Ο ιστορικός θρίαμβος του κρατικού καπιταλισμού

Η νόσος Covid-19 θα μείνει ισως στην ιστορία όχι τόσο ως πανδημία, όσο ως πηγή ιστορίας. Διότι με αφετηρία την διάδοση της και τα μέτρα που σε παγκόσμιο επίπεδο πάρθηκαν για την αναχαίτισή της, ήλθαν αδρά στην επιφάνεια σχεδόν όλες οι πτυχές της σημερινής πραγματικότητας. Και αυτή έχει μία σημαντική ιστορική διάσταση: O κρατικός καπιταλισμός θριαμβεύει. Αναπάντητο όμως παραμένει το ερώτημα της τελικής πολιτικής έκφρασης και έκβασης του θριάμβου του.

Υπό αυτή την έννοια, το περίφημο «τέλος της ιστορίας» του Φράνσις Φουκουγιάμα τελεί υπό αναβολή, ενώ ο εμπνευστής του φαίνεται να αλλάζει και αυτός γνώμη. Το περί ελευθερίας αφήγημά του το 1992, ως φαίνεται, πάει στο καλάθι των αχρήστων.

Ο περίφημος δείκτης οικονομικής ελευθερίας που επί πενήντα χρόνια εκπονείται από το καναδικό Fraser Institute, με άριστα το 10, με το ζόρι βρίσκεται στις 5,2 μονάδες, ήτοι στα επίπεδα της δεκαετίας του 1970,όταν στις δυτικές δημοκρατίες κυριαρχούσε ο κευνσιανισμός. Μετά τις πετρελαϊκές κρίσεις ακολούθησε μια ελαφρά άνοδος του για να αγγίξει το 6,6% το 2007. Ήλθαν όμως η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και η πανδημία, για να διαπιστώσουμε ότι ο δείκτης αρχισε πάλι να πέφτει,ενω
το δημόσιο χρέος των κρατών της υδρογείου είναι σήμερα 2,5 φορές μεγαλύτερο από το παγκόσμιο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν. Τα δε νοικοκυριά, σε παγκόσμιο επίπεδο οφείλουν 116 τρισ. δολάρια, ήτοι 100% του παγκόσμιου ΑΕΠ που σημαίνει ότι στην ουσία τελούν υπό έμμεση κρατικοποίηση.

Παράλληλα, η κυκλοφορία χρήματος ελέγχεται αποκλειστικά από τις κεντρικές τράπεζες και την πολιτική εξουσία που είναι πίσω τους, παρά την περί ανεξαρτησίας φιλολογία τους. Την ίδια στιγμή, οι δημόσιες εγγραφές κρατικά ελεγχομένων επιχειρήσεων στα διεθνή Χρηματιστήρια, καλύπτουν πάνω από το 50% των κεφαλαιοποιήσεών τους.

Στο πλαίσιο αυτό, η έμμεση και άμεση κρατική επιχειρηματικότητα, αντιπροσωπεύει το 45% σχεδόν της παγκόσμιας απασχόλησης.

Επίσης, ο επελαύνων κρατικός καπιταλισμός μπορεί να υπερηφανεύεται ότι διαθέτει ως υποστηρικτή την πιο επιτυχημένη μεγάλη οικονομία του κόσμου. Κατά την περασμένη 40ετία, το ΑΕΠ της Κίνας αυξήθηκε με ετήσιο ρυθμό 9,0%, και το εξωτερικό της εμπόριο κατά 18% (σε όρους όγκου συναλλαγών).Παράλληλα, μέσα σε 15 χρόνια, το ΑΕΠ της τριπλασιάστηκε, φτάνοντας στα 28 τρισ. δολάρια (σε μονάδες αγοραστικής δύναμης). Η Κίνα δυνητικά είναι ετσι η μεγαλύτερη οικονο¬μία του κόσμου, εκτοπίζοντας την Ιαπωνία, ενώ ταυτόχρονα έγινε η μεγαλύτερη αγορά για πολλά καταναλωτικά αγαθά, «εκθρονίζοντας» τις ΗΠΑ. Οσο για το κινεζικό κράτος είναι ο μεγαλομέτοχος στις 155 μεγαλύτερες εταιρείες της χώρας και μέσω των δικτύων τους επηρεάζει κάποιες χιλιάδες επιχειρήσεις επιπλέον. Διαμορφώνει συνεπώς την αγορά κατά το δοκούν, χειραγωγώντας την ισοτιμία του γουάν, χρηματοδοτώντας τις βιομηχανίες που απολαμβάνουν την εύνοιά του, και συνεργάζεται στενά με τις κινεζικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό.Ιδιαίτερα δε στην υψηλή τεχνολογία.

