Αξιοσύνη και όχι επώνυμο

Ο αείμνηστος καθηγητής μου στη διοίκηση επιχειρήσεων Αντώνης Κονταράτος, μοίρασε τη ζωή του ανάμεσα στην Ελλάδα και τις Η.Π.Α. Διέθετε πολλές γνώσεις αλλά κυρίως προσωπικές αξίες. Και τις μοιραζόταν με όλους εμάς, τους φοιτητές του και τους συνεργάτες του. Ένας από τους σημαντικότερους σταθμούς στη ζωή του, ήταν ο καίριος ρόλος του στο πρόγραμμα «Απόλλων», που πέτυχε την υλοποίηση της προφητείας του Ιουλίου Βέρν, και του οραματισμού του Προέδρου Kennedy: τον περίπατο του ανθρώπου στη σελήνη.

Μια από τις πεποιθήσεις του ήταν ότι η επιτυχία των Ηνωμένων Πολιτειών σε όσους τομείς είχε και έχει την πρωτοπορία, οφείλεται στην αδιαπραγμάτευτη εφαρμογή της αξιοκρατίας. Σε κάθε τομέα. Ο ικανός θα αναγνωρισθεί, θα αξιοποιηθεί, και θα ανταμειφθεί. Σίγουρα υπάρχουν και λιγότερο ικανοί που θα προωθηθούν από το σύστημα, αλλά δεν είναι αυτός ο κανόνας. Σχεδόν πάντα ο άξιος θα βρει το δρόμο του. Χωρίς διακρίσεις, χωρίς άλλα κριτήρια.

Αξιοκρατία στην εκπαίδευση

Αυτά θυμήθηκα όταν ο φίλος μου ο Παύλος εξιστορούσε πριν μερικές ημέρες μια όμορφη εμπειρία του. Ο Παύλος έχει δυο παιδιά του δημοτικού. Βρέθηκε πρόσφατα σε μια ενημερωτική εκδήλωση για γονείς υποψηφίων μαθητών του Pierce. Η φράση με την οποία έκλεισε την ομιλία της η διευθύντρια εισαγωγής των μαθητών στο εν λόγω σχολείο, ήταν η εξής: «Επιλέγουμε τους μαθητές μας με κριτήριο την αξιοσύνη και όχι το επώνυμο». Ο φίλος μου είχε εντυπωσιασθεί με όλο το περιβάλλον που γνώρισε εκεί, αλλά η συγκεκριμένη φράση επισφράγισε τον θαυμασμό του για αυτό το σχολείο.

Η αξιοσύνη ως κριτήριο επιλογής έχει εν προκειμένω διπλό όφελος. Πρώτον διασφαλίζει και εθίζει τους μαθητές να βασίζονται στις ικανότητές τους για την επίτευξη των στόχων τους. Σημαντική αρετή για τη μαθητική αλλά και επίσης την επαγγελματική ζωή τους. Και δεύτερον, εμπλουτίζει τις τάξεις του σχολείου με ποιοτικό υλικό. Και αυτό διατηρεί το υψηλό επίπεδο του ίδιου του σχολείου.

Πριν αρκετά χρόνια, ο γιος ενός άλλου γνωστού μου, με επώνυμο αλλά όχι «επώνυμος», διέθετε πολλές ακαδημαϊκές -και όχι μόνο- ικανότητες. Είχε θέσει από νωρίς στόχο να σπουδάσει σε ένα καλό πανεπιστήμιο του εξωτερικού. Όταν έφτασε η ώρα, υπέβαλλε αιτήσεις στα κορυφαία ιδρύματα των Η.Π.Α. Έγινε δεκτός από το Harvard. Μαζί με αυτόν, είχε υποβάλλει αίτηση στο ίδιο Πανεπιστήμιο και ο γιος ενός Υπουργού. Αλλά πιθανόν εκεί δεν έχουν ως πρώτο κριτήριο την αναγνωρισιμότητα.

