Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της εργασίας στην Ευρώπη

Το δεύτερο στάδιο διαβούλευσης με τους ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους σχετικά με τον τρόπο βελτίωσης των συνθηκών εργασίας για τα άτομα που εργάζονται σε ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας, εγκαινίασε την Τρίτη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Προηγήθηκε το πρώτο στάδιο της διαβούλευσης, το οποίο παρέμεινε ανοικτό από τις 24 Φεβρουαρίου έως τις 7 Απριλίου 2021 και στο οποίο η Επιτροπή έλαβε απαντήσεις από 14 κοινωνικούς εταίρους σε ολόκληρη την ΕΕ.

Όπως αναφέρεται στη σχετική ανακοίνωσε, η Κομισιόνμε βάση τις απαντήσεις που έλαβε, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπάρχει ανάγκη για περαιτέρω δράση της ΕΕ προκειμένου να διασφαλιστούν τα βασικά εργασιακά πρότυπα και τα δικαιώματα των ατόμων που εργάζονται σε πλατφόρμες.

Η πρόεδρος Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, στις πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές της, αναφέρθηκε στην ανάγκη βελτίωσης των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων σε πλατφόρμες. Η ανάγκη αυτή αναδείχθηκε ιδιαίτερα από την κρίση της νόσου COVID-19 και την ταχύτερη υιοθέτηση επιχειρηματικών μοντέλων πλατφορμών.

Προστασία, ασφάλεια και αξιοπρέπεια

Η κ. Μαργκρέιτε Βέστεϊγιερ, εκτελεστική αντιπρόεδρος αρμόδια για μια Ευρώπη Έτοιμη για την Ψηφιακή Εποχή, δήλωσε τα εξής: «Οι ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην ψηφιακή μετάβαση της ευρωπαϊκής οικονομίας. Στο διαδίκτυο, όπως και εκτός διαδικτύου, οι άνθρωποι θα πρέπει να προστατεύονται και να έχουν τη δυνατότητα να εργάζονται με ασφάλεια και αξιοπρέπεια. Στην παρούσα φάση θα συγκεντρώσουμε τις απόψεις των κοινωνικών εταίρων σχετικά με τον τρόπο διασφάλισης αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας κατά την εργασία σε πλατφόρμες, στηρίζοντας παράλληλα τη βιώσιμη ανάπτυξη των ψηφιακών πλατφορμών εργασίας στην ΕΕ.»

Ο κ. Νικολά Σμιτ, επίτροπος Απασχόλησης και Κοινωνικών Δικαιωμάτων, δήλωσε: «Οι επιγραμμικές πλατφόρμες προσφέρουν καινοτομία και νέες υπηρεσίες στους καταναλωτές. Αλλά πρέπει επίσης να προσφέρουν στα άτομα που εργάζονται σ’ αυτές το αναμενόμενο υψηλό επίπεδο κοινωνικών προτύπων. Συνεχίζουμε τις διαβουλεύσεις μας με τους κοινωνικούς εταίρους για την εξεύρεση μιας έξυπνης, ισορροπημένης προσέγγισης που θα παρέχει ασφάλεια και κοινά πρότυπα στις πλατφόρμες και σε όσους εργάζονται σ’ αυτές. Έτσι, θα διασφαλίσουμε ότι η ψηφιακή μετάβαση θα είναι δίκαιη και βιώσιμη.»

Προς την ψηφιακή μετάβαση της οικονομίας

Οι ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην ψηφιακή μετάβαση της ευρωπαϊκής οικονομίας και αποτελούν εντεινόμενο φαινόμενο. Το μέγεθος της οικονομίας των ψηφιακών πλατφορμών εργασίας στην ΕΕ έχει σχεδόν πενταπλασιαστεί, από περίπου 3 δισ. ευρώ το 2016 σε περίπου 14 δισ. ευρώ το 2020. Οι ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας φέρνουν καινοτομία, δημιουργούν θέσεις εργασίας και ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ. Παρέχουν πρόσθετο εισόδημα στους ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων για τους οποίους η πρόσβαση στις αγορές εργασίας μπορεί να είναι δυσκολότερη.

