Η κοινωνική Ασφάλιση στην δίνη των ασφαλιστικών κινδύνων

Στον  δημόσιο διάλογο  για το Ασφαλιστικό  στην  χώρα  μας,  προκαλεί  απορία και προβληματισμό το γεγονός  της  εξομείωσης  του  ασφαλιστικού  κινδύνου  που εμπεριέχεται σε ένα ασφαλιστικό σύστημα με τον επενδυτικό κίνδυνο των χρηματαγορών και κεφαλαιαγορών. Επιπλέον η εξομείωση αυτή αποτελεί σημαντικό θεωρητικό και μεθοδολογικό σφάλμα,  με  την  έννοια  ότι  στην  σύγχρονη θεωρία   του χαρτοφυλακίου,  ο επενδυτικός – χρηματοοικονομικός κίνδυνος αποτελείται από τον  συστηματικό κίνδυνο που είναι  εγγενής σε κάθε αγορά και από τον μη-συστηματικό κίνδυνο.

Ο μη-συστηματικός κίνδυνος   εμπεριέχει  την  δυνατότητα  εξάλειψης  του  με την τεχνική της διαφοροποίησης (diversification),  η  οποία  σε όρους  αγοράς  συμπυκνώνεται   στην  διατύπωση  των  επαγγελματιών  «δεν βάζουμε όλα τα αυγά στο ίδιο καλάθι». Αντίθετα, ο συστηματικός κίνδυνος δεν διαφοροποιείται παρά μόνο αντισταθμίζεται (hedging) με διάφορες τεχνικές αντιστάθμισης κινδύνων, όπως η χρήση παράγωγων χρηματοοικονομικών προϊόντων. Με  άλλα  λόγια,  ο ασφαλιστικός   και ο συστηματικός κίνδυνος των αγορών δεν διαφοροποιούνται  αλλά μεταφέρονται (transfer).

Παράδειγμα μεταφοράς του ασφαλιστικού κινδύνου αποτελεί  η αντασφάλιση. Ένα άλλο παράδειγμα μεταφοράς του ασφαλιστικού κινδύνου που χρησιμοποιείται σε συνταξιοδοτικές παροχές είναι η αγορά ραντών (annuities). Από  την  άποψη  αυτή  αξίζει  να  κατανοηθεί   ότι σύμφωνα με την θεωρία,  τα αναλογιστικά μαθηματικά και τα  ασφαλιστικά   οικονομικά(Pension Economics)  υποστηρίζουν  ότι κάθε ασφαλιστικό σύστημα που καταβάλλει συνταξιοδοτικές παροχές υπόκειται στον δημογραφικό κίνδυνο, είτε αυτό λειτουργεί με το διανεμητικό, είτε με το κεφαλαιοποιητικό,  είτε  με  κάποιο υβριδικό ( διανεμητικό σύστημα  νοητών ατομικών λογαριασμών) οικονομικό σύστημα.

Κι΄ αυτό  γιατί    όταν εξετάζεται  αναλογιστικά   η  μακροχρόνια βιωσιμότητα ενός συνταξιοδοτικού συστήματος, είτε αυτό είναι διανεμητικό, είτε  αυτό είναι  κεφαλαιοποιητικό σύστημα, ως βασικό εργαλείο χρησιμοποιεί δημογραφικές προβολές και πίνακες θνησιμότητας (αναλογιστικοί πίνακες), μέσω των οποίων παρακολουθείται  η  πορεία της αύξησης του προσδόκιμου ζωής.  Στο  πλαίσιο  αυτό  ο  ισχυρισμός  κυβερνητικών στελεχών ότι το κεφαλαιοποιητικό σύστημα της επικουρικής ασφάλισης (Ν.4826/21)  υπόκειται  μόνο  στον επενδυτικό  και όχι στον δημογραφικό  κίνδυνο,  προκαλεί    σοβαρή  απορία  και  προβληματισμό.

Συγκεκριμένα, υποστηρίζεται ότι ένας συνταξιούχος με την  διάρθρωση  του  κοινωνικο-ασφαλιστικού  συστήματος  στην  Ελλάδα  θα  λαμβάνει  τρεις συντάξεις την εθνική ( αποτελεί μέρος της κύριας σύνταξης) και  υπόκειται  μόνο στον δημοσιονομικό κίνδυνο, την ανταποδοτική  (αποτελεί το δεύτερο  τμήμα της κύριας σύνταξης) και υπόκειται  στον δημογραφικό κίνδυνο και την επικουρική η οποία, όπως  υποστηρίζεται, υπόκειται μόνο  στον επενδυτικό κίνδυνο. Μάλιστα, στη Φερεγγυότητα ΙΙ (Solvency II),  η  οποία  αποτελεί  το Κανονιστικό Πλαίσιο των ασφαλιστικών εταιρειών που λειτουργούν με το Κεφαλαιοποιητικό σύστημα (κάτι αντίστοιχο με την Βασιλεία ΙΙ των Τραπεζών), ο δημογραφικός κίνδυνος και ο επενδυτικός κίνδυνος αναφέρονται ως οι πιο σημαντικοί κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν οι συνταξιοδοτικές παροχές, επιτυγχάνοντας  με αυτόν τον τρόπο  την διαφοροποίηση του ασφαλιστικού κινδύνου.

