Πόλεμος στην Ουκρανία: Η οικονομική προσέγγιση

Οι πόλεμοι, από την εποχή που οι άνθρωποι έμαθαν να ζουν σε ομάδες και οριοθέτησαν τις περιοχές τους, έχουν συνήθως οικονομικό περιεχόμενο και αιτία[1].

Αυτή η διαπίστωση ισχύει περισσότερο από ποτέ στον σημερινό παγκοσμιοποιημένο και ενοποιημένο κόσμο, διεκδικώντας πλέον θέση «κανόνα» παρά τις όποιες εξαιρέσεις. Ισχύει βέβαια, ότι οι χώρες που διεξάγουν επιθετικούς πολέμους προσπαθούν πάντα να δικαιολογήσουν ή ακόμα και να εξιδανικεύσουν την επιθετικότητά τους (απευθυνόμενες τόσο σε εσωτερικά όσο και σε εξωτερικά κοινά) χρησιμοποιώντας αφηγήματα που άλλες φορές έχουν κάποια αξία (πχ προστασία εθνικών μειονοτήτων), άλλες φορές αποτελούν απλές προφάσεις (πχ ύπαρξη όπλων μαζικής καταστροφής) και άλλες φορές κρύβουν την επιθετικότητα αυτή πίσω από την ανάγκη για «εξασφάλιση του ζωτικού χώρου». Ο κανόνας όμως της οικονομικής αιτίας των πολέμων δεν παύει να ισχύει.

Ο πόλεμος που ξεκίνησε επίσημα με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022 και που απειλεί να αλλάξει αμετάκλητα τη ζωή των κατοίκων της Γηραιάς Ηπείρου και όχι μόνο, δεν αποτελεί εξαίρεση στον παραπάνω «κανόνα», αφού ο οικονομικός παράγοντας είναι και εδώ παρών και μάλιστα με αρκετές διαφορετικές παραμέτρους.

Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν εν συντομία τα κυριότερα οικονομικά δεδομένα των δύο χωρών, οι παραγωγικές τους δυνατότητες καθώς και ορισμένες βασικές οικονομικές επιπτώσεις για τον υπόλοιπο κόσμο.

1.  Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, μέγεθος και πληθυσμός [i]

• Η Ρωσία έχει ΑΕΠ 1,483 τρισεκατομμύρια δολάρια και βρίσκεται στην 11η θέση παγκοσμίως ενώ η Ουκρανία με ΑΕΠ 155,5 δισεκατομμύρια δολάρια βρίσκεται στην 55η θέση παγκοσμίως.
• Η Ρωσία είναι η μεγαλύτερη χώρα στο κόσμο με κριτήριο την επιφάνεια, ενώ η Ουκρανία είναι η 45η  χώρα στο κόσμο με κριτήριο την επιφάνεια (αλλά και η μεγαλύτερη της Ευρώπης, εξαιρώντας τη Ρωσία).
• Η Ρωσία με πληθυσμό περίπου 145,9 εκατομμύρια είναι 9η στον κόσμο ενώ η Ουκρανία  με πληθυσμό περίπου 43,7 εκατομμύρια είναι 35η στον κόσμο.

2. Παραγωγικές δυνατότητες

Δεδομένου ότι οι χώρες οφείλουν να επιδιώκουν την εξασφάλιση της αυτάρκειάς τους, μέσω της κατάλληλης αξιοποίησης των ανταγωνιστικών τους πλεονεκτημάτων, οι παραγωγικές δυνατότητες των δύο εμπόλεμων χωρών είναι βασικό σημείο ενδιαφέροντος, τόσο «στενά» για τις εσωτερικές εξελίξεις σε Ουκρανία και Ρωσία, όσο και «ευρύτερα» για την παγκόσμια οικονομική ισορροπία.

