Ο διεθνής ρόλος του ευρώ: Σκέψεις και προβληματισμοί

Στις 19 Ιανουαρίου 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τη διεθνή στρατηγική της για το οικονομικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ).

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο στόχος είναι: «η ΕΕ να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην παγκόσμια οικονομική διακυβέρνηση, προστατεύοντας τα οικονομικά της συμφέροντα από αθέμιτες και καταχρηστικές συμπεριφορές των επιχειρήσεων τρίτων χωρών». Σε αυτό το πλαίσιο, η στρατηγική της ευρωπαϊκής επιτροπής, μεταξύ των άλλων, προωθεί την ενίσχυση του διεθνή ρόλου του ευρωνομίσματος με την ενθάρρυνση της χρήσης του από τους εμπορικούς εταίρους της ΕΕ σε σημαντικούς κλάδους της οικονομίας, όπως είναι ο κλάδος της ενέργειας. Επιπλέον, η ευρωπαϊκή επιτροπή με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα συνεργάζονται για τη δημιουργία του ψηφιακού ευρώ, το οποίο σύμφωνα με την επιτροπή: «θα λειτουργεί συμπληρωματικά στο ευρωνόμισμα και θα ενισχύει το διεθνή του ρόλο».

Η παρούσα διεθνή κατάταξη του ευρώ αξιολογώντας τη διεθνή χρήση του

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει ήδη διαμορφώσει δείκτη μέτρησης του διεθνή ρόλου των νομισμάτων δηλαδή, το βαθμό χρήσης τους στις παγκόσμιες χρηματαγορές και στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές. Σύμφωνα με τον εν λόγω δείκτη, σε ετήσια χρήση, το ευρώ κατατάσσεται στη δεύτερη θέση στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, μετά το αμερικάνικο δολάριο (στοιχεία ΕΚΤ, Ιούνιος 2020). Πιο συγκεκριμένα, ο δείκτης αξιολογεί την ετήσια χρήση των νομισμάτων σε 5 επιμέρους νομισματικές χρήσεις:

1. Το νόμισμα στο οποίο καθορίζεται το δημόσιο και ιδιωτικό εξωτερικό χρέος των χωρών,
παγκοσμίως.
2. Το νόμισμα στο οποίο διατηρούνται τα αποθέματα συναλλάγματος των εθνικών κεντρικών
τραπεζών, παγκοσμίως.
3. Το νόμισμα στο οποίο έχουν συναφθεί το σύνολο των δημόσιων και ιδιωτικών δανείων
παγκοσμίως.
4. Τα έσοδα των νομισμάτων από τις ετήσιες μεταβολές της αξίας των συναλλαγματικών τους ισοτιμιών με τα άλλα νομίσματα.
5. Το νόμισμα στο οποίο πραγματοποιούνται οι τραπεζικές πληρωμές παγκοσμίως, μέσω του παγκόσμιου διατραπεζικού συστήματος επικοινωνίας SWIFT.

Σε αυτό το γενικό δείκτη, η ετήσια χρήση του ευρώ δεν ξεπερνά το 19% της συνολικής ετήσιας αξίας των παραπάνω 5 αναφερόμενων χρηματοοικονομικών συναλλαγών, έναντι του 60% του αμερικάνικου δολαρίου. Ακολουθούν το ιαπωνικό γιέν και το κινέζικο γουάν.

Πώς όμως κατακτάται και πως αποδίδεται ο τίτλος του παγκόσμιου ηγετικού νομίσματος;

Η διεθνής οικονομική δραστηριότητα, όπως η εγχώρια οικονομική δραστηριότητα, απαιτεί τη χρήση του χρήματος. Οι ίδιες δυνάμεις που οδηγούν τους εγχώριους καταναλωτές και τους εγχώριους παραγωγούς στις εγχώριες αγορές να συγκλίνουν στη χρήση ενός νομίσματος, οδηγούν και τη διεθνή κοινότητα να συγκλίνει στη χρήση περιορισμένου αριθμού νομισμάτων.

Πριν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, η βρετανική λίρα ήταν το κύριο νόμισμα που χρησιμοποιούταν στις διεθνείς συναλλαγές. Την περίοδο του μεσοπολέμου το αμερικάνικο δολάριο και η βρετανική λίρα αποτέλεσαν τα κύρια νομίσματα των διεθνών συναλλαγών. Τη μεταπολεμική εποχή, δηλαδή την εποχή των συμφωνιών Bretton Woods, το αμερικάνικο δολάριο ήταν (και είναι) το κυρίαρχο νόμισμα στις παγκόσμιες συναλλαγές.

Σύμφωνα με την έως τώρα εμπειρία δεν υπάρχει κάποια παγκόσμια κυβέρνηση που μπορεί να επιβάλλει τη χρήση ενός συγκεκριμένου νομίσματος. Οι οικονομίες κλίμακας και η ελεύθερη διεθνή αγορά είναι αυτές που προσφέρουν την οικονομική υπεροχή στις εθνικές αγορές, στα κράτη τους και στα νομίσματα τους. Αν η αγορά ενός κράτους είναι μεγάλη σε οικονομικό μέγεθος, τότε ο διεθνής ρόλος αυτής της αγοράς να επηρεάζει αν όχι να καθορίζει τις διεθνείς τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών θα είναι σημαντικός και έτσι, το εθνικό νόμισμα του θα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις διεθνείς αγορές και στις διεθνείς συναλλαγές.