Οι κίνδυνοι

Ωστόσο, η εργασία σε πλατφόρμες ενδέχεται επίσης να οδηγήσει σε επισφαλείς συνθήκες εργασίας και ανεπαρκή πρόσβαση στην κοινωνική προστασία για πολλά άτομα που εργάζονται σε πλατφόρμες. Η βασική πρόκληση όσον αφορά την εργασία σε πλατφόρμα σχετίζεται με το καθεστώς απασχόλησης. Αυτό αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την πρόσβαση των ατόμων που εργάζονται σε πλατφόρμες στα υφιστάμενα εργασιακά δικαιώματα και προστασία.

Επιπλέον, τα άτομα που εργάζονται σε πλατφόρμες μπορούν να υπόκεινται σε αυτοματοποιημένες αποφάσεις που λαμβάνονται από αλγορίθμους, χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να αμφισβητήσουν την εκάστοτε απόφαση ή να ζητήσουν επανόρθωση. Επίσης, έχουν συχνά περιορισμένη πρόσβαση σε συλλογική εκπροσώπηση και διαπραγμάτευση. Τέλος, προκλήσεις υπάρχουν επίσης σε σχέση με τον διασυνοριακό χαρακτήρα της εργασίας σε πλατφόρμα και τη δυνατότητα εντοπισμού της χώρας στην οποία εκτελείται η εργασία.

Οι προκλήσεις της νέας διαβούλευσης

Υπό το πρίσμα αυτών των προκλήσεων, στόχος του δεύτερου σταδίου της διαβούλευσης είναι να συγκεντρωθούν οι απόψεις των κοινωνικών εταίρων σχετικά με τον τρόπο διασφάλισης αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας για τα άτομα που εργάζονται σε πλατφόρμες, στηρίζοντας παράλληλα τη βιώσιμη ανάπτυξη των ψηφιακών πλατφορμών εργασίας στην ΕΕ. Θα ζητηθεί η γνώμη των κοινωνικών εταίρων σχετικά με το πιθανό περιεχόμενο της πρωτοβουλίας σε επίπεδο ΕΕ, σε τομείς όπως:

• διευκόλυνση της κατηγοριοποίησης του καθεστώτος απασχόλησης και της πρόσβασης σε εργασιακά δικαιώματα και δικαιώματα κοινωνικής προστασίας·
• βελτίωση της ενημέρωσης, της διαβούλευσης και των τρόπων επανόρθωσης, ιδίως όσον αφορά τη χρήση αλγοριθμικής διαχείρισης στην εργασία σε πλατφόρμα·
• παροχή σαφήνειας σχετικά με τους εφαρμοστέους κανόνες για όλα τα άτομα που εργάζονται μέσω πλατφορμών που λειτουργούν διασυνοριακά·
• ενίσχυση της επιβολής, της συλλογικής εκπροσώπησης και του κοινωνικού διαλόγου.

Στο πλαίσιο της διαβούλευσης, ζητείται επίσης η γνώμη των κοινωνικών εταίρων σχετικά με τα πιθανά μέσα για την ανάληψη δράσης από την ΕΕ. Η Επιτροπή εξετάζει τόσο νομοθετικά όσο και μη νομοθετικά μέσα.

Οι κοινωνικοί εταίροι καλούνται να απαντήσουν στις ερωτήσεις της διαβούλευσης έως τις 15 Σεπτεμβρίου 2021.

Το επόμενο βήμα σ’ αυτό το δεύτερο στάδιο της διαβούλευσης είναι είτε η διενέργεια διαπραγματεύσεων μεταξύ των κοινωνικών εταίρων, με σκοπό τη σύναψη συμφωνίας βάσει του άρθρου 155 της Συνθήκης για τη λειτουργία της ΕΕ (ΣΛΕΕ), είτε η υποβολή πρότασης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή έως το τέλος του 2021.

