Η Κούβα, η Ουκρανία και η απειλή πυρηνικού ολέθρου – Θα γλιτώσουμε πάλι;

Επαναλαμβάνεται, άραγε, η ιστορία και μάλιστα μετά από έξι δεκαετίες; Ουδείς μπορεί, για την ώρα, να δώσει απάντηση.

Όσο για την ανθρωπότητα, μοιάζει να συνεχίζει τον… ύπνο του αδίκου στον οποίο είναι βυθισμένη. Αντιμετωπίζοντας τον πόλεμο στην Ουκρανία και τη διαρκή ανταλλαγή απειλών ανάμεσα σε Ρωσία και ΗΠΑ–ΝΑΤΟ ως μια δραματική τηλεοπτική σειρά.

Ήταν σαν σήμερα, πριν από 60 χρόνια. Τις ταραγμένες ημέρες του Οκτώβρη του 1962, όταν Ηνωμένες Πολιτείες και Σοβιετική Ένωση έφτασαν ένα βήμα από τον πυρηνικό πόλεμο και η ανθρωπότητα στα πρόθυρα του ολέθρου, στο πλαίσιο αυτού που έμεινε στην ιστορία ως η Κρίση των Πυραύλων στην Κούβα.

Διαβάστε επίσης: Με το δάχτυλο στα πυρηνικά – Τι σημαίνει η ένταξη Σουηδίας-Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ

Το «Μαύρο Σάββατο»

«Πίστεψα πως θα ήταν το τελευταίο Σάββατο που θα ξημέρωνε για εμένα», έχει πει ο τότε υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, Ρόμπερτ Μακναμάρα, σχολιάζοντας τα όσα συνέβησαν εκείνο το «Μαύρο Σάββατο», 27 Οκτωβρίου, που για πολλούς θεωρήθηκε ως η κορύφωση της κρίσης.

Ίσως δεν έχουν άδικο. Εκείνη την ημέρα, άλλωστε, ένα αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροπλάνο U-2 καταρρίφθηκε πάνω από την Κούβα, με αποτέλεσμα να βρει τον θάνατο ο πιλότος του. Την ίδια ημέρα, επίσης, ένα σοβιετικό υποβρύχιο τύπου Β-59 βρέθηκε εγκλωβισμένο ανάμεσα σε πλοία και αεροσκάφη των ΗΠΑ, στα ανοιχτά του νησιού, καθώς είχε αναγκαστεί να αναδυθεί μετά από ανελέητο «κρυφτό».

Διαβάστε επίσης: Πόσα πυρηνικά έχει η Ρωσία;

Η τορπίλη που δεν εκτοξεύτηκε

Σύμφωνα δε με το ρεπορτάζ της εφημερίδας The Guardian, ο καπετάνιος του, Βαλεντίν Σαβίτσκι, είχε φτάσει μια ανάσα από το να πατήσει το κουμπί για την πυροδότηση της μοναδικής τορπίλης με πυρηνική κεφαλή την οποία μετέφερε το υποβρύχιό του. Θεωρώντας, προφανώς, ότι ο πόλεμος είχε ξεκινήσει και δεν θα έπρεπε να περιμένει εντολές, αλλά να πάρει πρωτοβουλία.

«Ήταν ένα σοκ. Ο διοικητής ήταν σε μία κατάσταση στην οποία δεν μπορούσε να δώσει διαταγές, ούτε καν να καταλάβει τι συνέβαινε», περιέγραψε αργότερα την κατάσταση ο δεύτερος καπετάνιος, Βασίλι Αρχίποφ, σύμφωνα με απομαγνητοφωνημένα αρχεία που έγιναν πρόσφατα γνωστά.

Ήταν αυτός, μάλιστα, που φέρεται να απέτρεψε το μοιραίο, καθώς έπεισε τον διοικητή του να ακυρώσει την εντολή της «άμεσης κατάδυσης» (μετά την οποία ακολουθεί συνήθως η πυροδότηση), αλλά να προσπαθήσει να επικοινωνήσει με τα αμερικανικά πλοία.

Διαβάστε επίσης: Θάνατο και πείνα θα σκορπίσει ένας πυρηνικός πόλεμος

Κένεντι vs Χρουστσόφ

Την ίδια στιγμή, βεβαίως, ένα άλλο δράμα εκτυλισσόταν σε ανώτερο επίπεδο, ανάμεσα στον Λευκό Οίκο και το Κρεμλίνο. Ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζον Κένεντι, είχε ήδη στα χέρια του την εισήγηση των στρατηγών του, που πρότειναν σαρωτικό βομβαρδισμό της Κούβας και, στη συνέχεια, στρατιωτική εισβολή.

Από την πλευρά του, ο Σοβιετικός ομόλογός του, Νικήτα Χρουστσόφ, είχε κάνει την κίνησή του, αλλά δήλωνε έτοιμος για όλα, έχοντας επίσης διαρκώς το δάχτυλό του πάνω από το «κόκκινο κουμπί».

