Ουκρανία: Οι επιπτώσεις των εξελίξεων στην παγκόσμια οικονομία

Έχοντας πληγεί ήδη από την πανδημία, τις συνθήκες ασφυξίας στην εφοδιαστική αλυσίδα και το άλμα στις τιμές, η παγκόσμια οικονομία είναι έτοιμη να ακολουθήσει για άλλη μια φορά απρόβλεπτη πορεία λόγω μιας ενδεχόμενης ένοπλης σύρραξης στα σύνορα της Ευρώπης.

Ακόμη και πριν το Κρεμλίνο διατάξει τα ρωσικά στρατεύματα να εισέλθουν στα εδάφη των αυτονομιστών της Ουκρανίας τη Δευτέρα, η ένταση είχε δημιουργήσει αρνητικό κλίμα. Η υπόσχεση επιβολής κυρώσεων ως απάντηση από τον Πρόεδρο Μπάιντεν και η πιθανότητα ρωσικών αντιποίνων είχαν ήδη ωθήσει προς τα κάτω τις αποδόσεις των μετοχών και ανέβασαν τις τιμές του φυσικού αερίου.

Σύμφωνα με τους New York Times, μια ανοιχτή επίθεση από τα ρωσικά στρατεύματα θα μπορούσε να προκαλέσει ιλιγγιώδεις εκρήξεις στις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων, να τροφοδοτήσει φόβους για τον πληθωρισμό και να τρομάξει τους επενδυτές, ένας συνδυασμός που απειλεί τις επενδύσεις και την ανάπτυξη στις τοπικές οικονομίες παγκοσμίως.

«Ένα μεγάλο βενζινάδικο»

Ωστόσο όσο σκληρές κι αν είναι οι επιπτώσεις, οι άμεσες συνέπειες δεν θα είναι τόσο καταστροφικές όσο η ξαφνική διακοπή της οικονομικής δραστηριότητας που προκλήθηκε από τον κορωνοϊό το 2020. Η Ρωσία είναι ένα διηπειρωτικό μεγαθήριο με 146 εκατομμύρια ανθρώπους και ένα τεράστιο πυρηνικό οπλοστάσιο, καθώς και βασικός προμηθευτής του πετρελαίου, φυσικού αερίου και πρώτων υλών που κρατούν σε λειτουργία τα εργοστάσια του κόσμου. Ωστόσο, σε αντίθεση με την Κίνα, η οποία αποτελεί μια πανίσχυρη βιομηχανική δύναμη στενά συνδεδεμένη με περίπλοκες εφοδιαστικές αλυσίδες, η Ρωσία είναι δευτερεύων παίκτης στην παγκόσμια οικονομία.

Η Ιταλία, με τον μισό πληθυσμό και λιγότερους φυσικούς πόρους, έχει διπλάσια οικονομία. Η Πολωνία εξάγει περισσότερα αγαθά στην Ευρωπαϊκή Ένωση από τη Ρωσία.

«Η Ρωσία είναι εξαιρετικά ασήμαντη στην παγκόσμια οικονομία, αν εξαιρέσει κανείς το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο», δήλωσε ο Τζέισον Φούρμαν, οικονομολόγος του Χάρβαρντ που διετέλεσε σύμβουλος του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα. «Βασικά είναι ένα μεγάλο βενζινάδικο».

• Διαβάστε επίσης: Ουκρανία – Ντονμπάς: Το πολύπλοκο γεωπολιτικό παζλ της ανατολικής Ουκρανίας – Όλα όσα πρέπει να ξέρετε

Φυσικά, ένα κλειστό βενζινάδικο μπορεί να είναι εξαιρετικά προβληματικό για όσους εξαρτώνται από αυτό. Το αποτέλεσμα είναι ότι οποιαδήποτε οικονομική ζημιά θα είναι άνισα κατανεμημένη, έντονη σε ορισμένες χώρες και βιομηχανίες και απαρατήρητη σε άλλες.

Η Ευρώπη προμηθεύεται σχεδόν το 40% του φυσικού αερίου και το 25% του πετρελαίου της από τη Ρωσία και είναι πιθανό να βρεθεί αντιμέτωπη με νέες ανατιμήσεις στους λογαριασμούς θέρμανσης και φυσικού αερίου, οι οποίοι ήδη εκτινάσσονται στα ύψη. Τα αποθέματα φυσικού αερίου βρίσκονται σε ποσοστό χαμηλότερου του ενός τρίτου της χωρητικότητας, με χαμηλές θερμοκρασίες να επικρατούν εδώ και εβδομάδες, ενώ οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν ήδη κατηγορήσει τον πρόεδρο της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, ότι μείωσε τις προμήθειες για να αποκτήσει πολιτικό πλεονέκτημα.

