Οταν στα τέλη του 2022 ο τότε υπουργός Ανάπτυξης, Αδωνις Γεωργιάδης, μεταξύ των μέτρων για την αντιμετώπιση της ακρίβειας υιοθέτησε το «πλαφόν» στο μικτό περιθώριο κέρδους των επιχειρήσεων – μέτρο το οποίο θα καταργηθεί στις 30 Ιουνίου – οι «παλιοί» στην αγορά θυμήθηκαν τα χρόνια της διατίμησης.
Και ανέσυραν στην μνήμη τους έννοιες που σήμερα πλέον έχουν περάσει στην αρμοδιότητα της οικονομικής ιστορίας! Όπως επί παραδείγματι «ουσιώδη εν ανεπαρκεία» ή «ουσιώδη εν επαρκεία» προϊόντα, «αισχροκέρδεια», «αγορανομία» ή «Μ.Ι.Τ.Α.» (Μέση Ισοσταθμισμένη Τιμή Αγοράς) στα διάφορα είδη κρεάτων.
Μ.Ι.Τ.Α, ο φόβος και τρόμος της αγοράς
Ειδικά η τελευταία – που ανήκε στο υπουργείο Δημόσιας Τάξης, όπως ανομαζόταν τότε το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη – ήταν ο φόβος και ο τρόμος της αγοράς, επαγγελματιών και επιχειρηματιών. Τα χρόνια της διατίμησης ήταν πολλά – σχεδόν οι περισσότερες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Και η θέση του υπουργού Εμπορίου ήταν από τις επίζηλες στο υπουργικό συμβούλιο.
Από το 1945 και μετά πέρασαν σημαντικά ονόματα της πολιτικής σκηνής από το υπουργείο Εμπορίου, στην πλατεία Κάνιγγος. Η θέση άρχισε να χάνει το ειδικό της βάρος μετά από το 1990 όταν η αγορά απελευθερώθηκε. Κι ο αγορανομικός κώδικας καταργήθηκε το 2013 επί της υπουργίας στο υπουργείο Ανάπτυξης του -σημερινού αντιπροέδρου της κυβέρνησης- κ. Κωστή Χατζηδάκη, με πρωταγωνιστή τον τότε γενικό γραμματέα κ. Στέφανο Κομνηνό. Η προεργασία είχε αρχίσει από την υπουργία της κυρίας Λούκας Κατσέλη και του κ. Μιχάλη Χρυσοχοίδη, που την διαδέχτηκε. Ηταν τα χρόνια της συγκυβέρνησης των κ.κ. Αντώνη Σαμαρά και Ευάγγελου Βενιζέλου – τα χρόνια των μνημονίων.
Το «υπερβολικό κέρδος» το καθόριζε η «Αγορανομική Επιτροπή» και έδινε την απόφασή της στον εισαγγελέα
Η δεκαετία του 1980
Ομως στη δεκαετία του 1980, όπως αναφέρει η Αστυνομική Επιθεώρηση στο τεύχος του Σεπτεμβρίου του 1988, «ως προς τις τιμές, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις, ο έλεγχος δεν επεκτείνεται σε όλα τα είδη, τις παροχές και αντικείμενα, αλλά μόνο σε εκείνα που έχουν καταταγεί με Αγορανομικές Διατάξεις στην κατηγορία των “ουσιωδών εν ανεπαρκεία” για τα οποία καθορίζεται πάντοτε η ανώτατη τιμή πώλησης (διατίμηση) ή ποσοστιαίο κέρδος ή κέρδος που εκφράζεται σε απόλυτες δραχμικές μονάδες (δραχμικό κέρδος). Στην κατηγορία αυτή έχουν ενταχθεί όλα σχεδόν τα είδη τροφίμων, καύσιμες ύλες, τα αναψυκτικά (…) και πολλά είδη που θεωρούνται ότι (…) επιδρούν άμεσα στο κόστος της ζωής».
