Μια αλυσίδα θανάτου… 

Σας δείχνουν μια καταπληκτική φωτογραφία με υψηλές βουνοκορυφές πολύ πράσινο και πολλά δένδρα. Ένα μέρος μαγεία. Θεωρείτε πως είναι όλα εντάξει με τη φωτογραφία; Εάν σας ρωτούσαν τι λείπει ποια θα ήταν η απάντησή σας;

«Λείπει κάτι πολύ σημαντικό(!). Αρπακτικά πουλιά να πετάνε στον ουρανό», μου λέει η Συντονίστρια Επικοινωνίας της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, Ρούλα Τρίγκου.

Αρπακτικά πουλιά που λείπουν να πετάνε στον ουρανό. Δηλητηριασμένα δολώματα στο έδαφος. Πάει πουθενά το μυαλό σας; Και βέβαια πάει. Είδατε τώρα πως δένουν οι κρίκοι αυτής της αλυσίδας θανάτου;

Όπως μου εξηγεί, η Ρούλα Τρίγκου, από τις αρχές του 20ου αιώνα, ιδιαίτερα από το 1950 και μετά, η… πρακτική της τοποθέτησης δηλητηριασμένων δολωμάτων στη φύση γνώρισε «μεγάλη άνθιση» για να απαγορευτεί τελικά από την Πολιτεία το 1993.

«Δυστυχώς, κάποιοι δείχνουν να μην καταλαβαίνουν το κακό που κάνουν και  συνεχίζουν να χρησιμοποιούν δηλητηριασμένα δολώματα ακόμη και μέσα σε κατοικημένες περιοχές (!). Κι αυτό ισχύει και σε άλλες χώρες των Βαλκανίων και της Μεσογείου», επισημαίνει.

Αποτέλεσμα; Σπάνια είδη της ελληνικής πανίδας, όπως το Όρνιο, ο Γυπαετός, ο Ασπροπάρης και ο Μαυρόγυπας, να έχουν φτάσει ήδη στο χείλος της εξαφάνισης (!).

Από ένα και μόνο δηλητηριασμένο δόλωμα χάθηκε εξολοκλήρου η αποικία των Όρνιων στα Στενά του Νέστου. Σε ένα από τα σοβαρότερα περιστατικά δηλητηρίασης που έχουν σημειωθεί στη χώρα, τα θύματα ήταν πολλά αρπακτικά πουλιά, όπως γύπες, Χρυσαετοί, Γερακίνες κ.ά.
Φωτ.: Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία

Θύματα δηλητηρίασης…

Ειδικότερα, σύμφωνα με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, οι πληθυσμοί των γυπών στην ηπειρωτική Ελλάδα κατέρρευσαν κατά τις τελευταίες τρείς δεκαετίες, ενώ παράλληλα σημειώθηκαν και τοπικές εξαφανίσεις κάποιων από τα είδη αυτά. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Γυπαετού, ο οποίος μέχρι και τη δεκαετία του ’90 ήταν παρών σε πολλούς μεγάλους ορεινούς όγκους της ηπειρωτικής Ελλάδας, ενώ πλέον απαντάται μόνο στην Κρήτη.

Την ίδια ώρα, ο Μαυρόγυπας, το μεγαλύτερο σε μέγεθος γύπα, συναντάται πλέον μόνο στο Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς –Λευκίμης – Σουφλίου και στην ευρύτερη περιοχή της Θράκης (πουθενά αλλού στα Βαλκάνια και στη ΝΑ Ευρώπη!).

Στο μεταξύ, το μέχρι πρόσφατα το πιο κοινό είδος γύπα, το Όρνιο, χαρακτηρίζεται πλέον ως « Κρισίμως Κινδυνεύον», καθώς ο πληθυσμός του στην ηπειρωτική χώρα έχει αποδεκατιστεί με κύριο υπαίτιο τα δηλητηριασμένα δολώματα. Αναπαράγεται πλέον μόνο σε 5-7 μόνο αποικίες στην ηπειρωτική Ελλάδα, ενώ οι μεγαλύτεροι πληθυσμοί του απαντούν στην Κρήτη.