Η απώλεια του πρωταγωνιστικού ρόλου της βρετανικής λίρας στις διεθνείς συναλλαγές από το αμερικάνικο δολάριο ήταν κυρίως το αποτέλεσμα της διαδικασίας της λειτουργίας της αγοράς, η οποία επικυρώθηκε παρά επιβλήθηκε με διεθνείς διακρατικές συμφωνίες. Και παρ’ όλο που ο διεθνής ρόλος ενός νομίσματος και η δύναμη του στις διεθνείς συναλλαγές ανταποκρίνεται στις επιλογές των επίσημων δημόσιων αρχών, δηλαδή τις κεντρικές τράπεζες και όχι τους οικονομικούς δρώντες , οι επιλογές των κεντρικών τραπεζών εξαρτώνται πάντα από τις επιλογές του ιδιωτικού τομέα, ειδικά των επιλογών των εμπορικών τραπεζών και των μεγάλων πολυεθνικών εταιριών, που δραστηριοποιούνται σε βασικούς κλάδους της οικονομίας όπως είναι η ενέργεια, οι μεταφορές, τα βασικά μέταλλα προς χρήση στη βιομηχανική παραγωγή, τα γεωργικά προϊόντα, ο τουρισμός, ο κλάδος των διεθνών άμεσων επενδύσεων και του διεθνούς εμπορίου περιουσιακών τίτλων (κρατικών και ιδιωτικών ομολόγων, μετοχών είτε άλλης κινητής και ακίνητης περιουσίας).

Τα ψηφιακά νομίσματα και το ευρωνόμισμα

Καθώς σημαντικές τεχνολογικές αλλαγές επηρεάζουν τις παραδοσιακές μεθόδους των οικονομικών τους δραστηριοτήτων και των χρηματοοικονομικών συναλλαγών, το ευρά θα αντιμετωπίσει αυξανόμενο ανταγωνισμό στις διεθνείς αγορές και από τα ψηφιακά νομίσματα, τα επόμενα χρόνια,. Οι κεντρικές τράπεζες και οι παραδοσιακές εμπορικές τράπεζες ήδη αντιμετωπίζουν τον ανταγωνισμό των νέων ψηφιακών εταιριών οι οποίες δεν διαθέτουν κανένα φυσικό υποκατάστημα και δεν πραγματοποιούν, κατ’ ανάγκη, τις συναλλαγές τους μέσω του παγκόσμιου διατραπεζικού συστήματος επικοινωνίας SWIFT. Κοινωνικά δίκτυα και άλλες ψηφιακές πλατφόρμες διευρύνουν την οικονομική τους δραστηριότητα σε πληρωμές και πιστώσεις προωθώντας εικονικά – ψηφιακά νομίσματα (token coins).

Τα ψηφιακά νομίσματα, η κύρια υπηρεσία που (θα) προσφέρουν είναι η υψηλή ταχύτητα των οικονομικών συναλλαγών με το ελάχιστο οικονομικό κόστος. Επιπλέον, η χρηματοοικονομική ψηφιακή τεχνολογία και τα ψηφιακά νέα νομίσματα δίδουν τη δυνατότητα σε 1 και πλέον δισεκατομμύριο ανθρώπους στην Αφρική και την Ασία να έχουν πρόσβαση, για πρώτη φορά, σε τραπεζικές υπηρεσίες καθώς αυτή τη στιγμή, αυτός ο αριθμός του παγκόσμιου πληθυσμού δεν διαθέτει ούτε έναν απλό τραπεζικό λογαριασμό (στοιχεία Παγκόσμια Τράπεζα 2021). Αυτό και μόνο θα επιφέρει «επαναστατικές» αλλαγές στη δομή των χρηματοοικονομικών συναλλαγών και ίσως, στην κατάταξη των νομισμάτων στην παγκόσμια χρήση τους. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η Κινέζικη κυβέρνηση είναι η πρώτη που προχωρά στην έκδοση ψηφιακού νομίσματος, το ψηφιακό γουάν, σε μια προσπάθεια να μεταβάλει την παρούσα κατάταξη του εθνικού της νομίσματος στις διεθνείς χρηματοοικονομικές συναλλαγές.

Οι κεντρικές τράπεζες θα χρειαστεί να προσαρμόσουν τα εργαλεία άσκησης της νομισματικής πολιτικής τους, επιτρέποντας σε μη τραπεζικές οντότητες να έχουν πρόσβαση στις «γραμμές» ρευστότητας του τραπεζικού συστήματος, και διευρύνοντας το διατραπεζικό έλεγχο των συναλλαγών πέραν του κλασικού παγκόσμιου διατραπεζικού συστήματος επικοινωνίας, SWIFT. Εταιρίες τηλεπικοινωνιών, εταιρίες του διαδικτύου, εταιρίες ηλεκτρονικού εμπορίου, ηλεκτρονικές πλατφόρμες, πιθανόν σύντομα, ορισμένες από τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες, να αδειοδοτούνται, να ελέγχονται και να επιτηρούνται από τις κεντρικές τράπεζες.

