Ο δολοφονικός καπιταλισμός της Αμερικής

Project Syndicate

Μια μεγάλη αποτυχία του σύγχρονου αμερικανικού καπιταλισμού είναι ότι δεν εξυπηρετεί τους πάντες. Η μορφωμένη μειονότητα – το 1/3 του ενήλικου πληθυσμού με πανεπιστημιακό ή κολεγιακό πτυχίο – ευημερεί, αλλά για την πλειονότητα αυτό δεν ισχύει. Τα γεγονότα γίνονται όλο και πιο ξεκάθαρα και είναι δύσκολο να αγνοηθούν. Οι προοπτικές για τους λιγότερο μορφωμένους Αμερικανούς χειροτερεύουν: χάνουν σε ποιότητα ζωής, υπομένουν περισσότερο πόνο και κοινωνική απομόνωση και ζουν λιγότερο. Μετά το 1970, ο κινητήρας της αμερικανικής προόδου άρχισε να παραπαίει. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 και μετά, η οικονομική ανάπτυξη επιβραδύνθηκε και αυτό που κάποτε ήταν σε μεγάλο βαθμό ίση κατανομή των κερδών ανατράπηκε. Η σημαντική δουλειά των οικονομολόγων Τομά Πικετί και Εμανουέλ Σαέζ με τα φορολογικά αρχεία των ΗΠΑ δείχνει πόσο καλά τα κατάφεραν όσοι βρίσκονται στην κορυφή.

Ενώ πολλοί σχολιαστές με εναλλακτικούς υπολογισμούς αμφισβήτησαν την έκταση της αυξανόμενης εισοδηματικής ανισότητας, κανένας δεν κατάφερε να διαψεύσει την τάση. Αλλοι υποστηρίζουν ότι δεν αποτελεί λόγο ανησυχίας, υπό την προϋπόθεση ότι όλοι ευημερούν. Για αυτούς, η απόδειξη της πτώσης των υλικών μέτρων είναι μια πιο σοβαρή πρόκληση. Μεταξύ των ανδρών χωρίς πτυχίο πανεπιστημίου, οι πραγματικοί (προσαρμοσμένοι με τον πληθωρισμό) μέσοι μισθοί έχουν υποστεί σταθερή μείωση επί περισσότερα από 50 χρόνια – παρατηρούνται κάποια διαλείμματα κατά τη διάρκεια της οικονομικής άνθησης, αλλά ποτέ δεν ανακάμπτουν αρκετά ώστε να επιστρέψουν στην υψηλότερη θέση τους. Ακόμη και στο απόγειο της άνθησης λίγο πριν από την πανδημία του Covid-19, οι μέσοι μισθοί ήταν χαμηλότεροι από ό,τι σε οποιοδήποτε σημείο της δεκαετίας του 1980.

Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι αυτά τα δεδομένα δεν περιλαμβάνουν διάφορες παροχές προς τους εργαζομένους, όπως η ασφάλιση υγείας που παρέχεται από τον εργοδότη. Ωστόσο, η μεγάλη αύξηση του κόστους αυτών των παροχών συμβάλλει από μόνη της στη μείωση των μισθών και στην καταστροφή θέσεων εργασίας για τους λιγότερο ειδικευμένους. Η συμπερίληψη αυτών των πλεονεκτημάτων στην ανάλυση είναι σαν να κλέβεις κάποιον και να του χρεώνεις το κόστος της επίθεσης.

Τα ευρήματά μας σχετικά με τους «θανάτους της απόγνωσης» προσθέτουν άλλο ένα πλήγμα στο επιχείρημα ότι οι εργαζόμενοι Αμερικανοί ακμάζουν, παρά τα στοιχεία για το αντίθετο. Ο θάνατος είναι πολύ πιο εύκολο να μετρηθεί από το πραγματικό εισόδημα. Το 1992, το προσδόκιμο ζωής στην ηλικία των 25 ετών ήταν δυόμισι χρόνια μεγαλύτερο για τους άνδρες και τις γυναίκες πτυχιούχους από ό,τι για εκείνους που δεν είχαν πτυχίο. Μέχρι το 2019, το χάσμα είχε διευρυνθεί σε εξίμισι χρόνια. Από το 2010 έως το 2018, το προσδόκιμο ζωής στα 25 έπεφτε κάθε χρόνο για όσους δεν είχαν πτυχίο.

