Δημογραφική γήρανση, επιτόκια και πληθωρισμός

Η Ευρωπαϊκή  Κεντρική  Τράπεζα (ΕΚΤ) στις 12/9/2024 αποφάσισε  την δεύτερη μείωση των επιτοκίων εντός του 2024 (πρώτη τον Ιούνιο του 2024) κατά 25 μονάδες βάσης διαμορφώνοντας το επιτόκιο καταθέσεων στο 3,5%. Όπως δήλωσαν οι διοικούντες της ΕΚΤ, η απόφαση αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο  του  προγραμματισμού της νομισματικής πολιτικής, θεωρώντας  ότι  επιβεβαιώνονται οι προβλέψεις  μείωσης  του πληθωρισμού  το 2024 σε 2,5% και  οι  εκτιμήσεις της ΕΚΤ  για μείωση  του  πληθωρισμού σε  2,2% το 2025 και σε 1,9% το 2026. Πράγματι, στο πρώτο 8-μηνο  του 2024 ο πληθωρισμός στην Ευρωζώνη τον Αύγουστο διαμορφώθηκε σε 2,2% και ο μέσος όρος του 8-μηνου διαμορφώθηκε σε 2,5%.  Στην  χώρα  μας, όπως  αποτυπώνεται στο Διάγραμμα 1,  ο πληθωρισμός τον Αύγουστο του 2024  αυξήθηκε σε 3,1% και ο μέσος όρος του 8-μήνου  διαμορφώθηκε  στο  3%.

Όμως  η ΕΚΤ απαιτείται  μεθοδολογικά  στις προβλέψεις της να μην αγνοήσει τις δημογραφικές μεταβολές που συντελούνται στην Ευρώπη, ιδιαίτερα με   την κορύφωση της συνταξιοδότησης των baby boomers  που  ξεκίνησε  στα μέσα  της  προηγούμενης  δεκαετίας  και  διευρύνεται  κατά την διάρκεια της δεκαετίας  2020 – 2030  καθώς  και της γήρανσης του πληθυσμού  που  θα  παρατηρηθεί  κατά τις επόμενες δεκαετίας. Η παραδοσιακή οικονομική θεωρία υποστηρίζει ότι οι baby boomers δεν μπορούν να επηρεάσουν τον πληθωρισμό δεδομένου ότι ο πληθωρισμός ελέγχεται από την νομισματική πολιτική.

Όμως, σε Έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (Juselius & Takats, 2016) επισημαίνεται η ισχυρή συσχέτιση του πληθωρισμού με την πληθυσμιακή δομή. Το ίδιο υποστηρίζεται σε έρευνα που δημοσιεύτηκε στο World Demographic & Ageing Forum 2022. Παράλληλα, η νεοκλασική θεωρία υποστηρίζει ότι τα επιτόκια διαμορφώνονται από την προσφορά χρήματος διαμέσου της αποταμίευσης και από την ζήτηση  διαμέσου των επενδύσεων.

Έτσι, όταν η γενιά των baby boomers ήταν νεανική, εργάζονταν και  αποταμίευαν για την συνταξιοδότηση τους, τα επιτόκια διατηρούνταν χαμηλά, ενώ μετά με την μαζική συνταξιοδότηση τους κυρίως, κατά την δεκαετία 2020 – 2030, θα αρχίσουν να καταναλώνουν και να αποεπενδύουν τις αποταμιεύσεις τους οι οποίες υπολογίζονται, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση Wealth Report, σε 90 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Στις συνθήκες αυτές εκτιμάται ότι λόγω της αυξημένης κατανάλωσης ο πληθωρισμός  βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα θα παρουσιάσει αυξητικές πιέσεις με αποτέλεσμα  την διατήρηση  των επιτοκίων  σε υψηλά επίπεδα. Στην Ελλάδα ήδη τα τελευταία τέσσερα έτη ο μέσος όρος των νέων συνταξιοδοτήσεων ετησίως είναι  200.000 άτομα και για το 2024 εκτιμάται  ότι  θα συνταξιοδοτηθούν άλλα 240.000 άτομα όταν ακόμη και στην περίοδο 2010 – 2015 οι νέες συνταξιοδοτήσεις ήταν περίπου  150.000 άτομα ετησίως, ενώ μέχρι το 2010 ο μέσος όρος ετησίως  ήταν 110.000 συνταξιοδοτήσεις περίπου.

Επίσης, σύμφωνα με την Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τα επόμενα 10 χρόνια, δηλαδή  μέχρι το 2035 ο αριθμός των συνταξιούχων στην Ευρωζώνη θα αυξηθεί κατά 17 εκατ. άτομα (από 91 εκατ. το 2022 σε 108 εκατ. το 2040) σημειώνοντας  μία αύξηση της τάξης  του 18%, όταν την τελευταία 20-ετία  ο αριθμός των συνταξιούχων αυξήθηκε (2004 – 2023) κατά 11 εκατ. άτομα.

Σε αυτή την τάση  προστίθεται και η μείωση του εργατικού δυναμικού λόγω της μείωσης του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας που είναι απόρροια της σημαντικής μείωσης του πληθυσμού της χώρας με την κατάρρευση του αριθμού των ετήσιων γεννήσεων και την αύξηση του ετήσιου αριθμού των θανάτων, δαμορφώνοντας το έλλειμμα του φυσικού ισοζυγίου  στα 64.000 άτομα το 2022 και στα 56.000 άτομα το 2023, με τον μέσο όρο της περιόδου 2020-2023 στα  56.000 άτομα ετησίως (Διάγραμμα 2).

Επίσης, ο ολικός δείκτης γονιμότητας το 2022 παρουσίασε σημαντική μείωση  (1,32 παιδιά ανά γυναίκα σε αναπαραγωγική ηλικία) σε σχέση με το 2021 που ήταν  1,43 παιδιά και τον μέσο όρο  της περιόδου 2010 – 2023 να είναι μόλις  1,35 παιδιά ανά γυναίκα σε αναπαραγωγική  ηλικία. Στις  συνθήκες  αυτές  είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί  ότι στην Ελλάδα, κατά την περίοδο 2015 – 2024, το εργατικό δυναμικό μειώθηκε κατά 100.000 άτομα και σύμφωνα με την Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προβλέπεται ότι το εργατικό δυναμικό στην χώρα μας θα είναι 3,4 εκατ. άτομα μέχρι το 2050, από 3,7 εκατ. άτομα το 2024. Το ίδιο προβλέπεται και για το εργατικό δυναμικό στο σύνολο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης το οποίο  θα μειωθεί από  209 εκατ. άτομα το 2023 σε 192 εκατ. άτομα μέχρι το 2050. Με άλλα  λόγια αναδεικνύεται, με τον πιο εύληπτο τρόπο, ότι η αναμενόμενη κορύφωση της συνταξιοδότησης των baby boomers,  κατά τα επόμενα έτη της τρέχουσας δεκαετίας, θα ασκήσει  αυξητικές πιέσεις στον πληθωρισμό, γεγονός  που σημαίνει ότι  η ΕΚΤ δεν θα πρέπει να αγνοήσει τη συσχέτιση  πληθωρισμού  και  δημογραφικής γήρανσης κατά την διαμόρφωση της νομισματικής της πολιτικής.

Ο Σάββας  Γ. Ρομπόλης  είναι Ομ. Καθηγητής Παντείου  Πανεπιστημίου

Ο Βασίλειος Γ. Μπέτσης είναι Δρ. Παντείου  Πανεπιστημίου