2.1 Ορυκτός πλούτος [ii]

• Η Ουκρανία είναι η 6η χώρα σε παραγωγή τιτανίου παγκοσμίως (απαραίτητο για την παραγωγή ανοξείδωτου ατσαλιού, χρωμάτων, σωλήνων, γενικά ανθεκτικών υλικών και κλειδί στην αεροδιαστημική βιομηχανία κλπ) και η Ρωσία 3η.
• Η Ουκρανία είναι η 7η χώρα σε παραγωγή γραφίτη παγκοσμίως (απαραίτητος για την παραγωγή μπαταριών, οθονών αφής και άλλων προϊόντων τεχνολογίας κλπ) και η Ρωσία είναι 5η.
• Η Ουκρανία είναι η 7η χώρα σε παραγωγή ορυκτού σιδήρου παγκοσμίως (με εγκαταστάσεις κυρίως στα ανατολικά της χώρας και μεγάλα εργοστάσια στη Μαριούπολη) και η Ρωσία 5η.
• Η Ουκρανία είναι η 8η χώρα σε παραγωγή μαγγανίου παγκοσμίως (απαραίτητο για την παραγωγή ανοξείδωτου ατσαλιού, αλκαλικών μπαταριών, λιπασμάτων κλπ) ενώ η Ρωσία δεν έχει αξιόλογη παραγωγή.
• Η Ουκρανία είναι η 9η χώρα σε παραγωγή ουρανίου παγκοσμίως (υλικού απαραίτητου για την παραγωγή πυρηνικής ενέργειας) και η Ρωσία είναι 6η.
• Η Ρωσία είναι η 3η χώρα στον κόσμο σε παραγωγή χρυσού ενώ η Ουκρανία δεν έχει παραγωγή χρυσού.

Συνολικά, η Ρωσία είναι 3η χώρα παγκοσμίως σε παραγωγή ορυκτών και η Ουκρανία είναι 28η, αν και πρόκειται για μέτρηση που περιλαμβάνει και τα ορυκτά καύσιμα που αλλοιώνουν κατά πολύ τη γενική εικόνα, αφού, όπως θα αναφερθεί στη συνέχεια, η Ρωσία είναι στις πρώτες θέσεις στον κόσμο σε αυτόν τον τομέα[2].

2.2 Αγροτική παραγωγή[iii]

• Η Ουκρανία είναι η 1η παραγωγός χώρα ηλιέλαιου στον κόσμο και η Ρωσία 2η.
• Η Ουκρανία είναι η 3η παραγωγός χώρα καλαμποκιού στον κόσμο και η Ρωσία 9η.
• Η Ουκρανία είναι η 4η παραγωγός χώρα πατάτας στον κόσμο και η Ρωσία 3η.
• Η Ουκρανία είναι η 6η παραγωγός χώρα σιταριού στον κόσμο και η Ρωσία 3η.
• Η Ουκρανία είναι η 7η παραγωγός χώρα σίκαλης στον κόσμο και η Ρωσία 3η.
• Η Ρωσία είναι πρώτη χώρα σε εξαγωγές γεωργικών λιπασμάτων στον κόσμο και η Ουκρανία 28η.

Οι δύο χώρες παράγουν ακόμη μήλα, φαγόπυρο, κολοκύθα, αρακά, λάχανο, καρότα, αγγούρια, κρεμμύδια, βρώμη, σόγια, καρύδια και πολλά ακόμα αγροτικά προϊόντα σε σημαντικές ποσότητες. Άλλωστε, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η περιοχή της Ουκρανίας και οι γύρω περιοχές αποκαλούνται ο «σιτοβολώνας της Ευρώπης».

Συνολικά, η Ρωσία βρίσκεται στην 7η θέση παγκοσμίως με βάση την αγροτική της παραγωγή και η Ουκρανία βρίσκεται στη 10η θέση και κατά συνέπεια η σημασία τους για την παγκόσμια οικονομία είναι παραπάνω από κρίσιμη.

2.3 Ορυκτά καύσιμα [iv]

• H Ρωσία είναι η 1η χώρα σε αποθέματα φυσικού αερίου[3] παγκοσμίως και η Ουκρανία βρίσκεται στην 23η θέση.
• Η Ρωσία είναι η 8η χώρα σε αποθέματα αργού πετρελαίου[4] παγκοσμίως και η Ουκρανία βρίσκεται μόλις στην 51η θέση.
• Η Ρωσία είναι η 2η  χώρα σε μήκος αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου στον κόσμο και η Ουκρανία η 5η.

2.4  Η σημασία του Εύξεινου Πόντου

2.4 Η σημασία του Εύξεινου Πόντου

Ο Εύξεινος Πόντος, ή αλλιώς Μαύρη Θάλασσα, είναι το σταυροδρόμι μέσω του οποίου διακινείται το μεγαλύτερο μέρος του αργού πετρελαίου, της ενέργειας, του χάλυβα και των γεωργικών προϊόντων που παράγουν όχι μόνο οι δύο χώρες αλλά και οι υπόλοιπες της ευρύτερης περιοχής (συμπεριλαμβανομένων των πετρελαίων της Κασπίας Θάλασσας), και διακινούνται διεθνώς.

