Στενά του Ορμούζ: Η σημασία τους για το εμπόριο πετρελαίου και LNG

Δύο εβδομάδες μετά την έναρξη της σύγκρουσης Ισραήλ – Χαμάς και την ώρα που πολλοί αναλυτές προειδοποιούν για τον κίνδυνο η διένεξη να μετατραπεί σε διευρυμένη περιφερειακή σύγκρουση, τα Στενά του Ορμούζ εισήλθαν επισήμως στη γεωπολιτική σκακιέρα της περιοχής που μυρίζει μπαρούτι.

Πετρέλαιο: Ο πόλεμος Ισραήλ – Χαμάς και η κρίση του 1973 – Διδάγματα από το παρελθόν

Η απειλή

Το Σάββατο 21 Οκτωβρίου ένας σκληροπυρηνικός Ιρανός βουλευτής δήλωσε ότι αν η σύγκρουση Ισραήλ – Χαμάς κλιμακωθεί, η Τεχεράνη μπορεί να εμπλακεί στον πόλεμο και να κλείσει τα Στενά του Ορμούζ στον Περσικό Κόλπο.

«Μέχρι στιγμής, οι δυνάμεις αντίστασης στην Παλαιστίνη, τη Συρία και το Ιράκ είναι επαρκείς, αλλά αν η κατάσταση γίνει κρίσιμη και μας ζητηθεί [βοήθεια], είναι πιθανό να πάμε σε πόλεμο εναντίον του Ισραήλ για να υποστηρίξουμε την αντίσταση» είπε ο Χασάν Νορούζι, γνωστός για την ακραία θέση που λαμβάνει σε διάφορα ζητήματα.

Ερωτηθείς για το τι θα έκανε το Ιράν αν οι Ηνωμένες Πολιτείες εισέρχονταν στη σύγκρουση, απάντησε: «Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν το θράσος να εισέλθουν άμεσα. Εάν το κάνουν, θα αντιμετωπίσουν δύσκολες συνθήκες. Ακόμη και αν επιτεθούν, οι δυνάμεις αντίστασης της Μέσης Ανατολής και της Δυτικής Ασίας έχουν την ικανότητα να αντιδράσουν. Δεν είναι επίσης απίθανο να κλείσει το Στενό του Ορμούζ. Εάν η Αμερική βοηθήσει άμεσα το Ισραήλ σε έναν πόλεμο, θα κλείσουμε τα Στενά του Ορμούζ.»

Γιατί όμως είναι τόσο σημαντικό το εν λόγω θαλάσσιο πέρασμα;

Η σημασία του πορθμού

Τα Στενά του Ορμούζ βρίσκονται μεταξύ Ομάν και Ιράν. Το θαλάσσιο πέρασμα συνδέει τον Περσικό Κόλπο με τον Κόλπο του Ομάν, και κατ’ επέκταση με την Αραβική Θάλασσα. Στο στενότερο σημείο του πορθμού η απόσταση μεταξύ των δύο ακτών είναι 33 χιλιόμετρα, με τη λωρίδα ναυσιπλοΐας να περιορίζεται σε μόλις τρία χιλιόμετρα ανά κατεύθυνση. Όπως σημειώνει το Reuters, χώρες της περιοχής όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία έχουν επανειλημμένα προσπαθήσει να βρουν άλλες οδούς ώστε να παρακάμψουν το Στενό, συμπεριλαμβανομένης της κατασκευής περισσότερων αγωγών πετρελαίου.

Η στρατηγική σημασία των Στενών έγκειται στην κολοσσιαία ποσότητα πετρελαίου που διακινείται μέσω του πορθμού. Κατά μέσο όρο 20,5 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως (bpd) αργού πετρελαίου, συμπυκνωμάτων και προϊόντων πετρελαίου διακινούνται μέσω του Ορμούζ την περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου 2023, σύμφωνα με στοιχεία της εταιρείας αναλύσεων Vortexa.

Οι μεγαλύτερες ποσότητες του πετρελαίου που παράγουν οι χώρες του ΟΠΕΚ Σαουδική Αραβία, Ιράν, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Κουβέιτ και Ιράκ διακινείται μέσω του πορθμού, ενώ από τα Στενά μεταφέρεται σχεδόν το σύνολο της ποσότητας LNG που εξάγει το Κατάρ, ο μεγαλύτερος εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου παγκοσμίως. Συνολικά περίπου 80 εκατομμύρια μετρικοί τόνοι ή το 20% των παγκόσμιων ροών υγροποιημένου φυσικού αερίου περνούν από το Στενό κάθε χρόνο, σύμφωνα με τη Vortexa.