Οι υπερβολικές δόσεις ναρκωτικών αποτελούν σημαντικό μέρος της ιστορίας. Πάνω από το μισό της αύξησης των θανάτων «από απόγνωση» από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 προήλθε από υπερβολικές δόσεις. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, περίπου 60.000 άνθρωποι στις ΗΠΑ πέθαιναν κάθε χρόνο από ναρκωτικά, αλκοόλ και αυτοκτονίες. Λίγο πριν από την πανδημία, οι ετήσιοι θάνατοι από απόγνωση έφταναν τους 170.000 – αύξηση άνω των 100.000 ετησίως – με τους θανάτους από υπερβολική δόση να αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος, αλλά λιγότερο από το ήμισυ του συνόλου. Ισως είναι αλήθεια ότι οι ΗΠΑ ζουν μια επιδημία όχι απόγνωσης αλλά υπερβολικής δόσης ναρκωτικών.

Η διάκριση έχει σημασία. Εάν οι θάνατοι είναι «απλώς» υπερβολικές δόσεις ουσιών, μπορούν να αποδοθούν σε μερικές αδίστακτες φαρμακευτικές εταιρείες και διανομείς. Δεν υπάρχει κάτι θεμελιωδώς στραβό στην κοινωνία, και σίγουρα δεν φαίνεται κάποιο βαθύ ελάττωμα στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο σύγχρονος αμερικανικός καπιταλισμός. Η απόγνωση, αντίθετα, είναι μια ασθένεια των Αμερικανών της εργατικής τάξης – των ανθρώπων χωρίς πτυχίο – των οποίων οι ευκαιρίες εργασίας, οι γάμοι και οι κοινωνικοί και οικονομικοί θεσμοί έχουν αποδυναμωθεί τον τελευταίο μισό αιώνα. Η επιδημία των ναρκωτικών είναι ένα από τα προβλήματα. Η ιστορία της απελπισίας αφορά μια κοινωνία που δεν υπηρετεί μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού της, αντιμετωπίζοντάς τους ουσιαστικά ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας.

Πολλά σημάδια δείχνουν μια επιδημία απόγνωσης μεταξύ των Αμερικανών χωρίς πτυχίο. Τα μέτρα για την κακή ψυχική υγεία αυξάνονται χρόνο με τον χρόνο για αυτούς. Εχουν βιώσει μια ευρέως τεκμηριωμένη αύξηση του πόνου – ένα πρόβλημα τόσο σοβαρό ώστε σήμερα οι μεσήλικοι Αμερικανοί αναφέρουν ότι αισθάνονται περισσότερο πόνο από τους ηλικιωμένους, κάτι που δεν ισχύει στην Ευρώπη.

Ισως το πιο χαρακτηριστικό από όλα είναι τι έχει συμβεί με τα ποσοστά αυτοκτονιών. Ενώ ο γάλλος κοινωνιολόγος Εμίλ Ντιρκέμ πίστευε ότι οι μορφωμένοι άνθρωποι ήταν πιο πιθανό να αυτοκτονήσουν, τα ποσοστά αυτοκτονιών στις ΗΠΑ σήμερα είναι υψηλότερα μεταξύ εκείνων που δεν έχουν πανεπιστημιακό τίτλο. Αντίθετα, τα ποσοστά αυτοκτονιών παγκοσμίως μειώνονται τις τελευταίες δύο δεκαετίες, μεταξύ άλλων στην Ευρωπαϊκή Ενωση και σε άλλες χώρες υψηλού εισοδήματος. Ακόμη και η Ιαπωνία και η Φινλανδία, πλούσιες χώρες που εδώ και καιρό προβληματίζονται από τις αυτοκτονίες, έχουν πια χαμηλότερα ποσοστά από τις ΗΠΑ. Υπήρξαν επίσης ραγδαίες μειώσεις στη Ρωσία – με τα ποσοστά να μειώνονται στο μισό από το 2000 – και στις άλλες χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης. Η Ρωσία εξακολουθεί να έχει υψηλότερο ποσοστό αυτοκτονιών από τις ΗΠΑ, οι ΗΠΑ όμως τείνουν να τη φθάσουν.

Τα αυξανόμενα ποσοστά αυτοκτονιών δεν αποτελούν σημάδια μιας ακμάζουσας καπιταλιστικής δημοκρατίας. Δεν υπάρχει τίποτα κακό με τον καπιταλισμό κατ’ αρχήν, αλλά υπάρχουν λάθη στην εκδοχή που επικρατεί στις ΗΠΑ σήμερα.