Επιπλέον, το μικρότερο είδος γύπα στην Ελλάδα, ο Ασπροπάρης, βρίσκεται στο χείλος της εξαφάνισης από τη χώρα, με μόλις τέσσερα ζευγάρια του είδους να απομένουν. Από το 2002 έως τοι 2015 καταγράφηκαν στη χώρα 14 νεκροί Ασπροπάρηδες από δηλητηριασμένα δολώματα, ενώ μέσα σε μια τετραετία (2012-2015), η περιοχή των Μετεώρων έχασε το 50% του αναπαραγόμενου πληθυσμού του είδους εξαιτίας της παράνομης αυτής πρακτικής.

Εκτός από τους γύπες, συχνά θύματα των δηλητηριασμένων δολωμάτων είναι και άλλα εμβληματικά αρπακτικά πουλιά. Για παράδειγμα, μέσα στο 2017 , το Εθνικό Πάρκο Πρεσπών, έχασε από δηλητήρια το τελευταίο ζευγάρι Χρυσαετών της περιοχής. Τα είδη αυτά είναι εξαιρετικά ευάλωτα κατά τους χειμερινούς μήνες και πριν ενηλικιωθούν, γεγονός που φέρνει σε κίνδυνο την επιβίωση των πληθυσμών τους. Άλλα είδη αρπακτικών πουλιών που πλήττονται από τα δηλητηριασμένα δολώματα είναι η Γερακίνα, ο Κραυγαετός, ο Στικταετός, ο Καλαμόκιρκος και ο Θαλασσαετός.

Τα δηλητήρια δεν είναι επιλεκτικά…

Όπως επισημαίνουν από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, η κατανάλωση του δηλητηριασμένου δολώματος δεν είναι επιλεκτική.  Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει πως τα δηλητηριασμένα δολώματα θα καταναλωθούν από οποιοδήποτε είδους ζώου που θα τύχει να περάσει από το σημείο που έχει τοποθετηθεί και το δόλωμα θα « εκληφθεί» από το ανυποψίαστο άγριο ή ήρεμο ζώο ως τροφή.

Ως εκ τούτου μια πληθώρα από θηλαστικά, όπως η αρκούδα, ο λύκος, η αλεπού, ο σκαντζόχοιρος, τα αρπακτικά πουλιά και διάφορα άλλα μικρά ζώα, όπως οι χελώνες, ακόμη και οι φρύνοι, μπορούν να πέσουν ανυποψίαστα θύματα των παράνομων δηλητηριασμένων δολωμάτων.  Τόσο απλά… Σε αυτά, όπως προαναφέρθηκε, περιλαμβάνονται πολλά προστατευόμενα είδη που απειλούνται με εξαφάνιση, ανάμεσα στα οποία όλα τα είδη γύπα, κι άλλα είδη αρπακτικών πουλιών.  Και βέβαια θύματα των δηλητηριασμένων δολωμάτων αποτελούν πολλοί ποιμενικοί σκύλοι, καθιστώντας τα δηλητηριασμένα δολώματα μια πραγματική μάστιγα για τη ζωή της υπαίθρου.

Πόσα ζώα μπορούν να πεθάνουν από ένα δόλωμα;

Οι επιπτώσεις  από ένα δόλωμα δεν σταματούν στο πρώτο ανυποψίαστο θύμα. Γιατί; Επειδή το  δόλωμα που απομένει θα καταναλωθεί κι από άλλο ζώο του ίδιου ή άλλου είδους το οποίο απλά θα κάνει το λάθος να περάσει από εκεί,  και επίσης, το ήδη δηλητηριασμένο θύμα, θα καταναλωθεί από ένα άλλο ζώο, το οποίο με τη σειρά του, θα πεθάνει για να φαγωθεί και αυτό από άλλο, και ούτω καθ΄εξής. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται μια αλυσίδα θανάτου με ενδιάμεσους  κρίκους όχι ζωντανά άλλα νεκρά ζώα.

