Η «αμάθεια» ως όπλο μαζικής πνευματικής καταστροφής

Γιατί πλούτισε η Δύση και δια μέσω είκοσι και πλέον αιώνων έφθασε στα σημερινά κράτη δικαίου και πρόνοιας; Αυτό το ερώτημα δεν απασχόλησε και δεν απασχολεί μόνον δυτικούς στοχαστές και φιλόσοφους. Προβληματίζει και απασχολεί επίσης και τους εχθρούς της Δύσης, που πρώτοι συνειδητοποίησαν ότι ο προσεχής εναντίον της πόλεμος πρέπει να είναι πρωτίστως πνευματικός.

Η κατά Μαρξ κατάληψη του εποικοδομήματος, παίζει αποφασιστικό ρόλο στην καταστροφή ενός συστήματος. Ιδιαίτερα δε ενός συστήματος στο οποίο σήμερα η άμεση φυσική εργασία φθίνει με γρήγορους ρυθμούς, προς όφελος της διανοητικής εργασίας, με πρώτη ύλη της τη γνώση.

Και επειδή στο επίπεδο αυτό, ο δυτικός κόσμος κατέχει κυρίαρχη θέση, οι ανταγωνιστές του προσπαθούν να καταστρέψουν τα συγκριτικά του πλεονεκτήματα. Η γνώση δεν είναι μόνον παραγωγικός πόρος, είναι και μέσο που καλλιεργεί την αναζήτηση. Όμως, όταν οι πολίτες θέλουν να γνωρίζουν, αυτό είναι κακό νέο για τις αυταρχικές και θρησκόληπτες εξουσίες.

Ποτέ στην ιστορία του ανθρώπου οι γνώσεις δεν πολλαπλασιάζονται τόσο γρήγορα και δεν μεταδίδονται με την απίθανη ταχύτητα που γνωρίζουμε. Έτσι, πολύ σωστά επισημαίνεται ότι με βάση τους σημερινούς ρυθμούς σε μια δεκαετία, οι γνώσεις στις οποίες θα έχει πρόσβαση ο άνθρωπος θα του είναι καινούργιες σε ποσοστό 95% περίπου. Μ’ άλλα λόγια, οι γνώσεις που είναι σήμερα διαθέσιμες αποτελούν μόνον το 5% των συνολικών γνώσεων που θα έχει ο άνθρωπος στη διάθεσή του το 2034.

Βέβαια, η γνώση αυτή, όπως η δημοκρατία και ο πλούτος, ήδη είναι άνισα κατανεμημένη στον πλανήτη μας, αλλ’ αυτό δεν αφαιρεί τίποτε ούτε από το βάρος του γεγονότος ούτε από το ρόλο του στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή.

Ακόμα, πρέπει να επισημανθεί ότι στον 21° αιώνα, πέρα από την εντυπωσιακή αύξηση των γνώσεων, μεγάλος είναι και ο αριθμός των ανθρώπων που έχουν γνώση των γνώσεων. Κοντολογίς η γνώση προόδευσε και στην πρόοδο της διαχέεται όλο και περισσότερο στο ευρύ κοινό, υπό μορφή πληροφορίας. Συνοδεύεται επίσης από την επιμήκυνση του χρόνου της εκπαίδευσης, από την έκρηξη των μαζικών μέσων επικοινωνίας και από πολλές διευκολύνσεις άμεσης πρόσβασης σε πηγές γνώσεων και πληροφοριών. Έτσι, θεωρητικά τουλάχιστον, στις δημοκρατικές κοινωνίες, το χάσμα μεταξύ αυτών που γνωρίζουν και των κυβερνωμένων που έχουν λιγότερες γνώσεις είναι σχετικά μικρό.

