Ο νέος Κόσμος κατά τον Harari

Για τον ιστορικό, η πολιτική του Αμερικανού προέδρου είναι σαφής: να αντικαταστήσει τη φιλελεύθερη τάξη με ένα κόσμο δυναμικότητας, στον οποίο οι αδύναμοι πρέπει να υποκλίνονται στους ισχυρούς (βλ. L’ Express, 24 Απριλίου 2025, σελ. 68-70).

Σύμφωνα με το όραμα του Τραμπ, οι θεωρήσεις για τη δικαιοσύνη, την ηθική και το διεθνές δίκαιο δεν έχουν καμία σημασία, το μόνο που μετράει στις διεθνείς σχέσεις είναι η ισχύς.

Στον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας δεδομένου ότι η Ουκρανία είναι η πιο αδύναμη, θα έπρεπε να είχε συνθηκολογήσει. Στο μυαλό του Τραμπ, ειρήνη σημαίνει παράδοση. Εφόσον η Ουκρανία αρνήθηκε να υποταχθεί, ο πόλεμος επομένως είναι δικό της λάθος.

Δύο όψεις

Οι υποστηρικτές του φιλελευθερισμού θεωρούν τον κόσμο ως ένα δίκτυο συνεργασιών στο οποίο όλοι, δυνητικά, είναι κερδισμένοι. Πιστεύουν ότι οι συγκρούσεις δεν είναι αναπόφευκτες, γιατί η συνεργασία μπορεί να είναι επωφελής και για τα δύο μέρη. Αυτή η πεποίθηση έχει βαθιές φιλοσοφικές ρίζες. Οι φιλελεύθεροι ισχυρίζονται ότι όλα τα ανθρώπινα όντα μοιράζονται μια σειρά από εμπειρίες και ενδιαφέροντα, τα οποία μπορούν να χρησιμεύσουν ως βάση για οικουμενικές αξίες, παγκόσμιους θεσμούς και διεθνείς νόμους. Ομοίως, όταν πρόκειται για ροή ιδεών, αγαθών και ανθρώπων μεταξύ των χωρών, οι φιλελεύθεροι τείνουν να βλέπουν αυτές τις ροές περισσότερο ως προς τα πιθανά αμοιβαία οφέλη παρά για τον αναπόφευκτο ανταγωνισμό και την εκμετάλλευση.

Αντίθετα, κατά την άποψη του Αμερικανού προέδρου, ο κόσμος εμφανίζεται ως ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος, στο οποίο κάθε συναλλαγή περιλαμβάνει νικητές και ηττημένους. Η κίνηση ιδεών, αγαθών και ανθρώπων είναι επομένως ουσιαστικά ύποπτη. Σε αυτόν τον κόσμο, οι διεθνείς συμφωνίες, οι οργανώσεις και οι νόμοι δεν μπορούν παρά να είναι μια συνωμοσία για την αποδυνάμωση ορισμένων χωρών και την ενίσχυση  άλλων, ή ακόμα μια συνομωσία για την αποδυνάμωση όλων των εθνών προς όφελος μιας «κακόβουλης» κοσμοπολίτικης ελίτ.

Ο ιδανικός κόσμος του Τραμπ είναι ένα μωσαϊκό από ισχυρές δυνάμεις στις οποίες οι χώρες χωρίζονται από χρηματοοικονομικά, στρατιωτικά, πολιτιστικά και φυσικά χαρακτηριστικά. Πρόκειται για άρνηση στη δυνατότητα για αμοιβαία επωφελή συνεργασία, και ως αντάλλαγμα, ο Τραμπ και οι ομοϊδεάτες του λαϊκιστές ισχυρίζονται ότι ο κόσμος θα προσφέρει στις χώρες περισσότερη σταθερότητα και ειρήνη. Σίγουρα, όμως, χιλιάδες χρόνια ιστορίας μας διδάσκουν ότι κάθε υπερδύναμη θα θέλει πιθανώς λίγη περισσότερη ασφάλεια, ευημερία και έδαφος για τον εαυτό της, σε βάρος των γειτόνων της. Η λύση του Αμερικανού προέδρου είναι απλή: για να αποφευχθεί η σύγκρουση, οι αδύναμοι πρέπει να υποκύψουν στις απαιτήσεις των ισχυρών. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, οι συγκρούσεις προκύπτουν μόνο όταν οι αδύναμοι αρνούνται να αποδεχτούν την πραγματικότητα. Ο πόλεμος γίνεται πάντα από λάθος των αδύναμων.

Συμπερασματικά, ο Harari προτείνει ότι αν η παραπάνω τάση συνεχιστεί, βραχυπρόθεσμα θα οδηγήσει σε εμπορικούς πολέμους, κούρσες εξοπλισμών και ιμπεριαλιστική επέκταση. Μακροπρόθεσμα, θα οδηγήσει σε παγκόσμιο πόλεμο, οικολογική κατάρρευση και ανεξέλεγκτη τεχνητή νοημοσύνη.

Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός

Πολυτεχνείο Κρήτης

Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