Σήμερα, περίπου 1,8 εκατ. βαρέλια αργού πετρελαίου την ημέρα διακινούνται από τον θαλάσσιο δρόμο του Εύξεινου Πόντου (κατά συνέπεια και από τα στενά του Βοσπόρου). Σημαντική λεπτομέρεια είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος από αυτό το αργό πετρέλαιο προέρχεται κυρίως από το Καζακστάν, δευτερευόντως από τη Ρωσία και λιγότερο από το Αζερμπαϊτζάν (εικόνα 3), κάτι που εξηγεί σε ένα βαθμό τα γεγονότα του πολέμου, αφού ο έλεγχος των θαλασσίων δρόμων μεταφοράς ενέργειας είναι υψίστης οικονομικής σημασίας. Σε αυτά τα δεδομένα, πρέπει επίσης να συνυπολογιστεί ότι στο βυθό της Μαύρης Θάλασσας έχουν ανακαλυφθεί σημαντικά κοιτάσματα φυσικού αερίου (με αρκετές όμως δυσκολίες στην εξόρυξή τους) που τόσο η Τουρκία όσο και η Ρουμανία προτίθενται να εξορύξουν.

Κατά συνέπεια, η οικονομική σημασία των λιμανιών της Οδησσού, του Μικολάιβ (που σήμερα είναι και βασικό ναυπηγικό κέντρο της Ουκρανίας, όπως παλαιότερα ήταν για τη Σοβιετική Ένωση), της Μαριούπολης (που βέβαια «βλέπει» στην Αζοφική Θάλασσα) αλλά και της Σεβαστούπολης της χερσονήσου της Κριμαίας (ήδη προσαρτημένης από το 2014 από τη Ρωσία)  είναι εξόχως σημαντική αφού δίνουν πλεονέκτημα σε εκείνους που τα ελέγχουν.

3. Εξαγωγές Ρωσίας και Ουκρανίας

Οι δύο χώρες παρουσιάζουν σημαντική εξαγωγική δραστηριότητα, με κάποιες όμως τόσο ποσοτικές όσο και ποιοτικές διαφορές (εικόνα 4). Αρχικά οι εξαγωγές της Ουκρανίας αντιστοιχούν περίπου στο 1/10 των ρωσικών σε αξία (46,5 δισ. δολάρια ΗΠΑ και 407 δισ. δολάρια ΗΠΑ αντίστοιχα). Η Ρωσία εξάγει στην Κίνα σε μεγάλο βαθμό (κάτι που αποφορτίζει εν μέρει και την πίεση από τις οικονομικές κυρώσεις της Δύσης), μεγάλες ευρωπαϊκές αγορές εξαρτώνται ενεργειακά από τη ρωσική ενέργεια, ενώ η Ρωσία έχει σταθερούς συμμάχους (ή επηρεάζει χώρες) όπως τη Λευκορωσία και το Καζακστάν.

Από την πλευρά της η Ουκρανία[5], βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στις εξαγωγές της προς την Ρωσία και την  Κίνα, κάτι που προσθέτει μια επιπλέον δυσκολία. Μια ουσιαστική τέλος διαφορά, έγκειται στο μείγμα των εξαγωγών αφού σχεδόν οι μισές εξαγωγές της Ρωσίας αφορούν σε ενέργεια (καθιστώντας τη απαραίτητη περισσότερο για τις ευρωπαϊκές χώρες και λιγότερο για τις ΗΠΑ), ενώ της Ουκρανίας περίπου το 1/3 αφορούν σε αγροτικά προϊόντα με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε ανάγκες αποθήκευσης, μεταφοράς, ασφάλισης κ.λπ.