Ο κίνδυνος για τις τιμές των τροφίμων

Έπειτα, υπάρχουν και οι τιμές των τροφίμων οι οποίες έχουν ανέλθει στο υψηλότερο επίπεδο εδώ και πάνω από μια δεκαετία, κυρίως λόγω του χάους στην αλυσίδα εφοδιασμού που προκάλεσε η πανδημία, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση των Ηνωμένων Εθνών. Η Ρωσία είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής σιταριού στον κόσμο και μαζί με την Ουκρανία αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 1/4 των συνολικών παγκόσμιων εξαγωγών. Για ορισμένες χώρες, η εξάρτηση είναι πολύ μεγαλύτερη. Αυτή η ροή σιτηρών αποτελεί περισσότερο από το 70% των συνολικών εισαγωγών σιταριού της Αιγύπτου και της Τουρκίας.

Αυτό θα επιβαρύνει περαιτέρω την Τουρκία, η οποία βρίσκεται ήδη στη μέση μιας οικονομικής κρίσης και παλεύει με πληθωρισμό που πλησιάζει το 50%, ενώ οι τιμές τροφίμων, καυσίμων και ηλεκτρικής ενέργειας εκτοξεύονται στα ύψη.

Και ως συνήθως, οι πιο ευάλωτοι είναι αυτοί που επιβαρύνονται περισσότερο. «Οι φτωχότεροι άνθρωποι ξοδεύουν μεγαλύτερο μερίδιο των εισοδημάτων τους σε τρόφιμα και θέρμανση», δήλωσε ο Ίαν Γκόλντιν, καθηγητής παγκοσμιοποίησης και ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Η Ουκρανία, γνωστή εδώ και αιώνες ως «σιτοβολώνας της Ευρώπης», στέλνει στην πραγματικότητα περισσότερο από το 40% των εξαγωγών σιταριού και καλαμποκιού της στη Μέση Ανατολή ή την Αφρική, όπου υπάρχουν ανησυχίες ότι περαιτέρω ελλείψεις τροφίμων και αυξήσεις τιμών θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν κοινωνική αναταραχή.

Ο Λίβανος, για παράδειγμα, που βιώνει μια από τις πιο καταστροφικές οικονομικές κρίσεις εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα, προμηθεύεται περισσότερο από το ήμισυ του σιταριού του από την Ουκρανία, η οποία είναι επίσης ο μεγαλύτερος εξαγωγέας σπορελαίων στον κόσμο, όπως ηλιέλαιο και κραμβόσπορος.

Τα σενάρια

Τη Δευτέρα, ο Λευκός Οίκος αντέδρασε στην απόφαση του Πούτιν να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία των δύο υποστηριζόμενων από τη Ρωσία επαρχιών στα ανατολικά της χώρας, λέγοντας ότι θα αρχίσει να επιβάλλει περιορισμένες κυρώσεις στις αυτοχαρακτηριζόμενες Λαϊκές Δημοκρατίες του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ. Η Τζεν Ψάκι, εκπρόσωπος Τύπου του Λευκού Οίκου, είπε ότι ο κ. Μπάιντεν θα εκδώσει σύντομα εκτελεστικό διάταγμα που θα απαγορεύει τις επενδύσεις, το εμπόριο και τις συναλλαγές με ανθρώπους σε αυτές τις περιοχές.

Οι αναλυτές που παρακολουθούν την εκτυλισσόμενη σύγκρουση έχουν χαρτογραφήσει μια σειρά από σενάρια, από ήπια έως σοβαρά. Ο αντίκτυπος στις οικογένειες της εργατικής τάξης και στους εμπόρους της Wall Street εξαρτάται από το πώς θα εξελιχθεί μια εισβολή: εάν τα ρωσικά στρατεύματα θα παραμείνουν κοντά στα σύνορα ή θα επιτεθούν στην ουκρανική πρωτεύουσα, το Κίεβο. Επίσης, αν η μάχη θα διαρκέσει μέρες ή μήνες, τι είδους δυτικές κυρώσεις θα επιβληθούν, καθώς και κατά πόσον ο Πούτιν θα απαντήσει με την παρακράτηση κρίσιμων προμηθειών φυσικού αερίου από την Ευρώπη ή εξαπολύοντας ύπουλες κυβερνοεπιθέσεις.