Τα πλεονεκτήματα και οι αδυναμίες του ευρώ για να πρωταγωνιστήσει και να ηγηθεί στις διεθνείς αγορές

Η μακροοικονομική θεωρία υπογραμμίζει ότι ο διεθνής ρόλος ενός εθνικού νομίσματος εξαρτάται από το οικονομικό μέγεθος της χώρας που το εκδίδει, την αναλογία της αξίας των εισαγωγών έναντι της αξίας των εξαγωγών της εν λόγω χώρας όπως και από το μέγεθος της αξίας της κεφαλαιαγοράς της χώρας αυτής. Το ίδιο ισχύει και για το ευρωνόμισμα.

Την παρούσα περίοδο, η συναλλαγματική δύναμη (η αξία) του ευρώ , και η ευρεία χρήση του στην παγκόσμια αγορά, οφείλεται αποκλειστικά στο μέγεθος της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς. Η περαιτέρω ισχυροποίηση του ευρώ στις διεθνείς αγορές, θα εξαρτηθεί κυρίως από τις επιλογές του ιδιωτικού τομέα των τρίτων χωρών να πραγματοποιεί τις διεθνείς συναλλαγές του σε ευρώ ή σε άλλο νόμισμα.

Τα νέα ψηφιακά νομίσματα, ιδιωτικά και δημόσια, θα συνδεθούν με τη σταθερότητα και τη διακύμανση της αξίας ενός εθνικού νομίσματος που εκδίδεται από την κεντρική του τράπεζα έτσι, σε καμία περίπτωση δεν θα επηρεάσουν τις θεμελιώδεις αρχές της οικονομικής θεωρίας και τις πρακτικές των επιχειρήσεων. Άλλωστε, η χρήση ενός νομίσματος εξαρτάται από την αξιοπιστία, την ασφάλεια και την προστασία που προσφέρει, την αποδοχή και την εμπιστοσύνη που κομίζει από τους καταναλωτές, τους παραγωγούς και τους επενδυτές στις εγχώριες και στις διεθνείς αγορές.

Όπως η ίδια η Ευρωπαϊκή επιτροπή δηλώνει: «το μελλοντικό ψηφιακό ευρώ θα λειτουργεί συμπληρωματικά στο τυπωμένο ευρωνόμισμα». Η αξία του μελλοντικού ψηφιακού ευρώ θα είναι εγγυημένη από την Ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα και αυτό είναι ένα σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των άλλων, ιδιωτικών και δημόσιων, ψηφιακών νομισμάτων. Όμως οι ΗΠΑ έχουν ήδη ένα τεχνολογικό προβάδισμα στην ανάπτυξη ψηφιακού νομίσματος καθώς ήδη από τη δεκαετία του 1970 έχουν αναπτύξει τις διεθνείς διατραπεζικές συναλλαγές μέσω της τεχνολογίας των καρτών Visa και Mastercard. Το ψηφιακό νόμισμα δεν πρόκειται να μεταβάλει σημαντικά τον τρόπο πληρωμών των πιστωτικών καρτών.

Επιγραμματικά: ένα ισχυρό διεθνές νόμισμα προϋποθέτει την ύπαρξη ενός ισχυρού και αξιόπιστου κράτους (οικονομικά, τεχνολογικά, στρατιωτικά, πολιτισμικά, διοικητικά), το οποίο στηρίζει το νόμισμα του, όχι κατ’ ανάγκη με μια παρεμβατική νομισματική πολιτική αλλά κυρίως με την παρουσία του και την ενεργή θετική δράση του. στα παγκόσμια προβλήματα.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι κράτος, πόσο μάλλον ένα ισχυρό κράτος. Η πανδημία το απέδειξε για μια ακόμη φορά. Τα εμβόλια που αναπτύχθηκαν για την καταπολέμηση της πανδημίας, το σύνολο τους, ήταν από μη ευρωπαϊκές εταιρίες. Οι χειρισμοί της διοικητικής μηχανής της ΕΕ προς τη γαλλική εταιρία Valneva, τη γερμανική εταιρία CureVac, οι οποίες ανέπτυσσαν εμβόλια κατά του κορωνοϊού, οι καθυστερήσεις στις εγκρίσεις των ερευνών τους και τη χρηματοδότηση τους, υποδεικνύουν την αδυναμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης να πρωταγωνιστήσει και να ηγηθεί στη διεθνή κοινότητα στο εγγύς μέλλον.

O Βασίλειος Π. Πανουσόπουλος (1971), είναι Οικονομολόγος – Διεθνολόγος, Ειδικό Επιστημονικό Προσωπικό της Δημόσιας διοίκησης (ΕΕΠ), στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ).  Οι απόψεις που εκφράζει είναι αποκλειστικά προσωπικές.