Ουκρανική κρίση: Πόσο σκληρές κυρώσεις μπορεί να επιβάλει η Ευρώπη στη Ρωσία;

Παρά την αυστηρή ρητορική της Ευρώπης για σκληρές κυρώσεις στη Ρωσία μετά την αναγνώριση της αυτονομίας του Ντονιέτσκ και του Λουγκάνσκ και την απόφαση για αποστολή «ειρηνευτικών δυνάμεων» στην ουκρανική επικράτεια, το Politico παρατηρεί ότι η Ευρώπη διατρέχει τον κίνδυνο να χρηματοδοτήσει τον πόλεμο του Πούτιν, μέσω του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.

• Διαβάστε επίσης:Μπάιντεν: Πρόκειται για την αρχή εισβολής στην Ουκρανία – Ξεκινάμε με τις οικονομικές κυρώσεις

Ήδη, η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει δεσμευτεί να αποκλείσει τη Ρωσία από το διεθνές τραπεζικό σύστημα, ενώ από την πλευρά του ο βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον δήλωσε ότι οι ρωσικές εταιρείες δεν θα μπορούν να πραγματοποιούν συναλλαγές σε αμερικανικά δολάρια και βρετανικές λίρες.

Ασάφεια για τους υδρογονάνθρακες

Όσο έντονες κι αν θα μπορούσαν να είναι οι επιπτώσεις αυτών των κινήσεων για τη Ρωσία, το Politico επισημαίνει ότι η θέση της ΕΕ παραμένει ασαφής αναφορικά με τους υδρογονάνθρακες που αντιπροσωπεύουν πάνω από το ένα τρίτο του προϋπολογισμού της Μόσχας. Προς το παρόν, δεν έχει καταστεί σαφές αν οι τραπεζικές κυρώσεις θα μπορούσαν να μπλοκάρουν τις πληρωμές της ΕΕ σε κρατικές ρωσικές εταιρείες φυσικού αερίου όπως η Gazprom. Και όλα δείχνουν ότι τα έσοδα του τομέα της ενέργειας θα συνεχίσουν να φτάνουν στα ταμεία της Μόσχας, ακόμη και αν κηρύξει πόλεμο εις βάρος ενός συμμάχου της ΕΕ.

Το κυριότερο πρόβλημα είναι ότι η Ευρώπη εξαρτάται από τους αγωγούς της Gazprom και οι Βρυξέλλες δεν έχουν καταφέρει να μειώσουν ουσιαστικά αυτή την εξάρτηση, παρά τις σχετικές τους διακηρύξεις μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014. Το 2020, το 35% του συνόλου των εισαγωγών αερίου της ένωσης προήλθε από τη Ρωσία, σε σχέση με το 26% για το 2010. Το 2021 το μερίδιο της Ρωσίας στις εισαγωγές φυσικού αερίου της ΕΕ ξεπέρασε το 42% μόνο μέσω του αγωγού και χωρίς να συνυπολογίζεται το LNG που έφτανε στα ευρωπαϊκά λιμάνια.

Ελέφαντας στο δωμάτιο

«Η ενέργεια είναι ο ελέφαντας στο δωμάτιο» όσον αφορά την ικανότητα της ΕΕ να επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία, παρατηρεί στο Politico η Μαρία Σαγκίνα, ερευνήτρια στο Φινλανδικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων.

Αν και η Αμερική έχει τη μεγαλύτερη ισχύ σε ό,τι αφορά τους στρατιωτικούς μοχλούς πίεσης στις διαπραγματεύσεις με τον Πούτιν, η Ευρώπη θεωρητικά έχει μεγαλύτερα οικονομικά όπλα απέναντί του, σε περίπτωση που είναι πρόθυμη να τα αξιοποιήσει. Συγκεκριμένα, το εμπόριο της Ευρώπης με τη Ρωσία είναι δεκαπλάσιο σε σχέση με εκείνο της Αμερικής.

«Αποτελεσματικές κυρώσεις, αλλά και βιώσιμες»

Ωστόσο, μοιάζει εξαιρετικά δύσκολο να ρισκάρει στο ζήτημα του αερίου. Ο ιταλός πρωθυπουργός, Μάριο Ντράγκι, τόνισε την Παρασκευή ότι η ενέργεια δεν θα πρέπει να συμπεριληφθεί στις κυρώσεις. «Οι κυρώσεις θα πρέπει να είναι αποτελεσματικές, αλλά και βιώσιμες», είπε χαρακτηριστικά.

Η Φον ντερ Λάιεν αντέδρασε στις δηλώσεις του Ντράγκι, σχολιάζοντας στο CNBC ότι «όλα τα σενάρια είναι στο τραπέζι» και για τον τομέα της ενέργειας. Ωστόσο, σε πρακτικούς όρους, η ΕΕ δεν θα μπορέσει να καταλήξει ομόφωνα σε κυρώσεις επί του τομέα της ενέργειας χωρίς την υποστήριξη μιας σημαντικής χώρας, όπως η Ιταλία. Όταν ερωτήθηκε για τις ενστάσεις του Ντράγκι, η πρόεδρος της Κομισιόν τόνισε ότι «τον ενημερώνει» για τις προοπτικές μιας διαφοροποιημένης προσέγγισης πέρα από τους ρωσικούς αγωγούς και της μετάβασης στα τάνκερ με LNG.

Η Γερμανία, η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης, επίσης δεν εμφανίζεται ιδιαίτερα πρόθυμη να περιορίσει τις ροές αερίου από τη Ρωσία, ενώ η χθεσινή ανακοίνωση του Μπάιντεν για «πάγωμα» του νέου αγωγού Nord Stream 2, δεν συνεπάγεται ουσιαστική αλλαγή αυτής της διάθεσης.