Όπως κατέστη σαφές από την πανδημία, μικρές διακοπές (της οικονομικής δραστηριότητας) σε μια περιοχή μπορεί να προκαλέσουν αναταραχές σε μέρη πολύ μακρινά. Οι μεμονωμένες ελλείψεις και οι αυξήσεις των τιμών —είτε πρόκειται για φυσικό αέριο, σιτάρι, αλουμίνιο ή νικέλιο— μπορούν να προκαλέσουν μια χιονοστιβάδα σε έναν κόσμο που εξακολουθεί να αγωνίζεται να ανακάμψει από την πανδημία.

«Πρέπει να δείτε το σκηνικό στο οποίο λαμβάνουν χώρα οι εξελίξεις», δήλωσε ο Γκρέγκορι Ντάκο, επικεφαλής οικονομολόγος της EY-Parthenon. «Υπάρχει υψηλός πληθωρισμός, αλυσίδες εφοδιασμού στα όριά τους και αβεβαιότητα σχετικά με το τι πρόκειται να κάνουν οι κεντρικές τράπεζες και τι διάρκεια θα έχουν οι αυξήσεις των τιμών».

Οι πρόσθετες πιέσεις μπορεί να είναι σχετικά μικρές μεμονωμένα, αλλά έρχονται να προστεθούν σε οικονομίες που εξακολουθούν να ανακάμπτουν από τα πλήγματα που προκάλεσε η πανδημία. Αυτό που είναι επίσης σαφές, πρόσθεσε ο κ. Ντάκο, είναι ότι «η πολιτική αβεβαιότητα και η αστάθεια επιβαρύνουν την οικονομική δραστηριότητα».

Αυτό σημαίνει ότι μια εισβολή θα μπορούσε να έχει διπλό αποτέλεσμα – επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας και αύξηση των τιμών.

Οι κίνδυνοι για ΗΠΑ και Ευρώπη

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η Federal Reserve αντιμετωπίζει ήδη τον υψηλότερο πληθωρισμό των τελευταίων 40 ετών, στο 7,5% τον Ιανουάριο, και αναμένεται να αρχίσει να αυξάνει τα επιτόκια τον επόμενο μήνα. Οι υψηλότερες τιμές ενέργειας από μια σύγκρουση στην Ευρώπη μπορεί να είναι παροδικές, αλλά θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν τις ανησυχίες για ένα σπιράλ μισθών-τιμών.

«Θα μπορούσαμε να δούμε μια νέα έκρηξη πληθωρισμού», δήλωσε ο Κρίστοφερ Μίλερ, συνεργάτης στο American Enterprise Institute και επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Tufts.

Επίσης, τροφοδοτούν τους φόβους για τον πληθωρισμό πιθανές ελλείψεις βασικών μετάλλων όπως το παλλάδιο, το αλουμίνιο και το νικέλιο, δημιουργώντας άλλη μια διαταραχή στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού που ήδη υποφέρουν από την πανδημία, τους αποκλεισμούς από οδηγούς φορτηγών στον Καναδά και τις ελλείψεις ημιαγωγών.

Η τιμή του παλλαδίου, για παράδειγμα, που χρησιμοποιείται στις εξατμίσεις των αυτοκινήτων, σε κινητά τηλέφωνα, ακόμη και οδοντικά σφραγίσματα, έχει εκτοξευθεί τις τελευταίες εβδομάδες λόγω των φόβων ότι η Ρωσία, ο μεγαλύτερος εξαγωγέας του εν λόγω μετάλλου στον κόσμο, θα μπορούσε να αποκοπεί από τις παγκόσμιες αγορές. Η τιμή του νικελίου, που χρησιμοποιείται για την κατασκευή μπαταριών από χάλυβα και ηλεκτρικά αυτοκίνητα, έχει επίσης αυξηθεί.

Είναι πολύ νωρίς για να εκτιμήσουμε τον ακριβή αντίκτυπο μιας ένοπλης σύγκρουσης, δήλωσε ο Λαρς Στένκβιστ, επικεφαλής του τεχνολογικού τομέα στη Volvo, τη σουηδική κατασκευάστρια φορτηγών. «Είναι μια πολύ, πολύ σοβαρή εξέλιξη», πρόσθεσε.

«Έχουμε μια σειρά από σενάρια στο τραπέζι και παρακολουθούμε τις εξελίξεις μέρα με τη μέρα», είπε ο κ. Στένκβιστ τη Δευτέρα.

Τι μέτρα παίρνει η Δύση

Η Δύση έχει λάβει μέτρα για να αμβλύνει τον αντίκτυπο στην Ευρώπη εάν ο κ. Πούτιν αποφασίσει να αντεπιτεθεί. Οι Ηνωμένες Πολιτείες αύξησαν την παράδοση υγροποιημένου φυσικού αερίου και ζήτησαν από άλλους προμηθευτές όπως το Κατάρ να κάνουν το ίδιο.

