Η επιστημολογία της οικονομίας

Είναι η ίδια η οργάνωση του επαγγέλματος που αμφισβητείται, γιατί έχει προκαλέσει μεθοδολογική αδυναμία και έλλειψη γνωσιολογικής αναστοχαστικότητας.

Η έρευνα στην οικονομία έχει περάσει έτσι από μια αναζήτηση θεωρητικών αρχών σε ένα μεγάλο πλήθος εμπειρικών αναλύσεων, κινητοποιώντας την πρόοδο στις στατιστικές τεχνικές και τις τεράστιες βάσεις δεδομένων.

Η ολοένα και πιο ενδελεχής θεσμοθέτηση του επαγγέλματος φέρνει μαζί της κίνητρα που προσφέρουν αξιόλογους επαγγελματίες, ειδικούς στη μοντελοποίηση και τη στατιστική ανάλυση, αλλά λίγους ερευνητές ικανούς να αναθεωρήσουν τις βάσεις της επιστήμης.

Το άρθρο αυτό βασίζεται στο πρόσφατο βιβλίο του Robert Boyer, une discipline sans reflexivite peut-elle etre une science? Editions de la Sorbonne, Novembre 2021.

Ισχυροί κανόνες συμπεριφοράς

Κάθε οικονομική θεωρία, αναφέρει ο Robert Boyer, στοχάζεται τον κόσμο με βάση αφηρημένες ιδέες που δεν είναι γενικές αλλά που είναι η άμεση αντανάκλαση των κοινωνικών δομών της εποχής τους.

Σε χώρες που είναι κυρίως αγροτικές, οι άνθρωποι ενδιαφερόντουσαν για την ιδιοκτησία της γης, τις ράντες και τους αγρότες.

Στη συνέχεια, η βιομηχανική επανάσταση έστρεψε την προσοχή στα εργοστάσια και τους εργάτες, προτού προχωρήσει στην οργάνωση των επιχειρήσεων και στο μισθολογικό σύστημα, στις δημόσιες πολιτικές όταν το κράτος έγινε πιο παρεμβατικό, στους τραπεζίτες και τις αγορές, σε μια καπιταλιστική χρηματοοικονομικοποίηση, κλπ.

Συνολικά, η οικονομική θεωρία θεωρείται η κόρη της ιστορίας στην οποία εγγράφεται , σε ένα ασυνεχές κίνημα σκέψης που βρίσκεται στο χρόνο και το χώρο.

Η ανάγνωση των έργων της κυρίαρχης οικονομικής θεωρίας δείχνει πόσο οι στρατηγικές που ακολουθούν οι ερευνητές είναι γενικά μέρος ενός ισχυρού κομφορμισμού, πιο σημαντικού από ότι σε άλλες κοινωνικές επιστήμες όπως η κοινωνιολογία, η ψυχολογία, η ιστορία, κ.α.

Γιατί είναι έτσι;

Για το συγγραφέα, αυτό οφείλεται σε «μια πολύ μεγαλύτερη αβεβαιότητα από ότι στις επιστήμες της φύσης, καθώς οι διαδικασίες που λειτουργούν είναι πολύπλοκες και μεταβλητές σε χρόνο και χώρο». Καλύτερα τότε, κάποιος να κάνει λάθος με την κυρίαρχη θεωρία παρά με τον εαυτό του, διότι είναι πολύ ριψοκίνδυνο για την καριέρα του.

Αντίστροφα, μόλις η πραγματικότητα φεύγει από τους κανόνες της δόξας της εποχής, οι οικονομικοί επιστήμονες που τους υιοθετούν χάνονται τελείως, όπως είδαμε κατά τη χρηματοοικονομική κρίση της περιόδου 2007-2008, όταν η εμφάνιση κερδοσκοπικών φουσκών κρίθηκε αδύνατη.

Από διανοούμενος σε σύμβουλος

Όταν η ορθοδοξία της οικονομικής επιχειρηματολογίας έχει κάνει το γύρο των γενικών θεμάτων, ο οικονομικός επιστήμονας πρέπει να αναζητά όλο και πιο συγκεκριμένα και εξειδικευμένα θέματα. Από διανοούμενος, γίνεται ειδικός, από ειδικός γίνεται σύμβουλος της επιχείρησης ή διάφορων οργανισμών και δεν γνωρίζουμε πια αν είναι εκεί για να διαφωτίσει μια απόφαση ή να υπηρετήσει τα οικονομικά συμφέροντα όσων υπηρετεί, από όπου και η αμβισβήτηση της νομιμότητάς του (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, η απόφαση: γνωστικά αντικείμενα & παράγοντες, εκδ. Κλειδάριθμος, 2021).

Συμπερασματικά, ο συγγραφέας επικεντρώνεται σε δύο βασικές θέσεις.

– Οι οικονομικοί επιστήμονες υπερηφανεύονται που συνεισφέρουν στη συζήτηση για τις μελλοντικές εξελόξεις στον κόσμο. Αλλά πώς να αποδώσουμε τα εύσημα σε μια επιστημονική κοινότητα που εξακολουθεί να αγωνίζεται για τις καλύτερες εξηγήσεις για την κρίση του 1929.

– Ενώ τα περισσότερα οικονομικά μοντέλα ξεκινούν από έναν αντιπροσωπευτικό παράγοντα, οι εμπειρικές μελέτες για τις ανισότητες τονίζουν, αντίθετα, όλη την ετερογένεια των ατόμων. Ο συγγραφέας, τέλος, τονίζει ότι ένα μεγάλο μέρος της κυρίαρχης οικονομικής θεωρίας έχει εκτραπεί από τον ορθολογικό δρόμο.

* Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France