4. Επιπτώσεις από τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο

Η κατάσταση που διαμορφώνεται μετά την 24η Φεβρουαρίου 2022, επηρεάζει τομείς που αφορούν την παγκόσμια οικονομία και δεν σχετίζονται άμεσα με τον πόλεμο. Ενδεικτικά:

• Η Ουκρανία έχει μια πολύ σημαντική βιομηχανία τεχνολογίας[v] και είναι η χώρα με τις μεγαλύτερες εξαγωγές στις υπηρεσίες ΙΤ στην Ευρώπη, κάτι που σημαίνει ότι ο πόλεμος θα επηρεάσει αυτές τις υπηρεσίες.
• Αθροιστικά, οι Ρώσσοι και οι Ουκρανοί ναύτες αποτελούν το 14,5% του συνόλου των ναυτικών πληρωμάτων στον κόσμο[vi]. Αξιοσημείωτο είναι ότι σημαντικός αριθμός Ουκρανών ναυτών επιστρέφει στη χώρα του για να καταταγεί και να πολεμήσει, κάτι που αναμένεται να δημιουργήσει νέα προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα.
• H Ρωσία είναι 9η χώρα στον κόσμο στην κατασκευή πλοίων[vii] και οι πολεμικές επιχειρήσεις ίσως καθυστερήσουν την παράδοση νέων παραγγελιών με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις μεταφορές.
• Στην Ουκρανία λειτουργεί το μεγαλύτερο πυρηνικό εργοστάσιο της Ευρώπης (Ζαπορίζια) ενώ η χώρα παράγει τη μισή της ηλεκτρική ενέργεια από δεκαπέντε πυρηνικούς σταθμούς στο έδαφός της, καθιστώντας έτσι καταστροφικό ένα  λανθασμένο χτύπημα.
• Με τον αγωγό Nord Stream 2 στη Βαλτική Θάλασσα, ο οποίος όμως μετά την έναρξη του πολέμου «ενταφιάστηκε» (αφού η εταιρεία που τον διαχειρίζεται υπέβαλε αίτημα πτώχευσης) η Ρωσία αναμενόταν να «παρακάμψει» την Ουκρανία, κάτι που θα σήμαινε μείωση των εσόδων της Ουκρανίας της τάξης των δύο δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως.

Ταυτόχρονα, προφανώς καταγράφονται επιπτώσεις για την παγκόσμια οικονομία που σχετίζονται αμεσότερα με τις πολεμικές επιχειρήσεις. Ενδεικτικά:

• Η Ρωσία είναι 2η σε εξαγωγές στρατιωτικού υλικού και όπλων στον κόσμο[viii], πίσω μόνο από τις ΗΠΑ και πάνω από τη Γαλλία, κάτι που της δίνει (συνδυαστικά και με τις άλλες παραγωγικές της δυνατότητες) ένα σημαντικό  πλεονέκτημα στις πολεμικές επιχειρήσεις.
• Η ανοικοδόμηση της περιοχής του Donbas, λόγω των συνεχιζόμενων συγκρούσεων από το 2014, σύμφωνα με έρευνα του Vienna Institute for International Economic Studies[ix], θα κοστίσει πάνω από 21  δισεκατομμύρια δολάρια (περίπου το 15% του ΑΕΠ της Ουκρανίας) ενώ σε πρόσφατες δηλώσεις τους ουκρανοί αξιωματούχοι αναφέρουν ότι έχουν καταστραφεί υποδομές αξίας 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Δίνεται έτσι μια τάξη μεγέθους για το κόστος ανοικοδόμησης της Ουκρανίας μετά το τέλος του πολέμου και κατ’ επέκταση του περιθωρίου κέρδους των εταιρειών που θα αναλάβουν την ανοικοδόμηση.
• Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Centre for Economic Recovery[x], το ημερήσιο κόστος των πολεμικών επιχειρήσεων στην Ουκρανία για τη Ρωσία (απώλειες πάσης φύσεως οχημάτων, πυρομαχικά, καύσιμα, λοιπός εξοπλισμός) ξεπερνά το ένα δισεκατομμύριο ευρώ, ενώ αναμένεται να φτάσει και να ξεπεράσει τα 20 δισεκατομμύρια ευρώ, χωρίς να συνυπολογίζεται το, ανυπολόγιστο, κόστος σε ανθρώπινες ζωές.

Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στην προσφυγική κρίση στην καρδιά της Ευρώπης, που ήδη ξεκίνησε[xi]. Οι πρώτες εκτιμήσεις για τις προσφυγικές ροές από την Ουκρανία κάνουν λόγο μέχρι και για δέκα εκατομμύρια εκτοπισμένους Ουκρανούς πολίτες μέχρι το τέλος του πολέμου. Ιδιαίτερος όμως κίνδυνος, που σχετίζεται άμεσα με την επερχόμενη προσφυγική κρίση, είναι ο κίνδυνος γυναίκες πρόσφυγες από την Ουκρανία να πέσουν θύματα trafficking, αφού ήδη  σχετικές αναφορές έχουν κάνει την εμφάνισή τους.