Άνθρακας και πετρέλαιο

Το φυσικό αέριο δεν είναι ο μοναδικός ρωσικός πόρος που χρειάζεται η Ευρώπη. Ο μισός άνθρακας που χρησιμοποιεί η ήπειρος προέρχεται επίσης από τη Ρωσία, ενώ το 2020 η χώρα υπήρξε και βασικός προμηθευτής της ένωσης σε αργό πετρέλαιο, ξεπερνώντας χώρες όπως η Νορβηγία, το Καζακστάν και οι ΗΠΑ.

Μέχρι στιγμής, κανένας ισχυρός ευρωπαίος ηγέτης δεν έχει υποστηρίξει ότι η Ευρώπη θα πρέπει να σταματήσει να αγοράζει αυτές τις προμήθειες από τη Ρωσία σε περίπτωση πολέμου. Ορισμένοι, όπως η Φον ντερ Λάιεν, υποστηρίζουν ότι η ΕΕ έχει τη δυνατότητα να βρει εναλλακτικές σε περίπτωση που οι ροές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη διακοπούν εξαιτίας ενός πολέμου, όχι όμως και ότι η Ευρώπη θα πρέπει να τις απαρνηθεί για να στερήσει από τον Πούτιν πολύτιμους πόρους.

Παράπλευρες απώλειες

Αντιθέτως, η συζήτηση περί κυρώσεων μέχρι στιγμής μοιάζει να περιλαμβάνει μόνο εμμέσως τον τομέα της ενέργειας, δια της οδού του αποκλεισμού της Ρωσίας από ευρωπαϊκές τεχνολογικές καινοτομίες που της είναι απαραίτητες για να συνεχίσει τις έρευνες για υδρογονάνθρακες στην Αρκτική και τον ωκεανό. Ωστόσο, παρατηρεί το Politico, τέτοιου είδους κινήσεις θα μπορούσαν να πλήξουν και ευρωπαϊκές εταιρείες όπως η Shell και η Total που εμπλέκονται σε προγράμματα LNG στη Ρωσία.

«Πρέπει να αποφασίσουμε αν θέλουμε να πληρώσουμε ένα κόστος – εμείς, ως μεγαλύτερη κοινωνία. Αυτή η συζήτηση δεν έχει γίνει ακόμη», σημειώνει στο Politico ο Φρανσέσκο Τζιουμέλι, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Γκρόνινγκεν. «Ουσιαστικά, αυτό που θα έπληττε σφοδρότερα τη Ρωσία είναι ο τομέας της ενέργειας, οπότε αν δεν επιβάλεις κυρώσεις σε αυτόν, όλα τα υπόλοιπα είναι αν όχι επουσιώδη, έστω εκτός θέματος».

Άσοι στο μανίκι και ευρωπαϊκές εκκλήσεις

Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ έχουν έναν άσσο στο μανίκι τους: τις δευτερογενείς κυρώσεις, κατά τα πρότυπα εκείνων που έχουν επιβληθεί στο Ιράν και τη Βενεζουέλα, μέσω των οποίων η Ουάσιγκτον έχει τη δύναμη να τιμωρήσει οποιοδήποτε νομικό πρόσωπο σε όλο τον κόσμο συναλλάσσεται με συγκεκριμένες εταιρείες ή τομείς επί των οποίων έχουν επιβληθεί αμερικανικές κυρώσεις.

Σύμφωνα με δυο πηγές εξοικειωμένες με το ζήτημα, τις οποίες επικαλείται το Politico, ευρωπαίοι αξιωματούχοι εκλιπαρούν τους αμερικανούς νομοθέτες να μην προχωρήσουν σε μια τέτοια κίνηση, εξαιτίας των σφοδρών επιπτώσεων που θα είχαν στις επιχειρήσεις και το εμπόριο του μπλοκ.

Ασιατικές αγορές και… τσάντες Gucci

Όμως ο Τζιουμέλι επιμένει ότι οι ευρωπαϊκές κυρώσεις δεν αρκούν για να αποθαρρύνουν τον Πούτιν. Για να είναι αποτελεσματικές, θα πρέπει να υιοθετηθούν από περισσότερες χώρες στον κόσμο, εξαιτίας της παγκόσμιας φύσης των εφοδιαστικών αλυσίδων. Για παράδειγμα, αν οι ΗΠΑ επέβαλλαν κυρώσεις στον ρωσικό λευκόχρυσο, ένα σπάνιο μέταλλο σημαντικό για την αυτοκινητοβιομηχανία, η Ρωσία θα μπορούσε να συνεχίσει να πουλά την πλατίνα της στις ασιατικές αγορές, οι οποίες θα την μεταπωλούσαν στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

Αν και το Πεκίνο έχει τηρήσει σιγήν ιχθύος για τις εντάσεις στην Ουκρναία, ο κινέζος ΥΠΕΞ ξεκαθάρισε ότι η Κίνα αντιτίθεται στην επιβολή κυρώσεων σε διεθνές επίπεδο.

Προς το παρόν, ΗΠΑ και Ευρώπη προσπαθούν να καταλήξουν στη σωστή φόρμουλα κυρώσεων που θα αποθαρρύνει τη Ρωσία από μια εισβολή, χωρίς να την απομακρύνει από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Ωστόσο, παρατηρεί ο Τζιουμέλι, «αν μετακινήσουν 130.000 στρατιώτες και εσύ εμφανιστείς και τους πεις “θα σταματήσω να σου πουλάω τσάντες Gucci”, μάλλον στέλνεις λάθος μήνυμα. Είναι σαν να εμφανίζεις μαχαίρι σε μονομαχία με πιστόλια».