Μείωση ΦΠΑ στα τρόφιμα: Το ελληνικό debate και το ισπανικό παράδειγμα

Όλο και μια αφορμή δίνεται προκειμένου να συνεχιστεί το debate σε σχέση με το αν μια μείωση του ΦΠΑ στα τρόφιμα θα μπορούσε να οδηγήσει και σε μειώσεις τιμών στο «ράφι». Η κυβέρνηση που είναι παντελώς αρνητική σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο βρήκε σύμμαχο την έκθεση του Γραφείου Προϋπολογσμού της Βουλής, η οποία δόθηκε χθες στη δημοσιότητα. Ούτε λίγο ούτε πολύ και σε αντίθεση με την αγορά (Βιομηχανία Τροφίμων, σούπερ μάρκετ) αλλά και την αντιπολίτευση, το Γραφείο υποστηρίζει μέσω ειδικής ανάλυσής του ότι το όφελος από μια τέτοια μείωση θα ήταν μικρό αλλά και πρόσκαιρο.

Μισθοί: Πώς ο πληθωρισμός «τρώει» το εισόδημα

ΦΠΑ: Τα επιχειρήματα του Γραφείου

Όπως σημειώνει, «έπειτα από ενδελεχή ανάλυση πλήθους προϊόντων σε 27 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωση αναφορικά με τις επιπτώσεις που αποφέρουν μεταβολές (αυξομειώσεις) του ΦΠΑ στις τελικές τιμές καταναλωτή, προκύπτουν τρία ενδιαφέροντα ευρήματα.

Πρώτον, ένα μικρό μόνο μέρος των μειώσεων του ΦΠΑ, περίπου 6%, διαχέεται στις τελικές τιμές και μόνο βραχυχρόνια. Αντιθέτως οι αυξήσεις ΦΠΑ διαχέονται στις τελικές τιμές κατά 34% περίπου. Επιπλέον, η επαναφορά των συντελεστών ΦΠΑ οδηγεί σε δυσανάλογες αυξήσεις τιμών γεγονός που αποβαίνει σε βάρος του καταναλωτή.

Δεύτερον, μετά από ένα χρονικό διάστημα 10 μηνών που ακολουθεί τη μείωση του ΦΠΑ, οι τιμές καταναλωτή επανέρχονται στα επίπεδα που βρίσκονταν πριν τη μείωσή του. Τρίτον, οι μειώσεις του ΦΠΑ φαίνεται να οδηγούν σε αύξηση των περιθωρίων κέρδους των επιχειρήσεων σε βάρος των καταναλωτών».

Τρίτον, οι μειώσεις του ΦΠΑ φαίνεται να οδηγούν σε αύξηση των περιθωρίων κέρδους των επιχειρήσεων σε βάρος των καταναλωτών.

Βέβαια, από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με το Γραφείο, σε μία μελέτη μικρότερου εύρους, που όμως δεν εξετάζει αυξήσεις του ΦΠΑ, και αφορά μόνο τη Νορβηγία, η μόνιμη μείωση ΦΠΑ, στο πλαίσιο φορολογικής μεταρρύθμισης, από 24% σε 12% τον Ιούλιο του 2001 σε προϊόντα τροφίμων, είχε σαν αποτέλεσμα μείωση στην τελική τιμή καταναλωτή που προσεγγίζουν την μείωση του ΦΠΑ.

Τι δείχνει το παράδειγμα της Ισπανίας για τον ΦΠΑ

Από εκεί και πέρα υπάρχει το…διπλανό παράδειγμα της Ισπανίας, το οποίο έχει απασχολήσει και την ελληνική δημόσια σφαίρα. Το Γραφείο συνεχίζει αναφέροντας ότι «τα πρώτα ευρήματα μελέτης που εστιάζει στο παράδειγμα της Ισπανίας, δείχνουν ότι η σχεδόν πλήρης διάχυση της μείωσης ΦΠΑ κατά τους πρώτους μήνες υποχωρεί σημαντικά εντός τριμήνου. Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω αλλά και τις συνθήκες ανταγωνισμού στην ελληνική αγορά, σε σχέση με την ισπανική, το Γραφείο εκτιμά ότι η όποια επίπτωση στις τελικές τιμές καταναλωτή από μείωση του ΦΠΑ στην Ελλάδα, εάν υπάρχει, αναμένεται να είναι μικρότερη ή πολύ μικρότερη καθώς και πιο βραχύβια από αυτή στην Ισπανία».

