H τιμή της κλιματικής αλλαγής

Πριν από μερικά χρόνια, ήταν σύνηθες να ακούμε ανθρώπους να αρνούνται την κλιματική αλλαγή, υποβαθμίζοντας το τεράστιο μέγεθος της απειλής, λέγοντας μάλιστα ότι ήταν πολύ νωρίς για να ανησυχούμε για αυτήν. Σήμερα, για πολλούς, είναι πολύ αργά.

Η απόγνωση είναι τόσο επικίνδυνη όσο και η άρνηση. Η ανθρωπότητα κατέχει και ελέγχει τεράστιους πόρους και, χρησιμοποιώντας τους με σύνεση, μπορούμε να αποφύγουμε τον οικολογικό κατακλυσμό. Αλλά με ποια τιμή; Αν η ανθρωπότητα ήθελε να εμποδίσει την κλιματική αποκάλυψη, πόσο θα κόστιζε; Κανείς δεν μπορεί να ξέρει με σιγουριά.

Το άρθρο αυτό στηρίζεται σε μια πρόσφατη ανάλυση του συγγραφέα Yuval Noah Harari στο Time με τίτλο: the surprisingly low price tag on preventing climate disaster, 18 January 2022.

Μερικές πρώτες προσεγγίσεις

Αν τα μοντέλα έχουν μια μεγάλη πολυπλοκότητα, μας προσφέρουν και μια ανάσα αισιοδοξίας.

Σύμφωνα με το Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας, η επίτευξη μιας οικονομίας ουδέτερης από εκπομπές άνθρακα θα απαιτούσε μόνο να δαπανηθεί το 2% του ετήσιου παγκόσμιου ΑΕΠ, πέραν αυτού που ήδη κάνουμε για το ενεργειακό μας σύστημα.

Σε μια πρόσφατη έρευνα του Reuters με οικονομολόγους ειδικούς στο κλίμα, η συντριπτική πλειοψηφία συμφώνησε ότι η ουδέτερη εκπομπή άνθρακα θα κόστιζε μόνο το 2-3% του ετήσιου παγκόσμιου ΑΕΠ. Άλλες εκτιμήσεις τοποθετούν το κόστος της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές της οικονομίας λίγο χαμηλότερα ή λίγο υψηλότερα, αλλά όλες εμπίπτουν σε ένα εύρος λιγότερο από το 10% του ετήσιου παγκόσμιου ΑΕΠ.

Η διάγνωση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή, η οποία στην ειδική έκθεσή της για το 2018, ανέφερε ότι, για να περιοριστεί η κλιματική αλλαγή στους 1,5C, οι ετήσιες επενδύσεις στην καθαρή ενέργεια πρέπει να αυξηθούν στο 3% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Με την ανθρωπότητα να ξοδεύει ήδη το 1% του ετήσιου παγκόσμιου ΑΕΠ για καθαρή ενέργεια, αυτό σημαίνει ότι χρειαζόμαστε μόνο ένα νέο κομμάτι 2% από την πίτα. Οι παραπάνω υπολογισμοί σχετίζονται με το κόστος μετασχηματισμού των τομέων της ενέργειας και των μεταφορών, μακράν οι πιο κρίσιμοι. Αλλά, υπάρχουν και άλλες πηγές εκπομπών όπως, η χρήση γης, η δασοκομία, η γεωργία.

Πολλές από τις εκπομπές μπορούν να ελαχιστοποιηθούν ανέξοδα μέσω αλλαγών στη συμπεριφορά, όπως η μείωση της κατανάλωσης κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων και η κατανάλωση μιας πιο πλούσιας σε φυτά διατροφής. Η κατανάλωση περισσότερων λαχανικών δεν κοστίζει τίποτα και μπορεί να βοηθήσει εσάς και τα τροπικά δάση να ζήσουν περισσότερο. Είναι όμως μια επισκόπηση που πρέπει να έχουμε πέρα από τα μαθηματικά.

Η αποτροπή της αποκάλυψης κοστίζει μόνο ένα μονοψήφιο ποσοστό του ετήσιου παγκόσμιου ΑΕΠ. Σίγουρα δεν είμαστε στο 50% ούτε στο 15%. Είμαστε μάλλον κάτω του 5%, ή ακόμη και τόσο χαμηλά όσο μια επένδυση 2% επιπλέον του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Προτεραιότητες

Ο συγγραφέας αναφέρει ότι χρειάζονται επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες και υποδομές, εξελιγμένες μπαταρίες για την αποθήκευση ηλιακής ενέργειας ή εκσυγχρονισμένα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας για τη διανομή της. Επενδύσεις που θα δημιουργήσουν μυριάδες θέσεις εργασίας και οικονομικές ευκαιρίες που υπόσχονται να αποδώσουν μακροπρόθεσμα, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης του κόστους υγειονομικής περίθαλψης και αποφεύγοντας ασθένειες για εκατομμύρια ανθρώπους που προκαλούνται από την ατμοσφαιρική ρύπανση.

Το παγκόσμιο ΑΕΠ ανέρχεται σε περίπου 75000 δισεκατομμύρια ευρώ, το 2% αυτού είναι 1500 δισεκατομμύρια ευρώ. Με άλλα λόγια, για να σωθεί το περιβάλλον δε χρειάζεται να εκτροχιαστεί η οικονομία ή να εγκαταλείψουμε το κουράγιο του σύγχρονου πολιτισμού. Το μόνο που χρειάζεται να γίνει είναι να αναθεωρήσουμε τις προτεραιότητές μας.