5. Οι εξελίξεις στον κόσμο

Όπως φάνηκε από τα στοιχεία που παρατέθηκαν συνοπτικά ανωτέρω, η σημασία των δύο χωρών είναι ιδιαιτέρως μεγάλη τόσο για την κάλυψη των επισιτιστικών αναγκών μεγάλου μέρους του πλανήτη, όσο και των ενεργειακών αναγκών και των αναγκών της παγκόσμιας βιομηχανίας σε πρώτες ύλες. Συνεπώς, τα αποτελέσματα στην παγκόσμια οικονομία είναι ήδη ορατά και αναμένεται ότι στο μέλλον και εφόσον η κατάσταση δεν αποκλιμακωθεί σύντομα, η εικόνα θα επιδεινωθεί.

5.1.Ο επανεξοπλισμός της Γερμανίας

Με μέγεθος περίπου 1.8 τρισεκατομμύρια δολάρια[xii] και εταιρείες κολοσσούς όπως οι αμερικάνικες Lockheed Martin, Northrop Grumman, Raytheon Technologies, οι γαλλικές Naval Group και Thales, η αγγλική ΒΑΕ κ.ά., η βιομηχανία όπλων είναι ένα σημαντικό μέγεθος για την παγκόσμια οικονομία.

Στο μέγεθος και τις ανάγκες αυτής της βιομηχανίας, ίσως εδράζεται και η υποχρέωση των χωρών μελών της συμμαχίας του ΝΑΤΟ να δεσμεύουν το 2% του ΑΕΠ τους για αμυντικές δαπάνες. Μια υποχρέωση την οποία παραδοσιακά η Γερμανία δεν ικανοποιούσε (ιστορική συνέχεια ίσως και των περιορισμών που της τέθηκαν μετά το τέλος του ΒΠΠ). Αν υποτεθεί ότι το ΑΕΠ της Γερμανίας είναι περίπου 3,8 τρισεκατομμύρια ευρώ, τότε το 2% ισοδυναμεί ούτε λίγο ούτε πολύ με 76,1 δισεκατομμύρια ευρώ, σχεδόν όσο το μισό ελληνικό ΑΕΠ. Συνεπώς πρόκειται για μια πολύ μεγάλη αγορά στην οποία οι εταιρείες όπλων δεν είχαν πλήρη πρόσβαση. Όχι πλέον όμως.

Με αφορμή τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ήλθε η ιστορική ανακοίνωση της Γερμανίας στις 27 Φεβρουαρίου 2022, ότι δημιουργεί ταμείο 100+ δισ. ευρώ για να ενισχύσει την άμυνα της, κάτι που δημιούργησε βέβαια και συνειρμούς με το παρελθόν. Μέρος των χρημάτων αυτών θα κατευθυνθεί τόσο σε ευρωπαϊκά προγράμματα, όπως το σύστημα TWISTER της πρωτοβουλίας PESCO για αντιμετώπιση βαλλιστικών πολυηχητικών βλημάτων, όσο και σε διεθνή εξοπλιστικά προγράμματα, όπως τα γνωστά μαχητικά αεροπλάνα πέμπτης γενιάς F-35, των οποίων το μέλλον αντιμετώπιζε προκλήσεις μετά τον «αποκλεισμό» της Τουρκίας από αυτό, αλλά τώρα, με την εξαγγελία της Γερμανίας, φαίνεται ότι βρέθηκαν οι οικονομικές «ανάσες».

Ο επανεξοπλισμός της Γερμανίας πιθανότατα θα έχει σημαντικές επιπτώσεις για την ΕΕ και τον μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό της. Είναι δεδομένο ότι οι χώρες της ΕΕ δεν βρίσκονται στο ίδιο σημείο του οικονομικού κύκλου και συνεπώς τα πλεονάσματα της Γερμανίας θα μπορούσαν να αναδιανεμηθούν στις χώρες με ελλείματα στο πλαίσιο των πολιτικών σύγκλισης (πχ ευρωπαϊκό κράτος πρόνοιας, ελάχιστο εγγυημένο ευρωπαϊκό εισόδημα, κοινός ελάχιστος κατώτατος μισθός κ.α.), κάτι που μάλλον εκμηδενίζεται ως πιθανότητα.