Όπως αναφέρεται εντός της έκθεσης του Γραφείου, «επίκαιρη μελέτη από την Τράπεζα της Ισπανίας παρακολούθησε την εξέλιξη των τιμών καταναλωτή σε επιλεγμένα προϊόντα όπου η Ισπανική κυβέρνηση μείωσε, από την 1 Ιανουαρίου 2023, τους συντελεστές
ΦΠΑ από 4% στο 0% και από 10% σε 5%. Τα πρώτα ευρήματα της μελέτης, η οποία βασίζεται σε προσωρινά στοιχεία των πρώτων έξι μηνών (από 1/1/2023 έως 31/7/2023), δείχνουν σχεδόν πλήρη διάχυση της μείωσης ΦΠΑ κατά τους πρώτους μήνες που όμως υποχωρεί σημαντικά εντός τριμήνου περίπου στο 60%».

Ακολούθησαν και άλλες χώρες

Η μείωση του ΦΠΑ ήταν ένα από τα δημοσιονομικά μέτρα που χρησιμοποίησαν διαφορετικές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για να μετριάσουν τις επιπτώσεις των πρόσφατων οικονομικών κλυδωνισμών – όπως η πανδημία του COVID-19, οι επακόλουθες διαταραχές του εφοδιασμού και ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία. Πράγματι σε μείωση ως και μηδενισμό ΦΠΑ σε βασικά τρόφιμα προχώρησαν μετά την Ισπανία, η Πορτογαλία, η Κύπρος και η Πολωνία.

Ειδικά στην Ισπανία το μέτρο είχε αποφασιστεί αρχικά να λήξει μετά από έξι μήνες, στις 30 Ιουνίου του 2023, ωστόσο διατηρήθηκε ως και φέτος το καλοκαίρι αφού ο πληθωρισμός αποδείχθηκε επίμονος και αναμένεται να παραταθεί εκ νέου.

Όφελος για τα νοικοκυριά

Στην Ισπανία ο ΦΠΑ μειώθηκε από το 4% στο 0% σε σε τρόφιμα πρώτης ανάγκης, όπως το ψωμί, το γάλα, το τυρί, τα αυγά, τα φρούτα και λαχανικά, όσπρια και δημητριακά. Σε άλλες ομάδες, όπως τα έλαια και τα ζυμαρικά ο συντελεστής  μειώθηκε κατά το ήμισυ, από το 10% στο 5%.

Η ισπανική κυβέρνηση εκτίμησε ότι αυτή η μείωση του  οδήγησε σε εξοικονόμηση 1,32 δισεκατομμυρίων ευρώ για τα ισπανικά νοικοκυριά κατά το οικονομικό έτος 2023 (σύμφωνα με το ισπανικό Υπουργείο Οικονομίας, Εμπορίου και Επιχειρήσεων). Βασική προϋπόθεση όμως για την αποτελεσματικότητα του μέτρου ήταν τα σουπερμάρεκτ να μετακυλήσουν τον χαμηλότερο φόρο στις τελικές τιμές.

Τι έγινε στο «ράφι»

Η έρευνα των οικονομολόγων της ισπανικής τράπεζες καταπιάστηκε και με το κατά πόσο σύντομα και σε τι ποσοστό ενσωματώθηκε στις τελικές τιμές η μείωση του ΦΠΑ σε διαφορετικές κατηγορίες τροφίμων: Νωπά και επεξεργασμένα, επώνυμα και ιδιωτικής ετικέτας, εισαγόμενα και εγχώρια. Η διαπίστωση είναι ότι κατά μέσο όρο όλα τα προϊόντα μετέφεραν στις τιμές λιανικής τη μείωση του ΦΠΑ σε ποσοστό από 70% ως 100% με την πάροδο του χρόνου, με διαφορετικό όμως ρυθμό ανταπόκρισης. Σε γενικές γραμμές, μολονότι οι λιανέμποροι συμμορφώθηκαν στη μετακύλιση της μείωσης του ΦΠΑ από τις πρώτες τρεις εβδομάδες,  σε ποσοστό 90%, χρειάστηκε να περάσουν περίπου 2,5 μήνες για να φτάσει το ποσοστό της μετακύλισης στο 100%, ενώ   στη συνέχεια η επίπτωση της μείωσης ΦΠΑ στις τιμές «πέφτει» στο 70%.