Υπό αυτές τις συνθήκες, η ανωτερότητα του αιώνα μας έναντι των προηγούμενων αιώνων, έγκειται στο γεγονός ότι οι ιθύνοντες όλων των τομέων διαθέτουν έγκυρες γνώσεις για να ετοιμάσουν τις αποφάσεις τους, ενώ παράλληλα το ευρύ κοινό δέχεται σε χρόνο μηδέν πολλές πληροφορίες ώστε έχει κάθε δυνατότητα να αξιολογήσει την ορθότητα αυτών των αποφάσεων.

Μια τέτοια θεαματική σύγκληση ευνοϊκών παραγόντων, θα έπρεπε λογικά να υπαγορεύσει την χωρίς προηγούμενο βελτίωση της ανθρώπινης ζωής, τόσο στο επίπεδο των κοινωνικών σχέσεων όσο και σ’ αυτό της αλληλοκατανόησης.

Μάταιος κόπος. Ο 20ος αιώνας υπήρξε ο πιο αιματηρός στην ιστορία του ανθρώπου και στον 21° ισχυρές τοπικές συγκρούσεις εμπεριέχουν τον κίνδυνο της ολικής καταστροφής.

Μπροστά στην πολυπλοκότητα του κόσμου μας και τις νέες αλλά πολυσύνθετες προκλήσεις που αντιμετωπίζει, αντί τα ΜΜΕ να προσπαθούν να συμβάλλουν στην κατανόηση του εξωτερικού κόσμου, αντίθετα κάνουν ότι μπορούν για να εγκλείσουν τους καταναλωτές πληροφοριών σε χώρους λαθεμένων βεβαιοτήτων.

Παραφράζοντας τον Βιτγκενστάϊν θα λέγαμε ότι «φιλοσοφία» πολλών ΜΜΕ είναι «να μαγέψουν το πνεύμα με λέξεις και εικόνες, ώστε να το αποκόψουν από τη σκέψη….». Αξιοποιούν έτσι την έμφυτη διανοητική οκνηρία των ατόμων, για να τα απομονώσουν από τα μονοπάτια της ευφυΐας.

Όπως γράφαμε και παλιότερα, η ευφυία είναι πρωτίστως η ικανότητα συλλογής και χρήσεως γνώσεων. Μ’ άλλα λόγια, αν χρησιμοποιήσουμε οικονομικούς όρους, μπορούμε να πούμε ότι η ευφυία λειτουργεί όταν μπορεί να διαχειριστεί κάποιες ποσότητες γνώσεων. Και όσο πιο αποτελεσματικά μπορεί να οργανώσει αυτή τη διαχείριση, τόσο περισσότερο προβάλλονται οι διάφορες διαστάσεις της. Καθοριστικός είναι λοιπόν από την άποψη αυτή ο ρόλος των πηγών τροφοδοσίας της ευφυίας αλλά και της ποιότητάς τους.

Σημαντικό είναι επίσης και το επίπεδο του αποδέκτη γνώσεων και πληροφοριών. Αν το τελευταίο είναι προσανατολισμένο προς τη λογική, την κριτική αντιμετώπιση και την αναζήτηση της επαλήθευσης, τότε η ευφυΐα αποκτά μεγαλύτερη ισχύ και μπορεί να ξεπεράσει το πάθος ή τη μεταφυσική. Σε κάθε διαφορετική περίπτωση αποδυναμώνεται και τελικά καταλήγει στη μη εκδήλωσή της. Το άτομο χάνει έτσι κάθε πνευματική τάση για δράση και κοινωνικά αδρανοποιείται. Επειδή δε, λόγω διανοητικής οκνηρίας, ο άνθρωπος ελάχιστα ενδιαφέρεται για πνευματική γυμναστική, ένα εκπληκτικό φαινόμενο που παρατηρείται στην εποχή μας είναι αυτό του σχηματισμού «κοινωνιών άγνοιας», στις οποίες συστηματικά καλλιεργούνται χαμηλού επιπέδου συναισθηματικές αντιδράσεις.

Υπό αυτές τις συνθήκες, το ότι τα γνωστά αυταρχικά καθεστώτα επενδύουν σε «εργοστάσια αμάθειας» μόνον έκπληξη δεν προκαλεί.