5.2. Οι διεθνείς κυρώσεις

Μια σειρά μέτρων, με στόχο να προκαλέσουν κλυδωνισμούς στη ρωσική οικονομία, έχουν επιβληθεί από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, την ΕΕ κ.α., ενώ και η Ρωσία  κινήθηκε αντιστοίχως.

Πιο συγκεκριμένα, στη Ρωσία επιβλήθηκε αποκλεισμός από το σύστημα SWIFT, κατάργηση ειδικών εξαιρέσεων δασμών για τις εισαγωγές ρωσικών προϊόντων, κλείσιμο εναέριου χώρου των χωρών του ΝΑΤΟ, απαγόρευση εξαγωγών στη Ρωσία ανταλλακτικών αεροσκαφών, λιμάνια πολλών χωρών έκλεισαν για τα πλοία υπό ρωσική σημαία, ακυρώθηκαν παραδόσεις εμπορευματοκιβωτίων στη Ρωσία, πλήθος εταιρειών ανέστειλαν τη λειτουργία τους στη Ρωσία, οι ΗΠΑ και η Αγγλία ανακοίνωσαν εμπάργκο στις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου, φυσικού αερίου κ.ά.

Από την πλευρά της η Ρωσία απαγόρευσε την εξαγωγή πάνω από 200 προϊόντων, ανέβασε το βασικό επιτόκιο της κεντρικής τράπεζας στο 20% ώστε να συγκρατήσει την πτώση του ρουβλιού, απαγόρευσε σε ξένους επενδυτές να πουλήσουν ρωσικές μετοχές και ομόλογα, σταματά τις πληρωμές τόκων σε ξένους επενδυτές που έχουν ρωσικά κρατικά ομόλογα και προειδοποίησε για την πιθανότητα διακοπής φυσικού αερίου.

Καθώς αναφερόμαστε σε μερικές από τις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, η οικονομική κρίση είναι όχι μόνο δεδομένη και αναπόφευκτη αλλά σίγουρα θα είναι και ιδιαίτερα έντονη.

5.3. Οι επιπτώσεις στην εφοδιαστική αλυσίδα και στην αγορά της ενέργειας

Τα αποτελέσματα του πολέμου στην εφοδιαστική αλυσίδα είναι ήδη εμφανή και όσο ο πόλεμος συνεχίζεται, τόσο η κατάσταση για την πλειοψηφία των χωρών θα δυσκολεύει. Καθώς, αφενός η Ουκρανία ανέστειλε όλες τις εξαγωγές της προκειμένου να εστιάσει  στις πολεμικές επιχειρήσεις, αφετέρου η Ρωσία λόγω των διεθνών κυρώσεων που της έχουν επιβληθεί δεν είναι σε θέση να εξάγει τις ποσότητες σιτηρών που υπό φυσιολογικές συνθήκες εξάγει, θα παρουσιαστούν γρήγορα ελλείψεις στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα αλλά και μεγάλες αυξήσεις στις τιμές των σιτηρών και των άλλων γεωργικών προϊόντων. Ενδεικτικά μόνο:

• Η Ουκρανία προμηθεύει το 60% του καλαμποκιού που καταναλώνουν οι χώρες της Ε.Ε. και το 26% του σιταριού που καταναλώνει η Ινδονησία.
• Ρωσία και Ουκρανία συνδυαστικά καλύπτουν το 75%-80% των αναγκών του πλανήτη σε ηλιέλαιο, πάνω από το 10% συνολικά του μαγειρικού λαδιού, περίπου το 1/3 των παγκόσμιων εξαγωγών σε σιτάρι και το 1/6 των παγκόσμιων εξαγωγών σε καλαμπόκι.
• Οι αφρικανικές χώρες εισάγουν αγροτικά προϊόντα τόσο από την Ουκρανία όσο και από την Ρωσία και τα προβλήματα ήδη έκαναν την εμφάνισή τους. Η Αίγυπτος επί παραδείγματι, η χώρα που εισάγει το περισσότερο σιτάρι παγκοσμίως, ήδη ακύρωσε δύο παραγγελίες σιταριού μία λόγω υψηλών τιμών και μία λόγω έλλειψης προσφορών, κάτι που πιθανόν θα αυξήσει την τιμή του ψωμιού στη χώρα. Παράλληλα, όμως, η Αίγυπτος ανακοίνωσε ότι θα στραφεί σε άλλες αγορές σιταριού, κάτι που αναμένεται με τη σειρά του να αυξήσει εκ νέου τις πιέσεις στην τιμή του.
• Ο Λίβανος, μετά τη μεγάλη καταστροφή του λιμανιού της Βηρυτού το 2020, που έπληξε και τις κύριες αποθήκες σιταριού της χώρας, βασίζεται κατά 60% σε εισαγωγές από την Ουκρανία.