Αλλά ένα τέτοιο ποσό απέχει πολύ από το να είναι το τελικό σημείο. Αυτό δεν θα λύσει όλα τα οικολογικά προβλήματα του πλανήτη, όπως το πλαστικό που ξεχειλίζει τους ωκεανούς ή την κατακόρυφη πτώση της βιοποικιλότητας (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, η τιμή της βιοποικιλότητας, μια πολυκριτήρια προσέγγιση, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 14/11/2021).

Για να αποτρέψουμε την καταστροφική αλλαγή του κλίματος, πρέπει να διασφαλιστεί ότι τα κεφάλαια επενδύονται στα σωστά μέρη και ότι οι νέες επενδύσεις δεν οδηγούν με τη σειρά τους, σε οικολογική ή κοινωνική βλάβη.

Εάν καταστρέψουμε τα οικοσυστήματα για την εξαγωγή σπάνιων μετάλλων που χρειάζονται για τη βιομηχανία ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, υπάρχει κίνδυνος να χάσουμε παρά να κερδίσουμε.

Σε πολιτικό επίπεδο, οι πολιτικοί, αντιμέτωποι με μια μεγάλη κρίση, δεν έχουν κανένα πρόβλημα να θυσιάσουν πολλά περισσότερα για να την καταπολεμήσουν.

Για παράδειγμα, το 1945, οι ΗΠΑ είχαν ξοδέψει περίπου το 36% του ΑΕΠ τους για να κερδίσουν το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 2008-2009, η κυβέρνηση των ΗΠΑ δαπάνησε περίπου το 3,5% του ΑΕΠ για να σώσει χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που θεωρήθηκαν «πολύ μεγάλα για να αποτύχουν».

Ίσως η ανθρωπότητα θα μπορούσε να κάνει το ίδιο για το δάσος του Αμαζονίου; Με βάση την τρέχουσα τιμή της δασικής γης στη Νότια Αμερική και το μέγεθος του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, η αγορά του για να σωθούν τα τοπικά δάση, η βιοποικιλότητα, θα κόστιζε περίπου 700 δισεκατομμύρια ευρώ ή μια μόνο πληρωμή λιγότερο από το 1% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Τους πρώτους εννέα μήνες του 2020, για την αντιμετώπιση της πανδημίας οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο ανακοίνωσαν μέτρα τόνωσης που ανέρχονται σε περίπου 14% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Αν οι πολίτες τους πιέσουν αρκετά, θα μπορούσαν να κάνουν το ίδιο για να λύσουν την οικολογική κρίση. Ακριβώς όπως οι επενδυτικές τράπεζες και τα συνταξιοδοτικά ταμεία. Αυτά κατέχουν πλέον σχεδόν 49000 δισεκατομμύρια ευρώ. Αλλά τί νόημα έχει να αποταμιεύεις για τη σύνταξη, αν δεν έχεις μέλλον.

Προς το παρόν, ούτε οι επιχειρήσεις ούτε οι κυβερνήσεις είναι διατεθειμένες να κάνουν την πρόσθετη επένδυση 2% που απαιτείται για να αποφευχθεί η καταστροφική κλιματική αλλαγή. Αντίθετα, που πηγαίνουν τα χρήματα; Το 2020, οι κυβερνήσεις δαπάνησαν 1750 δισεκατομμύρια ευρώ για στρατιωτικές δαπάνες, το 2,4% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Επιπλέον, κάθε δύο χρόνια, το 2,4% του παγκόσμιου ΑΕΠ πηγαίνει στη σπατάλη τροφίμων.

Οι κυβερνήσεις ξοδεύουν περίπου 440 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως για άμεσες επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων. Κάθε τρεισήμισι χρόνια κάνουν δώρο στη βιομηχανία ορυκτών ένα ποσό που ισοδυναμεί με το 2% του ετήσιου παγκόσμιου ΑΕΠ. Και, αν λάβουμε υπόψη το κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος που δημιουργεί αυτή η βιομηχανία, η αξία αυτών των επιδοτήσεων φτάνει στην πραγματικότητα το εκπληκτικό 7% του ετήσιου παγκόσμιου ΑΕΠ.

Συμπερασματικά, ο συγγραφέας αναφέρει ότι τα χρήματα που κρύβουν οι πλούσιοι σε φορολογικούς παράδεισους αντιπροσωπεύουν το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Για να αποφύγουμε την αποκάλυψη, πιθανώς θα πρέπει να επιβάλλουμε νέους φόρους. Αλλά, γιατί να μην ξεκινήσουμε μαζεύοντας τους παλιούς.

Τα χρήματα είναι εκεί. Φυσικά, η είσπραξη φόρων, η περικοπή των στρατιωτικών προϋπολογισμών, ο τερματισμός της σπατάλης τροφίμων και η περικοπή των επιδοτήσεων είναι πιο εύκολο να ειπωθεί παρά να γίνει, ειδικά όταν αντιμετωπίζουμε μερικές φορές από τις πιο ισχυρές ομάδες λόμπι στον κόσμο.

Ο συγγραφέας καταλήγει ότι για να φτάσουμε σε μια λύση του προβλήματος, δεν χρειαζόμαστε ένα θαύμα. Μόνο οργάνωση και αποφασιστικότητα και μια «επιταγή» 2% του ετήσιου παγκόσμιου ΑΕΠ.

* Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France

* Υποψήφια Δρ. Μαριάννα Εσκαντάρ, Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering, Πολυτεχνείο Κρήτης