Η ζήτηση για πετρέλαιο μπορεί να δώσει ώθηση στις διαπραγματεύσεις για την αναβίωση μιας συμφωνίας για τον περιορισμό του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Το Ιράν, το οποίο εκτιμάται ότι έχει αποθηκευμένα έως και 80 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου, έχει αποκλειστεί από πολλές από τις παγκόσμιες αγορές από το 2018, όταν ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ αποχώρησε από την πυρηνική συμφωνία και επέβαλε εκ νέου κυρώσεις.

Ορισμένες από τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας που εξετάζει η κυβέρνηση Μπάιντεν, όπως η διακοπή της πρόσβασης στο σύστημα διεθνών πληρωμών, γνωστό ως SWIFT, ή η απαγόρευση σε εταιρείες να πωλούν οτιδήποτε στη Ρωσία που περιέχει εξαρτήματα αμερικανικής κατασκευής, θα έβλαπτε οποιονδήποτε συναλλάσσεται με τη χώρα αυτή. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι πολύ λιγότερο ευάλωτες από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ρωσίας.

Ανησυχία στην Ευρώπη

Οι Αμερικανοί, όπως έχει ήδη προειδοποιήσει ο κ. Μπάιντεν, είναι πιθανό να δουν υψηλότερες τιμές της βενζίνης. Αλλά επειδή οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι οι ίδιες μεγάλος παραγωγός φυσικού αερίου, αυτές οι αυξήσεις τιμών δεν είναι τόσο απότομες και τόσο εκτεταμένες όσο αλλού. Και η Ευρώπη έχει πολύ περισσότερους δεσμούς με τη Ρωσία και συμμετέχει σε περισσότερες οικονομικές συναλλαγές — συμπεριλαμβανομένης της πληρωμής για το ρωσικό φυσικό αέριο.

Πετρελαϊκές εταιρείες όπως η Shell και η Total λειτουργούν κοινοπρακτικά σχήματα στη Ρωσία, ενώ η BP υπερηφανεύεται ότι «είναι ένας από τους μεγαλύτερους ξένους επενδυτές στην Ευρώπη», με δεσμούς με τη ρωσική πετρελαϊκή εταιρεία Rosneft. Η Airbus, ο ευρωπαϊκός γίγαντας των αερομεταφορών, παίρνει τιτάνιο από τη Ρωσία. Και οι ευρωπαϊκές τράπεζες, ιδιαίτερα αυτές στη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ιταλία, έχουν δανείσει δισεκατομμύρια δολάρια σε Ρώσους δανειολήπτες.

«Οι σοβαρές κυρώσεις που πλήττουν οδυνηρά και εκτενώς τη Ρωσία έχουν τη δυνατότητα να προκαλέσουν τεράστια ζημιά στους ευρωπαίους πελάτες», δήλωσε ο Άνταμ Τουζ, διευθυντής του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια.

Μακροπρόθεσμες συνέπειες

Αναλόγως με τις εξελίξεις, οι πιο σημαντικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία μπορεί να φανούν μόνο μακροπρόθεσμα.

Ένα αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι να εξωθηθεί η Ρωσία στη σύναψη στενότερων οικονομικών δεσμών με την Κίνα. Τα δύο κράτη διαπραγματεύτηκαν πρόσφατα μια σύμβαση διάρκειας 30 ετών για την προμήθεια ρωσικού φυσικού αερίου στην Κίνα μέσω ενός νέου αγωγού.

Η κρίση συμβάλλει επίσης στην επανεκτίμηση της δομής της παγκόσμιας οικονομίας και των ανησυχιών για αυτάρκεια, με την πανδημία να έχει ήδη αναδείξει τα μειονεκτήματα των μακρινών αλυσίδων εφοδιασμού.

Τώρα η εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο πυροδοτεί συζητήσεις για την διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας, κάτι που θα μπορούσε να παραγκωνίσει περαιτέρω την παρουσία της Ρωσίας στην παγκόσμια οικονομία.

«Μακροπρόθεσμα, (οι εξελίξεις) θα ωθήσουν την Ευρώπη στη διαφοροποίηση», δήλωσε ο Τζέφρι Σκοτ, ανώτερος συνεργάτης στον τομέα της πολιτικής διεθνούς εμπορίου στο Peterson Institute for International Economics. Όσο για τη Ρωσία, το πραγματικό κόστος «θα ήταν διαβρωτικό με την πάροδο του χρόνου, καθώς θα καθιστούσε πραγματικά πολύ πιο δύσκολη τη συναλλαγή με ρωσικές οντότητες και θα απέτρεπε τις επενδύσεις».

Πηγή: New York Times