Χαρακτηριστικά[xiii], στις 7 Μαρτίου η τιμή του σιταριού στο χρηματιστήριο προϊόντων του Σικάγο έχει αυξηθεί περισσότερο από 70% φέτος, με τις τιμές να φτάνουν τα 13 δολάρια ΗΠΑ/bushel[6], στα υψηλότερα επίπεδα από το 2008. Η τιμή του καλαμποκιού έχει επίσης αυξηθεί σχεδόν κατά 30% από την αρχή του έτους φτάνοντας τα 7,5 δολάρια ΗΠΑ /bushel, στα υψηλότερα επίπεδα από το 2012 (Διάγραμμα 1).

Παράλληλα, οι κυρώσεις της Δύσης στη Ρωσία θα έχουν σημαντικά πληθωριστικά αποτελέσματα για το σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας λόγω φυσικού αερίου και πετρελαίου, ειδικά στην Ευρώπη, δεδομένου ότι η Ρωσία καλύπτει το 40% των αναγκών του φυσικού αερίου των χωρών μελών της Ε.Ε.

Χαρακτηριστικά [xiv], στις 7 Μαρτίου η τιμή του πετρελαίου brent (και του αργού) ανά βαρέλι είχε ξεπεράσει τα 120 δολάρια ΗΠΑ, το υψηλότερο σημείο από το 2008 και η τιμή του φυσικού αερίου τα 5.1 δολάρια ΗΠΑ ανά Btu, το υψηλότερο σημείο που έφτασε το τελευταίο τρίμηνο (Διάγραμμα 2). Αυτές οι αυξήσεις θα έχουν μεγάλη επίπτωση στο κόστος του ηλεκτρικού ρεύματος.

Ενδεικτικά, η χονδρική τιμή της μεγαβατώρας για την Ελλάδα διαμορφώθηκε στις 8 Μαρτίου πάνω από τα 425 ευρώ σε σχέση με τα (έτσι κι αλλιώς πολύ υψηλά) 179 ευρώ στις 24 Φεβρουαρίου, ημέρα που ξέσπασε ο πόλεμος. Σε αυτό το σημείο, πρέπει να αναφερθεί ότι ο μεγάλος κερδισμένος από την μέχρι τώρα διαμορφωθείσα κατάσταση είναι οι ΗΠΑ και οι εξαγωγές LNG, η τιμή του οποίου (περίπου 51 δολάρια ανά mmBtu) είναι σχεδόν δέκα φορές πάνω από την αντίστοιχη τιμή που είχε ένα χρόνο πριν με τις αμερικάνικες εταιρείες να προτιμούν σε πολλές περιπτώσεις την αναδρομολόγηση των παραγγελιών τους από την Ασία στην Ευρώπη, αφού το κέρδος είναι μεγαλύτερο ακόμα και μετά τον υπολογισμό τυχόν προστίμων.

6. Συμπερασματικά

Οι πολεμικές συγκρούσεις εκτός από το εμφανές δράμα των ανθρώπινων απωλειών, της ανθρωπιστικής κρίσης και της καταστροφής βασικών υποδομών, έχουν μια σειρά από αποτελέσματα και επιπτώσεις που επηρεάζουν όχι μόνο τις άμεσα εμπλεκόμενες χώρες. Όσο σημαντικότερες είναι οι εμπόλεμες χώρες για το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, τόσο μεγαλύτερες είναι οι συνέπειες συνολικά και στην περίπτωση του ρωσο-ουκρανικού πολέμου οι δύο χώρες αποδεικνύεται ότι είναι πολύπλευρα σημαντικές για την παγκόσμια οικονομία.