Δεν είναι μόνο τα άγρια ζώα…

Με την ίδια ευκολία μπορεί να χάσει το τσοπανόσκυλο του ένας  κτηνοτρόφος, ή ένας κυνηγός το κυνηγόσκυλο του ή ένας ιδιοκτήτης κατοικιδίου τη γάτα ή το σκύλο του, απλά κάνοντας μια βόλτα στο δάσος ή ακόμη μέσα στην πόλη ή το χωριό του…

Τελικά, το δηλητηριασμένο δόλωμα, αποτελεί μια θανάσιμη απειλή για την ανθρώπινη υγεία, αφού δεν αποκλείεται να βρεθεί από ένα μικρό παιδί ή πολύ πιθανό το νεκρό ζώο να πέσει στο νερό και έτσι να μολύνει το ποτάμι, τη λίμνη ή ακόμη και την πηγή από την οποία πίνουμε νερό, εμείς ή τα κτηνοτροφικά ζώα.

Ένας σιωπηρός δολοφόνος με πολλά πρόσωπα…

Στην έκδοση που έχει δημιουργηθεί στο πλαίσιο του Προγράμματος « Δράση Ομάδας Ανίχνευσης Δηλητηριασμένων Δολωμάτων στη Δυτική Μακεδονία» που υλοποιείται από την Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία με τη χρηματοδότηση του Πράσινου Ταμείου,  αναφέρεται πως τα δηλητηριασμένα δολώματα που έχουν –κατά καιρούς- εντοπιστεί στην ελληνική ύπαιθρο περιλαμβάνουν μια αξιοσημείωτη ποικιλία συνδυασμών και επινοήσεων των ανθρώπων που τα κατασκευάζουν και τα διασπείρουν.

Έχει καταγραφεί μια μεγάλη ποικιλία σχημάτων και μεγεθών ξεκινώντας από ένα απλό, σχεδόν απαρατήρητο κομμάτι κρέατος έως ένα ολόκληρο κουφάρι προβάτου ή αγελάδας, μέσα ή πάνω στο οποίο έχει τοποθετηθεί η τοξική ουσία.

Η πραγματική διάσταση του προβλήματος της τοποθέτησης και της διασποράς δηλητηριασμένων δολωμάτων στην ελληνική ύπαιθρο – και όχι μόνο- δεν είναι γνωστή, δεδομένου ότι έως τώρα δεν έχει γίνει σε εθνικό επίπεδο καμία συστηματική συγκέντρωση και τεκμηρίωση όλων των σχετικών περιστατικών που έτυχε να γίνουν γνωστά. Ωστόσο, από τα διαθέσιμα δεδομένα, εκτιμάται πως η παράνομη αυτή πρακτική είναι πολύ διαδεδομένη σε όλη τη χώρα.

Για την ιστορία: Η πρακτική της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων διαδόθηκε ευρύτατα αμέσως μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου με άδεια της Δασικής Υπηρεσίας λάμβανε χώρα η συστηματική χρήση της στρυχνίνης για την εξόντωση αλεπούδων, λύκων. Κουναβιών κι άλλων σαρκοφάγων ζώων.

Τα δηλητηριασμένα δολώματα απαγορεύτηκαν στην Ελλάδα το 1981 (ΠΔ 67/1981) με εξαίρεση την περιοδική χρήση κυανιούχου καλίου από τη Δασική Υπηρεσία. Με απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας το 1993, απαγορεύτηκε οριστικά η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων, καθώς κρίθηκε ένα μη θεμιτό μέσο για τον έλεγχο των λεγόμενων «επιβλαβών» ζώων, τα οποία και σταμάτησαν να επικηρύσσονται ως τέτοια…