Ένα συνηθισμένο πρόβλημα των επιχειρήσεων

Είναι άραγε οι επιχειρήσεις ένα μέρος που εφαρμόζεται η αξιοκρατία; Ασφαλώς όχι πάντα. Ίσως λιγότερο από ό,τι θα έπρεπε. Είναι φαινόμενο αντίστροφα συχνό από τη συχνότητα αποτυχίας τους στην αγορά. Και αυτή είναι μια βασική αιτία. Όταν δεν επιλέγονται οι καταλληλότεροι για κάθε θέση, κάποια στιγμή το πρόβλημα βγαίνει στην επιφάνεια. Όταν δεν προάγονται οι καλύτεροι αλλά οι αρεστότεροι, αυτό στερεί την επιχείρηση από ταλέντα. Όμως επιπλέον καταστρέφει το όποιο καλό κλίμα. Και όταν οι αδικημένοι ικανοί μεταπηδούν σε άλλο πλοίο, το προηγούμενο βουλιάζει.

Ένα συνηθισμένο πρόβλημα στο χώρο των επιχειρήσεων είναι η οικογενειοκρατία. Η μια περίπτωση είναι η επιλογή εργαζομένων και δη σε θέσεις προϊσταμένου από μέλη της στενότερης ή ευρύτερης οικογένειας του επιχειρηματία. Η άλλη είναι η ανάληψη της επιχείρησης από τα παιδιά του ιδιοκτήτη. Μπορεί αυτά να είναι ικανά να συνεχίσουν τη διοίκηση της εταιρείας. Πολύ συχνά όμως, αυτό δε συμβαίνει. Και τότε είναι ορατή η συρρίκνωση ή και κατάρρευσή της. Ο πρίγκιπας δεν είναι πάντα κατάλληλος να γίνει βασιλιάς.

Αξιοσύνη και πολιτική

Ο όρος «παιδί του κομματικού σωλήνα» περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο τη συνηθισμένη ιδιότητα την οποία πρέπει και αρκεί να έχει κάποιος σε ένα πολιτικό κόμμα -πρωτίστως στη χώρα μας- για να ανέλθει τις βαθμίδες στην ιεραρχία του. Και αυτά τα πρόσωπα είναι εκείνα τα οποία αποτελούν τον πυρήνα της όποιας κυβέρνησης προκύπτει από τις εκλογές. Έτσι υπάρχουν αρκετά παραδείγματα ανθρώπων σε κέντρα αποφάσεων που αφορούν εκατομμύρια πολιτών, και ακόμη ανθρώπων σε ύψιστα αξιώματα, των οποίων το διαβατήριο πόρρω απέχει από το να αντανακλά τις δεξιότητες που κουβαλούν στις αποσκευές τους. Ασφαλώς και σε αυτό τον τομέα, το αξίωμα της αξιοσύνης έχει αξία.

Πρόσφατα, κατά την ανακοίνωση των συνδυασμών των υποψηφίων ευρωβουλευτών των κομμάτων, έγινε συζήτηση σχετικά με τα κριτήρια επιλογής τους. Το ερώτημα που τέθηκε είναι αν επελέγησαν βάσει ικανοτήτων για το συγκεκριμένο έργο, ή λόγω του ονόματός τους και της δημόσιας προβολής τους. Φαίνεται ότι η ζυγαριά γέρνει προς το δεύτερο χαρακτηριστικό, χαρακτηριστικά για ψηφοθηρικούς λόγους.

Η πραγματικότητα είναι ότι το “επώνυμο” δεν αποκλείει την αξιοσύνη. Η αλήθεια όμως είναι ότι δεν τη διασφαλίζει. Σε ένα παγκόσμιο, ανταγωνιστικό περιβάλλον, η μόνη λύση για επιβίωση και πρόοδο είναι η αξιολόγηση και επιλογή άξιων με αξίες.

Ο Σταμάτης Παππάς, MEng/MBA, είναι Σύμβουλος Επιχειρήσεων