Ρωσία: Τα μαζεύουν και φεύγουν οι επιστήμονες – Κύμα φυγής επιστημόνων λόγω πολέμου

Ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας έχει οδηγήσει σε τεράστιες απώλειες στον εκπαιδευτικό και επιστημονικό τομέα. Η ρωσική ηγεσία κατάφερε να εκδιώξει από τη χώρα εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους με υψηλό μορφωτικό επίπεδο. «Η χώρα δεν είχε ποτέ τέτοιες απώλειες», λέει με παράπονο ο κοσμήτορας της Οικονομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λομονόσοφ Μόσχας, Αλεξάντερ Αουσάν. Θα χρειαστούν τουλάχιστον 7 με 10 χρόνια για να αντισταθμιστεί αυτό το brain drain, και μόνο εάν δεν συνεχιστεί, είπε ο διάσημος οικονομολόγος.

Ειδικοί πληροφορικής, μάνατζερ, δημοσιογράφοι καθηγητές και επιστήμονες συγκαταλέγονται στις ειδικότητες που έχουν μετακομίσει στο εξωτερικό. Το διεθνές ακαδημαϊκό δίκτυο «Scholars at Risk» έχει πάρει πάνω από 200 Ρώσους επιστήμονες εκτός χώρας από την αρχή του πολέμου, ενώ το Ίδρυμα Αλεξάντερ φον Χούμπολτ έδωσε τη δυνατότητα σε 6 επιστήμονες να λάβουν χρηματοδότηση στη Γερμανία. Επιπλέον, χιλιάδες γνωστοί λόγιοι τράπηκαν σε φυγή μόνοι τους καθώς τάσσονταν κατά του πολέμου ή φοβόντουσαν την επιστράτευση.

Συνεχίζεται το τεχνολογικό brain drain της Ρωσίας – Τι φοβάται το Κρεμλίνο

Η Μαρία Φαλίκμαν είναι μια από αυτούς. Η ίδια είναι μια από τις πιο φημισμένες ψυχολόγους της Ρωσίας και μέχρι πέρυσι δίδασκε και έκανε έρευνα στο Πανεπιστήμιο HSE της Μόσχας. Το καλοκαίρι όμως μάζεψε τα πράγματα της και μετακόμισε στις ΗΠΑ. «Δυσκολεύτηκα να παραμείνω στη Ρωσία κάτω από την αυξανόμενη προπαγάνδα και την ιδεολογική πίεση», δήλωσε στο Γερμανικό Πρακτορείο Ειδήσεων (dpa). Στον τομέα της μόνο, το μισό επιστημονικό προσωπικό του πανεπιστημίου HSE έχει διαφύγει από την χώρα, επισημαίνει η ίδια.

Διάφοροι λόγοι αναγκάζουν τους επιστήμονες σε φυγή

Ο πόλεμος άνοιξε μεγάλες ελείψεις στη χρηματοδότηση καθώς οι δαπάνες για την έρευνα και την επιστήμη μειώθηκαν κατά 1/3 φέτος. Οι καθηγητές διαμαρτύρονται για καθυστερημένες πληρωμές, η απόκτηση εξοπλισμού και εργαστηριακών υλικών είναι πολύ πιο δύσκολη και οι διεθνείς κυρώσεις απομόνωσαν τους Ρώσους επιστήμονες, οι οποίοι δεν μπορούν πλέον ούτε να δημοσιεύουν ούτε να αναφερθούν στα αποτελέσματα των συναδέλφων τους. Συνεπώς, η έλλειψη ακαδημαϊκής προοπτικής, τους οδήγησε στο να εγκαταλείψουν τη χώρα.

Η πολιτική πίεση που ασκείται αποτελεί έναν ακόμη λόγο φυγής των επιστημόνων. Το πανεπιστήμιο HSE της Μόσχας από την ίδρυσή του αποτελούσε ένα από τα πιο φιλελεύθερα και κορυφαία ερευνητικά ινστιτούτα της χώρας. Ο νέος πρύτανης ωστόσο, ονόματι Νικίτα Ανίσιμοβ, ήταν ένας από τους πρώτους επιστήμονες που υποστήριξε ανοιχτά τον πόλεμο μέσω μιας επιστολής που στάλθηκε στο πανεπιστήμιο, της οποίας οι επικριτές απολύθηκαν.