Σε μήνυμα που είχε στείλει προς τον Κένεντι, ο Χρουστσόφ είχε δεσμευτεί ότι θα απέσυρε τα πυρηνικά όπλα που είχε μεταφέρει στην Κούβα, με αντάλλαγμα τη δημόσια υπόσχεση της Ουάσιγκτον ότι δεν επρόκειτο να επιτεθεί στο νησί και να επιχειρήσει την ανατροπή της κυβέρνησης του Φιντέλ Κάστρο. Αφήνοντας, με τον τρόπο αυτό, να εννοηθεί ότι η ανάπτυξη των πυραύλων στο νησί ήταν η απάντηση στην (αποτυχημένη) απόπειρα απόβασης στον Κόλπο των Χοίρων, περίπου ένα χρόνο νωρίτερα.

Διαβάστε επίσης: Νέος «Ψυχρός Πόλεμος»; Μια νέα κούρσα πυρηνικών εξοπλισμών βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη

Φανερή και μυστική διπλωματία

Ο Κένεντι δέχθηκε τον συγκεκριμένο όρο, που έμοιαζε με δίκαιη ανταλλαγή και έδινε την εντύπωση ισοπαλίας. Όχι, όμως, και εκείνον που ακολούθησε, με τον οποίο η Μόσχα απαιτούσε την απομάκρυνση των αμερικανικών βαλλιστικών πυραύλων από την Τουρκία, καθώς κάτι τέτοιο θα ερμηνευόταν ως επικράτηση της ΕΣΣΔ.

Η ένταση, λοιπόν, ήταν μεγάλη και το «λάθος» μπορούσε να γίνει ανά πάσα στιγμή. Ωστόσο, το γεγονός ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ «πάγωσε» το σχέδιο βομβαρδισμού και εισβολής, ενώ παράλληλα διεμήνυσε ότι θα δεχόταν «σιωπηρά» και τον δεύτερο όρο των Σοβιετικών οδήγησε στη σταδιακή αποκλιμάκωση. Με το τέλος της κρίσης να τοποθετείται στις 20 Νοεμβρίου, όταν ήρθη και επισήμως ο ναυτικός αποκλεισμός της Κούβας.

Πρακτικά, στη διάρκεια αυτών των δραματικών ωρών και ημερών, εφαρμόστηκε κατά κόρον η αρχή ότι στην πολιτική και τη διπλωματία «υπάσχουν πράγματα τα οποία γίνονται και δεν λέγονται και άλλα που λέγονται αλλά δεν γίνονται».

Ο πόλεμος στην Ουκρανία

Μπορούμε, άραγε, να πιστεύουμε ή να ελπίζουμε πως κάτι ανάλογο θα συμβεί και στην περίπτωση της Ουκρανίας; Με σκοπό, αφενός, να αποτραπεί ο κίνδυνος μιας πυρηνικής σύγκρουσης και, αφετέρου, να επέλθει εκεχειρία;

Η αλήθεια είναι ότι οι ενδείξεις δεν είναι ιδιαιτέρως ενθαρρυντικές. Μόλις αυτή την εβδομάδα, άλλωστε, ΝΑΤΟ και Ρωσία βρέθηκαν να πραγματοποιούν παράλληλες ασκήσεις ετοιμότητας των πυρηνικών τους δυνάμεων – οι οποίες, παρεμπιπτόντως, είναι σήμερα ασύλληπτα πιο ισχυρές από ό,τι πριν 60 χρόνια.

Την ίδια στιγμή, οι αλλεπάλληλες δηλώσεις και διαρροές περί της αποκαλούμενης «βρόμικης βόμβας», με τις εμπόλεμες πλευρές να αλληλοκατηγορούνται για το ποια σχεδιάζει και επιδιώκει τη χρήση της στα πεδία των μαχών, ενισχύουν τις ανησυχίες και τον φόβο ότι κάτι ετοιμάζεται.

Παρά δε το γεγονός ότι η «κόκκινη γραμμή» ανάμεσα σε Ουάσιγκτον και Μόσχα συνεχίζει να λειτουργεί, ουδείς μπορεί να εγγυηθεί ότι θα υπάρξει ομαλή κατάληξη. Έστω κι αν ο Ουκρανός υπουργός Άμυνας θεωρεί απίθανο ο Πούτιν να δώσει μια τέτοια εντολή.

Είναι αναγκαία η κορύφωση;

Το πιθανότερο, πάντως, είναι ότι αυτή η κρίση δεν έχει ακόμη κορυφωθεί. Δεν είναι λίγοι εκείνοι, μάλιστα, που θεωρούν ότι είναι αναγκαία και σε αυτή την περίπτωση μια «μαύρη ημέρα», έτσι ώστε τα αντίπαλα στρατόπεδα – δηλαδή ΗΠΑ και Ρωσία – να έχουν την κατάλληλη δικαιολογία για να κάνουν πίσω: Το καλό και την επιβίωση της ανθρωπότητας.

Ακόμη κι έτσι να εξελιχθούν τα πράγματα, πάντως, δεν υπάρχει περιθώριο εφησυχασμού. Άλλωστε, είναι γνωστό ότι μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη, τρεις και την κακή του μέρα…