Οποιαδήποτε πιθανή πρωτοβουλία της ΕΕ θα σχεδιαστεί με πλήρη σεβασμό των εθνικών αρμοδιοτήτων, της πολυμορφίας των παραδόσεων της αγοράς εργασίας στα κράτη μέλη και της αυτονομίας των κοινωνικών εταίρων. Κάθε πρωτοβουλία σχετικά με την εργασία σε πλατφόρμα θα πρέπει να σέβεται τους εκάστοτε εθνικούς ορισμούς του «εργαζομένου». Επίσης, δεν υπάρχει πρόθεση δημιουργίας «τρίτου» καθεστώτος απασχόλησης (ούτε αυτοαπασχολούμενου ούτε εργαζομένου) σε επίπεδο ΕΕ, με παράλληλο σεβασμό της επιλογής ορισμένων κρατών μελών να το εισαγάγουν στην εθνική τους νομοθεσία.

Ιστορικό

Στις πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές της, η πρόεδρος κ. φον ντερ Λάιεν τόνισε ότι «ο ψηφιακός μετασχηματισμός επιφέρει ταχείες αλλαγές που επηρεάζουν τις αγορές εργασίας μας». Ανέλαβε τη δέσμευση να «εξετάσει τρόπους βελτίωσης των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων σε πλατφόρμες».

Στην ανακοίνωση με τίτλο «Μια ισχυρή Ευρώπη για δίκαιες μεταβάσεις» επισημάνθηκε ότι η βιώσιμη ανάπτυξη της οικονομίας των πλατφορμών απαιτεί βελτιωμένες συνθήκες εργασίας για όσους εργάζονται σ’ αυτές.

Στο πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής για το 2021 ανακοινώθηκε νομοθετική πρωτοβουλία για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων σε πλατφόρμες έως το τέλος του 2021. Η πρωτοβουλία αυτή θα στηρίξει την εφαρμογή των αρχών που περιλαμβάνει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων. Η δέσμευση όλων των εταίρων για μια ισχυρή κοινωνική Ευρώπη ανανεώθηκε κατά την κοινωνική σύνοδο κορυφής του Πόρτο στις 7-8 Μαΐου 2021.

Το πρώτο στάδιο διαβούλευσης της Επιτροπής με τους κοινωνικούς εταίρους σχετικά με τον τρόπο βελτίωσης των συνθηκών εργασίας για τα άτομα που εργάζονται σε ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας παρέμεινε ανοικτό από τις 24 Φεβρουαρίου έως τις 7 Απριλίου 2021.

Η Επιτροπή, αφού εξέτασε τις απαντήσεις, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπάρχει ανάγκη για δράση σε επίπεδο ΕΕ. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή ξεκινά τώρα το δεύτερο στάδιο της διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους, οι οποίοι εκπροσωπούν συνδικαλιστικές και εργοδοτικές οργανώσεις σε επίπεδο ΕΕ, σύμφωνα με το άρθρο 154 παράγραφος 3 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ).

Η διαβούλευση αυτή δεν εξετάζει το ζήτημα της δυνατότητας εφαρμογής του δικαίου ανταγωνισμού της ΕΕ στις συλλογικές διαπραγματεύσεις από αυτοαπασχολούμενους/-ες. Το ζήτημα αυτό αντιμετωπίζεται μέσω χωριστής αλλά συμπληρωματικής πρωτοβουλίας, για την οποία η ανοικτή δημόσια διαβούλευση ολοκληρώθηκε στις 31 Μαΐου 2021. Σκοπός της τελευταίας είναι να διασφαλιστεί ότι το δίκαιο ανταγωνισμού της ΕΕ δεν εμποδίζει τις συλλογικές συμβάσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των αυτοαπασχολούμενων σε αδύναμη θέση, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι οι καταναλωτές και οι ΜΜΕ εξακολουθούν να επωφελούνται από ανταγωνιστικές τιμές και καινοτόμα επιχειρηματικά μοντέλα, μεταξύ άλλων και στην ψηφιακή οικονομία