Ομως έλεγχος τιμών γινόταν και για τα είδη εκείνα που θεωρούνταν ως «ουσιώδη εν επαρκεία». Σ΄ αυτή την περίπτωση ο έλεγχος αφορούσε την απόσπαση «υπερβολικού κέρδους».
Το «υπερβολικό κέρδος» το καθόριζε η «Αγορανομική Επιτροπή» και έδινε την απόφασή της στον εισαγγελέα. Συμβουλευτικη ήταν η γνώμη της. Αλλά η απόφαση του δικαστηρίου – κυρίως – βασιζόταν επ΄ αυτής.
Το κρίσιμο πόστο του Γενικού Γραμματέα Εμπορίου
Στο υπουργείο Εμπορίου, στην πλατεία Κάνιγγος, στον πρώτο όροφο, που ήταν το γραφείο του υπουργού, συνήθως υπήρχε μεγάλη κίνηση – όπως και σε ένα γραφείο λίγα μέτρα πιο πέρα, του γενικού γραμματέα Εμπορίου, που ήταν κρίσιμο πόστο κι αυτό! Επισκέπτες πήγαιναν κι έρχονταν.
Οι περισσότεροι εξ αυτών ήταν από διάφορους κλάδους της αγοράς και το σύνηθες αίτημα ήταν η αύξηση των τιμών των προϊόντων τους, διότι είχαν αυξηθεί τα κοστολογικά τους στοιχεία. Είναι τα χρόνια του υψηλού πληθωρισμού. Και συνήθως ο «μουτζούρης» έπεφτε είτε στους λιανοπωλητές είτε στους χονδρεμπόρους ή και στους δύο μαζί. Ιδιαίτερα όμως στους πρώτους.
Το «καπέλλο»
Μάλιστα στην πώληση της κατηγορίας των τροφίμων, μία από τις πιο συνηθισμένες λέξεις ήταν το … «καπέλλο»! Πχ. στην αγορά της φέτας, που η τιμή ήταν καθορισμένη, τόσο στη λιανική όσο και στη χονδρική – εκεί στα μέσα της δεκαετίας του 1980 ο λιανοπωλητής πλήρωνε «καπέλλο» 10 δραχμές το κιλό στον χονδρέμπορο ή στον τυροκόμο.
Οταν απελευθερώθηκαν βέβαια οι τιμές αργότερα, οι ανατιμήσεις που έγιναν ενσωμάτωσαν και τα «καπέλλα». Λογικό. Συνήθως οι κλαδικές αντιπροσωπείες ήταν «ήσυχες», προσπαθούσαν να περάσουν απαρατήρητες από τους διαδρόμους του υπουργείου – διότι αν γινόταν λόγος για ανατιμήσεις, αυτό προσέθετε, ως είθισται και σήμερα, πολιτικό κόστος στον υπουργό κι αυτό δεν ήταν σωστή τακτική.
Βέβαια αν ο υπουργός αρνούνταν συστηματικά, τότε γινόταν «φασαρία». Οι ενδιαφερόμενοι προέβαλαν τον κίνδυνο του κλεισίματος των επιχειρήσεων. Αλλά κι αυτό δεν ήταν, επίσης, καλό σημάδι για τον υπουργό. Εκείνα τα χρόνια μάλιστα, της δεκαετίας του 1980, ο τότε πρωθυπουργός κ. Ανδρέας Παπανδρέου συνήθισε να κάνει ανασχηματισμούς περίπου ανά εξάμηνο – κατά μέσο όρο.
Κι ο υπουργικός φόβος ήταν προφανής. Εν πάση περιπτώσει μ΄ αυτά και μ΄ αυτά, κάτι κατάφερναν.
Οι φωνακλάδες αρτοποιοί…
Η πιο θορυβώδης παρουσία ήταν των αρτοποιών. Συνήθως η πρώτη εμφάνιση στο υπουργείο – κατευθύνονταν προς το γενικό γραμματέα, αν δεν τους είχε δεχτεί ο υπουργός Εμπορίου – ήταν «ήσυχη». Ερχονταν ακροπατώντας – να μην τους πάρουν είδηση οι δημοσιογράφοι. Διότι οι δεύτεροι γνώριζαν πως η εμφάνιση τους στον πρώτο όροφο της πλατείας Κάνιγγος είχε αίτημα ανατιμήσεων.