Όλοι σχεδόν οι επιστημονικοί τομείς της χώρας επηρεάζονται, ειδικά οι ανθρωπιστικές επιστήμες καθώς υπάρχει εκτεταμένη αλλοίωση των πολιτικών απόψεων. Όποιος δεν διδάσκει και δεν γράφει με αρκετά πατριωτικό τρόπο πρέπει να φοβάται όχι μόνο για τη δουλειά του αλλά και για την ελευθερία του. Συμπλέγματα θεμάτων γίνονται ταμπού, τα οποία έχουν αντίκτυπο και σε μελέτες που επιτρέπονται ή όχι.

Η έρευνα στον βωμό του στρατιωτικού εξοπλισμού

Άλλοι κλάδοι συνεχίζουν να προσφέρουν τη δυνατότητα ύπαρξης μιας απολιτικής θέσης αλλά και εδώ υπάρχουν προτεραιότητες και κίνδυνοι. Οι φυσικές επιστήμες έχουν τεθεί στην υπηρεσία του στρατού. Η κυβέρνηση χορηγεί ολοένα και περισσότερο επιχορηγήσεις για ερευνητικά έργα που σχετίζονται με εξοπλισμούς. Ο Ρώσος πρόεδρος τον περασμένο Φεβρουάριο τίμησε έναν υπάλληλο ενός στρατιωτικού ερευνητικού ινστιτούτου αναφορικά με «δοκιμές τεχνολογιών για πολύπλοκες τεχνικές συσκευές που διασφαλίζουν την αμυντική ικανότητα της χώρας».

Παρ’ όλα αυτά είναι διάχυτος ο φόβος μήπως θεωρηθεί κάποιος κατάσκοπος. Το 2022 κατατέθηκαν τρεις αγωγές κατά επιστημόνων για φερόμενη κατάδοση μυστικών. Ο γνωστός φυσικός Ντιμίτρι Κόλκερ συνελήφθη από τις μυστικές υπηρεσίες, καθώς λέγεται πως αποκάλυψε κρατικά μυστικά κατά τη διάρκεια διαλέξεων στην Κίνα, άν και το περιεχόμενό τους είχε προηγουμένως ελεγχθεί και εγκριθεί από τα όργανα ασφαλείας. Ο Κόλκερ πέθανε λίγες μέρες μετά τη σύλληψήτου.

Η λογοκρισία και η αυξανόμενη αίσθηση φόβου αποτελούν εμπόδια στην επιστημονική γνώση. Υπό αυτές τις συνθήκες μόνο οι κομφορμιστές και οι λομπίστες μπορούν να κάνουν καριέρα. Το φθινόπωρο του 2022 διορίστηκε εκ νέου ο πρόεδρος της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών (RAdW). O Γκενάντι Κράσνικοφ που έχει στενές σχέσεις με το Κρεμλίνο, αντικατέστησε τον εν ενεργεία Αλεξάντερ Σεργκέγιεβ.

Όπως κατά την περίοδο του κομμουνισμού στη Σοβιετική Ένωση, οι πεποιθήσεις που είναι πιστές στη γραμμή του κόμματος, είναι πιο σημαντικές από την επιστημονική τεχνογνωσία. Ο διευθυντής του Ινστιτούτου Γενετικής, Αλεξάντερ Κούντργιατσεβ, ο οποίος ανήκει επίσης στο RAdW, έδειξε πρόσφατα σε τι μπορεί αυτό να οδηγήσει. Μιλώντας στο «επιστημονικό-θεολογικό συνέδριο», εξήγησε ότι πριν από τον κατακλυσμό, οι άνθρωποι ζούσαν κατά μέσο όρο 900 χρόνια. Λόγω του προπατορικού αμαρτήματος, προέκυψαν γενετικές ασθένειες και η διάρκεια της ανθρώπινης ζωής μειώθηκε στο σημερινό επίπεδο. Ο ίδιος με τα λεγόμενά του προκάλεσε φρίκη ακόμη και στους Ρώσους που δεν έχουν τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Επιμέλεια: Ιωσηφίνα Τσαγκαλίδου