Ορισμένες από τις ισχυρότερες επιχειρήσεις του κόσμουετσι, είναι επίσης προσδεδεμένες στο «άρμα» του κρατικού καπιταλισμού. Πέρα από την κινεζική περίπτωση όμως,στις 15 μεγαλύτερες πετρελαϊκές εταιρείες, οι οποίες ε¬λέγχουν περισσότερο από τα 3/4 των παγκόσμιων πετρελαϊκών αποθεμάτων, υπάρχει κρατική συμμετοχή.

Το ίδιο ισχύει και για τη μεγαλύτερη εταιρεία φυσικού αερίου του κόσμου, τη ρωσική Gazprom. Ακόμα, επιτυχημένες κρατικές εταιρείες μπορούν να βρεθούν σχεδόν σε όλους τους οικονομικούς κλάδους. Η κρατική China Mobile είναι ένας κολοσσός της κινητής τηλεφωνίας που διαθέτει περίπου 600 εκατ. πελάτες. Η Saudi Basic Industries Corporation είναι μία από τις πιο κερδοφόρες χημικές εταιρείες του κόσμου. Η ρωσική Sberbank είναι μέσα στις πέντε πρώτες ευρωπαϊκές τράπεζες από πλευράς κεφαλαιοποίησης. Αφήνω δε κατά μέρος την αραβική αεροπορική εταιρεία Emirates, η οποία έως και το 2019 αναπτυσσόταν με ρυθμό 16% το χρόνο, αγόραζε ποδοσφαιρικές ομάδες και είχε υπό τον έλεγχο της επτά επενδυτικά ταμεία με 460 συμμετοχές ανά τον κόσμο.

Περιττόν να τονιστεί δε, ότι έως και την εκδήλωση της πανδημίας, ο κρατικός καπιταλισμός διέθετε μια απίθανη ρευστότητα και είχε υπό τον έλεγχό του το 80% της κινεζικής χρηματιστηριακής αγοράς, το 65% της αντίστοιχης ρωσικής, το 44% της βραζιλιάνικης και το 30% της ευρωπαϊκής.

Πέραν όμως από τα παραπάνω βαρετά στατιστικά στοιχεία, πρέπει να τονιστεί ότι ο σημερινός κρατικός καπιταλισμός, έχει εγκαταλείψει εν μέρει τα προηγούμενα γραφειοκρατικά και πελατειακά «πρότυπά» του.

Κατά πρώτον παγκοσμιοποιείται, γεγονός με τεράστια σημασία. Μόνον η Κίνα κατέχει το 1/5 του παγκόσμιου πληθυσμού. Δεύτερον, εξελίσσεται πολύ πιο γρήγορα σε νέους τομείς. Η Κίνα και η Ρωσία ανέπτυξαν τη «συνταγή» τους για τον κρατικό καπιταλισμό μόλις κατά την περασμένη δεκατία,με θεαματικά αποτελέσματα. Τρίτον, έχει στη διάθεσή του πιο εκλεπτυσμένα εργαλεία. Το σύγχρονο κράτος είναι ισχυρότερο από ποτέ: για παράδειγμα, το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας διαθέτει φακέλλους σχεδόν για όλους τους πολίτες της χώρας. Επίσης, είναι μακράν πιο αποτελεσματικό στη χρήση καπιταλιστικών εργαλείων, προκειμένου να επιτύχει τους στόχους του. Αντί να παραδίδει βιομηχανίες στα χέρια γραφειοκρατών ή φίλων, τις μετατρέπει σε εταιρίες που διοικούνται από επαγγελματίες μάνατζερ. Με σπουδές στις πιο καπιταλιστικές χώρες.

Αρκεί δε, οι μάνατζερ αυτοί να είναι φιλικοί προς το ΚΚ Κίνας, αλλ’ όχι απαραιτήτως μέλη του.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, αν κρίνουμε και από τη δύναμη προπαγάνδας του κρατισμού στις υποτιθέμενες φιλελεύθερες δημοκρατίες, θεωρούμε ότι μετά την κατάρρευση του εθνικοσοσιαλισμού το 1944, την πτώση του κομμουνισμού το 1989, είναι πολύ πιθανόν κάπου το 2030 να έχουμε και τον ενταφιασμό της φιλελεύθερης αφήγησης. Όσο για το μετά… Απορία ψάλτου, βήξ.