Πολλαπλή αποστέρηση στην Αθήνα- η κληρονομιά και εμβάθυνση διαχρονικών χωρικών διαιρέσεων

Στη μελέτη παρουσιάζεται η μέτρηση και χαρτογράφηση της πολλαπλής αποστέρησης στην μητροπολιτική περιφέρεια της Αθήνας το 2001 και τρία χρόνια κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, το 2011.

Η πολλαπλή αποστέρηση αφορά στις δυσμενείς συνθήκες στέγασης, εκπαίδευσης και απασχόλησης όπως καταγράφονται στις απογραφές του 2001 και 2011 σε 3000 μικρές χωρικές ενότητες.

Η μελέτη επεκτάθηκε, συμπεριλαμβάνοντας τα δεδομένα της απογραφής του 1991, και καταγράφει τα αποτελέσματα τριών δεκαετιών αστικής ανάπτυξης.

Διαπιστώθηκε ότι τη δεκαετία του 2000, ανατράπηκε η βελτίωση των συνθηκών στις αποστερημένες περιοχές, που εξελίχτηκε κατά τη δεκαετία του 1990, και εμφανίστηκαν νέες συγκεντρώσεις αποστέρησης στο κέντρο και στην περιφέρεια, παράλληλα με την ιστορική διαίρεση της μητρόπολης σε ανατολικά και δυτικά προάστια.

Το χωρικό αυτό πρότυπο συνδέεται με τον τρόπο με τον οποίο το κράτος διαμόρφωσε το μοντέλο ανάπτυξης της πόλης κατά τη μεταπολεμική περίοδο και ανταποκρίθηκε ανεπιτυχώς στην κρίση του δημόσιου χρέους στα πρώτα χρόνια μετά το 2009.

Η αύξηση του πληθυσμού της πόλης αντιμετωπίστηκε μεταπολεμικά μέσω του κεντρικού πολιτικού ελέγχου, της απαξίωσης και του κατακερματισμού των διαδικασιών σχεδιασμού, προκρίνοντας την “αυτοστέγαση” και την “αντιπαροχή” ως αντιστάθμισμα για την έλλειψη κεφαλαίου και τις ανεπαρκείς δημόσιες παροχές. Προϊόν του μοντέλου αυτού υπήρξε η υψηλής πυκνότητας δόμηση με περιορισμένη παροχή δημόσιων περιβαλλοντικών υποδομών, ειδικά στις περιοχές που κατοικούν λιγότερο εύπορα στρώματα (Δυτική Αθήνα, την ευρύτερη περιοχή της Ελευσίνας και μέρος του κέντρου). Σε αυτές τις περιοχές συγκεντρώνεται η πολλαπλή αποστέρηση, μαζί με τον παλιό βιομηχανικό πυρήνα κατά μήκος του άξονα Αθηνών-Πειραιά, το λιμάνι του Λαυρίου και κάποιες άλλες περιφερειακές τοποθεσίες στην Αττική.

Οι τάσεις προαστιοποίησης κυρίως στη δεκαετία του 2000, επιδείνωσαν και τροποποίησαν τα προϋπάρχοντα χωρικά πρότυπα αποστέρησης – ειδικά μέσω της παρακμής των γειτονιών του κέντρου – καθώς η μεσαία τάξη επιτάχυνε τη μετάβασή της προς τα βορειοανατολικά και νοτιοανατολικά προάστια. Η διόγκωσης της στεγαστικής πίστης και της αγοράς ακινήτων, και η δημόσια χρηματοδότηση της κατασκευής των υποδομών των Ολυμπιακών Αγώνων δεν απέφεραν οφέλη για τις περισσότερες υποβαθμισμένες περιοχές.

Tα πρώτα χρόνια της κρίσης χρέους αυξήθηκε το χάσμα μεταξύ των περισσότερο και των λιγότερο στερημένων περιοχών της πόλης. Παρότι αρκετά δυτικά προάστια βελτίωσαν τη θέση τους στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι πιο απομακρυσμένες συνοικίες σε βιομηχανικές περιοχές παραμένουν οι πλέον αποστερημένες περιοχές της πόλης. Στις κεντρικές περιοχές οι νέοι, οι μακροχρόνια εγκατεστημένοι και οι νεοεισερχόμενοι μετανάστες επηρεάστηκαν δυσανάλογα από την οικονομική ύφεση.

Οι παρεμβάσεις του Κράτους περιορίστηκαν σε «αναπλάσεις» και δημόσιες επενδύσεις προσανατολισμένες στον εξωραϊσμό του δημόσιου χώρου, οι οποίες συχνά έχουν αρνητικές επιπτώσεις καθώς ευνοούν υπερβολικά τις δραστηριότητες εμπορίου, τουρισμού και διασκέδασης. Έχουν επίσης αρνητικές συνέπειες για τις πλέον ευάλωτες ομάδες (ανέργους, επισφαλώς απασχολούμενους νέους και μετανάστες που δεν έχουν διαθέτουν ιδιόκτητη κατοικία), οι οποίες παραμένουν χωρίς κρατική υποστήριξη και συχνά στιγματίζονται στο δημόσιο λόγο.

Ολόκληρη η μελέτη εδώ.

Arapoglou, V., Karadimitriou, N., Maloutas, T., & Sayas, J. (2021). Multiple deprivation in Athens: a legacy of persisting and deepening spatial divisions.

* Ο Βασίλης Αράπογλου είναι Αναπληρωτής Καθηγητής  Αστικής Κοινωνιολογίας, κοινωνικών ανισοτήτων, και αποκλεισμών της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Κρήτης

* Ο Νίκος Καραδημητρίου είναι Associate Professor in Urban Development and Planning στο Bartlett School of Planning (UCL)

* Ο Θωμάς Μαλούτας είναι Καθηγητής Κοινωνικής Γεωγραφίας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο 

* Ο Ιωάννης Σαγιάς διετέλεσε Καθηγητής στη Σχολή Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του ΕΜΠ και Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη στον Κύκλο Ποιότητα Ζωής (απεβίωσε τον Ιούλιο του 2020)