Το ΔΝΤ άλλωστε, προειδοποιεί ότι ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος θα δημιουργήσει ύφεση στην παγκόσμια οικονομία, το μέγεθος της οποίας δεν μπορεί αυτή τη στιγμή να υπολογιστεί και εξαρτάται τόσο από τη διάρκεια του πολέμου όσο και από την επίδραση των οικονομικών και εμπορικών κυρώσεων που αναφέρθηκαν ανωτέρω. Το σίγουρο είναι πως οι προκλήσεις και οι δυσκολίες για την παγκόσμια οικονομία είναι πολύ μεγάλες.

Τέλος είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναφερθεί και να αξιολογηθεί, ότι οι αναταράξεις στην εφοδιαστική αλυσίδα και οι πληθωριστικές πιέσεις στην παγκόσμια οικονομία, είχαν ήδη ξεκινήσει δύο περίπου χρόνια πριν, με την έκρηξη της πανδημίας του Covid-19. Αυτό σημαίνει ότι το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα δεν έχει προλάβει να  ισορροπήσει και είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στις οποιεσδήποτε μεταβολές και αναταράξεις, πολύ περισσότερο σε μια σύγκρουση μεταξύ δύο χωρών με τα παραγωγικά χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν αλλά και τη γεωγραφική θέση στην οποία βρίσκονται.

Πηγές στατιστικών στοιχείων

[i] ΑΕΠ, πληθυσμός:  https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD και https://worldpopulationreview.com/

[ii] Ορυκτός πλούτος : https://www.world-mining-data.info/wmd/downloads/PDF/WMD2019.pdf

[iii] Αγροτική παραγωγή : https://www.visualcapitalist.com/cp/mapped-food-production-around-the-world/

[iv] Ενεργειακά αποθέματα : https://www.worldometers.info/gas/gas-reserves-by-country/ και https://www.worldometers.info/oil/

[v] Υπηρεσίες πληροφορικής : https://eufordigital.eu/wp-content/uploads/2019/10/Ukr-report-29.pdf

[vi] Ναυτικά πληρώματα  : https://www.ics-shipping.org/press-release/russian-and-ukrainian-seafarers-make-up-14-5-of-global-shipping-workforce-according-to-ics/#_ftn1

[vii] Κατασκευή πλοίων : http://unctadstat.unctad.org/wds/TableViewer/tableView.aspx

[viii] Πωλήσεις όπλων : https://www.theglobaleconomy.com/rankings/arms_exports/

[ix] Κόστος ανοικοδόμησης : https://wiiw.ac.at/ukraine-reconstruction-of-donbas-will-cost-at-least-usd-21-7-billion-or-16-of-ukraine-s-gdp-n-448.html

[x] Ημερήσιο κόστος πολέμου : https://en.calameo.com/read/005151365f835f7261566 και εδώ https://www.consultancy.eu/news/7433/research-ukraine-war-costs-russian-military-20-billion-per-day

[xi] Προσφυγική κρίση : https://data2.unhcr.org/en/situations/ukraine

[xii] Βιομηχανία όπλων : https://www.sipri.org/media/press-release/2019/world-military-expenditure-grows-18-trillion-2018

[xiii] Τιμές σιτηρών : https://www.cmegroup.com/markets/agriculture.html#products και εδώ https://tradingeconomics.com

[xiv] Τιμές ενέργειας : https://energy-charts.info/charts/price_average/chart.htm?l=en&c=GR&year=2022&chartColumnSorting=descending&partsum=1&legendItems=111111111111111111111111111111111111111111111&interval=day&day=y

Παραπομπές:

[1] Βλ. και Harari, Yuval N. author. (2015). Sapiens: a brief history of humankind. New York :Harper,

[2] Συγκριτικά, η Ελλάδα είναι 43η και η Τουρκία 25η

[3] Η Βενεζουέλα είναι 8η στον κόσμο

[4] Η Βενεζουέλα είναι 1^η στον κόσμο

[5] Αναπόφευκτα η Ουκρανία ανακοίνωσε αναστολή κάθε εξαγωγικής δραστηριότητας

[6] Μονάδα μέτρησης σιτηρών, περίπου 35,2 λίτρα (κοφίνι)

*O Κωνσταντίνoς Βαλσαμάκης είναι ΜΒΑ, MSc, απόφοιτος ΕΣΣΔΑ, ανεξάρτητος συνεργάτης Ινστιτούτου ΕΝΑ