Πριν τις απειλές του Ιρανού βουλευτή Χασάν Νορούζι, η JP Morgan είχε προειδοποιήσει ότι εάν η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή κλιμακωθεί και η Τεχεράνη κλείσει τα Στενά του Ορμούζ οι τιμές του πετρελαίου θα εκτοξευθούν. Η τράπεζα παρατηρούσε πάντως ότι αν και το Ιράν έχει απειλήσει επανειλημμένα αυτά τα χρόνια να κλείσει το στενό, δεν το έχει πράξει ποτέ. Ενδεικτικά, το Ιράν έχει απειλήσει ότι θα κλείσει τα Στενά αν οι ΗΠΑ του επιβάλουν κυρώσεις που ως σκοπό θα έχουν να στραγγαλίσουν την οικονομία του. Προς το παρόν, την κίνηση των εμπορικών πλοίων στην περιοχή επιτηρεί ο Πέμπτος Στόλος των ΗΠΑ, που εδρεύει στο Μπαχρέιν.

Στο επίκεντρο συγκρούσεων

Λόγω της στρατηγικής της σημασίας η περιοχή των Στενών του Ορμούζ έχει βρεθεί στο επίκεντρο συγκρούσεων πολλές φορές στο παρελθόν. Όπως σημειώνει το Reuters, κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ το 1980-1988, οι δύο πλευρές προσπάθησαν να διαταράξουν η μία τις εξαγωγές πετρελαίου της άλλης σε μια διαμάχη που έμεινε γνωστή ως πόλεμος των δεξαμενόπλοιων.

Τον Ιούλιο του 1988 το αμερικανικό πολεμικό πλοίο Vincennes κατέρριψε ένα ιρανικό αεροπλάνο της πολιτικής αεροπορίας σκοτώνοντας και τους 290 επιβαίνοντες σε αυτό, με την Ουάσινγκτον να κάνει λόγο για ατύχημα και την Τεχεράνη για σκόπιμη επίθεση. Στις αρχές του 2008 οι Ηνωμένες Πολιτείες ανέφεραν ότι ιρανικά σκάφη απείλησαν τρία πλοία του αμερικανικού ναυτικού στα Στενά, ενώ τον Ιούλιο του 2010 το ιαπωνικό πετρελαιοφόρο M Star δέχθηκε επίθεση από μια μαχητική ομάδα που ονομάζεται Ταξιαρχίες Αμπντουλάχ Αζάμ και συνδέεται με την Αλ Κάιντα, αναλαμβάνοντας την ευθύνη.

Τον Ιανουάριο του 2012, το Ιράν απείλησε να αποκλείσει τα Στενά σε αντίποινα για τις αμερικανικές και ευρωπαϊκές κυρώσεις που στόχευαν τα έσοδα από το πετρέλαιο. Τον Μάιο του 2015 ιρανικά πλοία κατέλαβαν ένα πλοίο μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων στο Στενό και άνοιξαν πυρ κατά ενός δεξαμενόπλοιου με σημαία Σιγκαπούρης, το οποίο, όπως είπαν, είχε προκαλέσει ζημιές σε μια ιρανική πλατφόρμα πετρελαίου.

Τον Ιούλιο του 2018 ο πρόεδρος του Ιράν Χασάν Ρουχανί άφησε να εννοηθεί ότι το Ιράν θα μπορούσε να διακόψει το εμπόριο πετρελαίου μέσω του Στενού ως απάντηση στις εκκλήσεις των ΗΠΑ να μηδενίσουν τις εξαγωγές πετρελαίου του Ιράν. Τον Μάιο του 2019, τέσσερα πλοία -μεταξύ των οποίων δύο σαουδαραβικά πετρελαιοφόρα- δέχθηκαν επίθεση στα ανοικτά των ακτών των ΗΑΕ κοντά στη Φουτζάιρα, έναν από τους μεγαλύτερους κόμβους δεξαμενισμού στον κόσμο, ακριβώς έξω από τα Στενά του Ορμούζ.

Τα ελληνικά δεξαμενόπλοια

Τον Ιανουάριο του 2021, το Ιράν κατέλαβε ένα δεξαμενόπλοιο με σημαία Νότιας Κορέας στα ύδατα του Κόλπου και έθεσε το πλήρωμά του υπό κράτηση, ενώ τον Μάιο του 2022 η Τεχεράνη έθεσε υπό κράτηση δύο ελληνικά δεξαμενόπλοια ως απάντηση στη δέσμευση ιρανικού δεξαμενόπλοιου από τις ελληνικές αρχές.

Τον Δεκέμβριο του 2022, ο αμερικανικός στρατός ανακοίνωσε ότι ένα σκάφος του Ναυτικού των Φρουρών της Επανάστασης πλησίασε σε απόσταση 150 μέτρων τα αμερικανικά πολεμικά πλοία στο Στενό.

Τον Μάιο του 2023, το Ιράν κατέσχεσε δύο πετρελαιοφόρα ενώ διέρχονταν από τα Στενά. Τον Ιούλιο του 2023, το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ δήλωσε ότι παρενέβη για να αποτρέψει το Ιράν από το να καταλάβει δύο εμπορικά δεξαμενόπλοια στον Κόλπο του Ομάν. Σε ανακοίνωση του Πολεμικού Ναυτικού αναφέρεται ότι από το 2021, το Ιράν «παρενόχλησε, επιτέθηκε ή κατέλαβε σχεδόν 20 εμπορικά πλοία με διεθνή σημαία».