Το ερώτημα που προκύπτει είναι «τι ακριβώς  εννοείται λέγοντας ότι διαφοροποιήθηκε  ο ασφαλιστικός κίνδυνος»; Αφού ο εγγυητής είναι και πάλι μόνο ένας, το Κράτος.  Άρα καμία διαφοροποίηση δεν έχει   συντελεσθεί, κι΄αυτό γιατί όπως προαναφέρθηκε  ο ασφαλιστικός κίνδυνος δεν διαφοροποιείται. Απλά μεταφέρεται και με την κεφαλαιοποίηση της επικουρικής ασφάλισης στον δημογραφικό κίνδυνο,  προσθέτοντας και άλλον έναν κίνδυνο που είναι ο επενδυτικός κίνδυνος των αγορών (market risk), τον οποίο   επωμίζονται   οι ασφαλισμένοι,   οι συνταξιούχοι και ο Κρατικός  Προϋπολογισμός.

Κατά  συνέπεια, ο φορολογούμενος πολίτης  επωμίζεται  τον  επενδυτικό  κίνδυνο, αφού σύμφωνα με τον νόμο 4826/2021, παρέχονται εγγυήσεις για τις αρνητικές αποδόσεις. Αντίθετα,  τα  οφέλη  συγκεντρώνονται  στις  επενδυτικές εταιρείες και  τα funds που θα αναλάβουν την διαχείριση των αποταμιεύσεων των εργαζομένων και  των  συνταξιούχων. Η  παρατήρηση  αυτή  σημαίνει  ότι  το προϋπάρχον ασφαλιστικό σύστημα   εμπεριείχε  δύο μόνο κινδύνους τον δημοσιονομικό και τον δημογραφικό  κίνδυνο. Αντίθετα, με την κεφαλαιοποίηση της επικουρικής ασφάλισης  προστέθηκαν και άλλοι δύο κίνδυνοι,  ο επενδυτικός κίνδυνος (κίνδυνος των αγορών) και ο κίνδυνος των δαπανών διαχείρισης (agent fee) των αποταμιεύσεων των ασφαλισμένων (Blake D., 2006, «Pension Economics»), το κόστος των οποίων θα αναλάβει ο Κρατικός  Προϋπολογισμός, επιβαρύνοντας έτσι  τα  ήδη επιβαρυμένα δημοσιονομικά της χώρας μας. Σε αυτές  τις  επιβαρύνσεις  θα  πρέπει  να προστεθεί και το κόστος μετάβασης των 78 δις ευρώ που προκύπτει από το κενό που θα δημιουργηθεί, αφού δεν θα υπάρχουν εισφορές για να χρηματοδοτούν  τις συντάξεις των σημερινών συνταξιούχων της επικουρικής ασφάλισης.

Αυτό το κόστος θα το αναλάβει ο Κρατικός Προϋπολογισμός, προκειμένου να μην εξανεμιστούν οι επικουρικές  συντάξεις των σημερινών συνταξιούχων και των σημερινών εργαζομένων άνω των 35 ετών που θα παραμείνουν  στο  προϋπάρχον σύστημα  επικουρικής  ασφάλισης. Έτσι, εάν  σε αυτό το κόστος των 78 δις ευρώ προστεθούν και οι εγγυήσεις σε περίπτωση πτώσης των αγορών,  αναπηρίας και χηρείας,  τότε το κόστος   θα  προσεγγίσει  τα 100 δις ευρώ. Στις  συνθήκες  αυτές  αναδεικνύεται  με τον  πιο  εύληπτο  και  τεκμηριωμένο  τρόπο  ότι με την κεφαλαιοποίηση της επικουρικής ασφάλισης όχι μόνο δεν διαφοροποιείται ο ασφαλιστικός κίνδυνος (δημοσιονομικός και δημογραφικός), αλλά  επιπλέον προστίθενται και άλλοι δύο κίνδυνοι (επενδυτικός και ο  κίνδυνος δαπανών διαχείρισης των αποταμιεύσεων),  επιβαρύνοντας σημαντικά το δημόσιο χρέος και γενικά την μελλοντική δημοσιονομική πορεία της χώρας μας, η οποία   θα  επιβαρυνθεί  τόσο  από  τις    δημοσιονομικές επιπτώσεις της πανδημίας του Covid – 19, όσο  και  από  τους  όρους  της  ενισχυμένης  δημοσιονομικής  εποπτείας  της  Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

*Ο Σάββας  Γ. Ρομπόλης είναι Ομ. Καθ. Παντείου Πανεπιστημίου και ο Βασίλειος  Γ. Μπέτση είναι Διδάκτορας Παντείου Πανεπιστημίου