρόκλησης, είναι η εκτίμηση οικονομολόγων. Και εξηγούν: τα μετρητά, τα οποία δεν θα επηρεάσουν άμεσα τα εθνικά δημόσια οικονομικά, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη χρηματοδότηση έργων που θεωρούνται στρατηγικά για ολόκληρη την ΕΕ, όπως μεγαλύτερη χωρητικότητα ηλιακής και αιολικής ενέργειας, ένα ολοκληρωμένο δίκτυο ηλεκτρονικής χρέωσης και καλύτεροι τρόποι ανακύκλωσης κρίσιμων υλικών.

Εδώ μπαίνει ένα μεγάλο «αλλά»: η Γερμανία, η μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης και άλλες εύρωστες χώρες αντιτίθενται σε κάθε μορφή κοινού δανεισμού της ΕΕ, φοβούμενοι ότι θα πρέπει να πάρουν τη θέση τους εάν άλλα έθνη είναι λιγότερο δημοσιονομικά πειθαρχημένα.

Για να λύσουν τον γρίφο, άλλα κράτη της ΕΕ μπορεί να χρειαστεί να εξετάσουν μια μεγάλη δημοσιονομική συμφωνία: αποδοχή ορισμένων ποσοτικών στόχων μείωσης του ελλείμματος και του χρέους με αντάλλαγμα την υπόσχεση της έκδοσης μεγαλύτερους χρέους της ΕΕ μετά το 2026. Αυτό θα ανέκοπτε την πλήρη δημοσιονομική ένωση που υπερασπίστηκε , μεταξύ άλλων, ο πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ και ιταλός πρωθυπουργός Μάριο Ντράγκι. Ωστόσο, θα μπορούσε να ξεπεράσει τις αντιρρήσεις πολλών χωρών για την εκχώρηση του ελέγχου της φορολογίας σε έναν υπερεθνικό φορέα, ενισχύοντας παράλληλα τις προσπάθειες της ΕΕ για την καταπολέμηση της παγκόσμιας κλιματικής απειλής.

Ένα αναθεωρημένο σύνολο δημοσιονομικών κανόνων είναι το ελάχιστο που θα μπορούσε να κάνει η ΕΕ, σημειώνουν αναλυτές. Για να αντιμετωπίσει τη διπλή πρόκληση της αύξησης των χρεών και της αυξανόμενης ανάγκης για πράσινα ταμεία, η Ευρώπη θα απαιτήσει ένα πλαίσιο που είναι ταυτόχρονα πιο εφικτό και πιο ευέλικτο.