Αν το αίτημα απορρίπτονταν, τότε άρχιζαν την «φασαρία» – δηλώσεις επί δηλώσεων. Ο τότε πρόεδρος της ομοσπονδίας, ο Πάνος Παυλόπουλος, ήταν ένας δαιμόνιος τύπος, ο οποίος στο τέλος κατόρθωνε να πάρει αυτό που ήθελε. Κι η διαπραγμάτευσή του θύμιζε «ανατολίτικο παζάρι». Ομως στη συγκεκριμένη περίπτωση είχε λόγο και το υπουργείο. Διότι στο επίπεδο του γκαράζ του κτιρίου, λειτουργούσε από χρόνια … φούρνος!
…και ο φούρνος στο γκαράζ του υπουργείου
Ετσι κατόρθωνε να γνωρίζει επ΄ ακριβώς το κόστος παραγωγής του ψωμιού και να συνομιλεί έχοντας στα χέρια του συγκεκριμένα στοιχεία! Ετσι η συζήτηση με τον Παυλόπουλο ήταν συνήθως δύσκολη και κατέληγε μετά από τρεις ως πέντε συναντήσεις. Κι αφού βεβαίως ο υπουργός είχε υποστεί αλλεπάλληλα δημοσιεύματα των εφημερίδων της εποχής ανατιμήσεων στο ψωμί.
Η εποχή Σημίτη
Η αγορά άρχισε να απελευθερώνεται από την εφαρμογή του πρώτου προγράμματος σταθεροποίησης του Κώστα Σημίτη, ως υπουργού Εθνικής Οικονομίας. Δεδομένου ότι ένα από τα μέτρα του προγράμματος ήταν οι λεγόμενες «χρηματικές προκαταβολές κατά 40% ή 80%» και η ελληνική οικονομία ήταν – και παραμένει – κατά τεκμήριο εισαγωγική, δημιουργήθηκε σοβαρό πρόβλημα στην αγορά.
Οι εισαγωγείς έπρεπε να δεσμεύουν κεφάλαια που αντιστοιχούσαν στο 40% ή στο 80% των εισαγωγών τους για 6 μήνες στην Τράπεζα της Ελλάδος. Τότε πολλοί καταστράφηκαν. Αλλαξε ο χάρτης του εισαγωγικού εμπορίου. Το κόστος του χρήματος ήταν υψηλό και υψηλός ο πληθωρισμός.
Στη λιανική τιμή δεν μπορούσαν οι τιμές να είναι καθορισμένες, χωρίς να παίρνουν υπόψη τους το χρηματοοικονομικό κόστος. Ετσι επί υπουργίας Νίκου Ακριτίδη και γενικού γραμματέα Μιχάλη Σάλλα, άρχισε η μεταφορά των προϊόντων από την κατηγορία του δραχμικού στην κατηγορία καθορισμένου ποσοστού κέρδους. Και με συμφωνία καθορίζονταν το ύψος της ανατίμησης – συνήθως μέχρι 10%.
Η πλήρης απελευθέρωση εν μέσω Μνημονίων
Ολα αυτά καταργήθηκαν επί της υπουργίας του κ. Ανδρέα Ανδριανόπουλου – στην κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Και οι τιμές απελευθερώθηκαν. Πολύ αργότερα το 2013 ο κ. Χατζηδάκης κατάργησε τον αγορανομικό κώδικα και ο κ. Κομνηνός διαμόρφωσε το πλαίσιο της «Διακίνησης Εμπορίας Προϊόντων και Παροχής Υπηρεσιών» το γνωστό ΔΙΕΠΠΥ. Ολα τα υπόλοιπα πέρασαν στην αρμοδιότητα των ιστορικών της οικονομίας…
