Η «ναυμαχία» του Σότσι: Το δίλημμα Ερντογάν και ο ύπνος με τη «ρωσική αρκούδα»

Η θερινή κατοικία του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, Bocharov Ruchey, είναι ένα επιβλητικό παλάτι της εποχής του Στάλιν λίγο έξω από το θέρετρο Σότσι, της Μαύρης Θάλασσας Σότσι.

Είναι το μέρος που ο Ρώσος πρόεδρος αναμένεται να φιλοξενήσει σήμερα Δευτέρα, τον Τούρκο ομόλογό του, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, για κρίσιμες διαπραγματεύσεις.

Και όπως γράφει το Politico, μόλις ξεπεραστούν οι αρχικές διπλωματικές αβρότητες, η προσοχή αναπόφευκτα θα  στραφεί στις εντάσεις που σιγοβράζουν στη Μαύρη Θάλασσα, σε απόσταση αναπνοής από την κυβερνητική ντάτσα.

Ακόμη και το 2016, ο Ερντογάν γκρίνιαζε ότι η Μαύρη Θάλασσα γινόταν «ρωσική λίμνη» και υποστήριξε έναν κοινό ΝΑΤΟϊκό στόλο Ρουμανίας-Βουλγαρίας-Τουρκίας για την εξισορρόπηση της ρωσικής ισχύος. Αυτοί οι φόβοι τώρα, αν μη τι άλλο, έχουν επιδεινωθεί.

Νέες ελπίδες για τη συμφωνία στα σιτηρά – Τι θα συζητήσουν Πούτιν – Ερντογάν

Σύμφωνα με τιο δημοσίευμα, η  στρατηγική πλωτή οδός είναι ένας ζωτικής σημασίας σύνδεσμος για το εμπόριο ενέργειας και γεωργίας, εξασφαλίζοντας προμήθειες για μεγάλο μέρος του κόσμου.

Τώρα, ωστόσο, οι ολοένα και πιο απέλπιδες προσπάθειες της Ρωσίας να πνίξει την ουκρανική οικονομία αρχίζουν να επηρεάζουν και τα συμφέροντα της Τουρκίας, αναζωπυρώνοντας έναν ανταγωνισμό αιώνων μεταξύ των δύο ιστορικών αντιπάλων.

Ο Πούτιν και ο Ερντογάν είναι από καιρό σε μια «περίπλοκη σχέση» που στηρίζεται σε θέματα που κυμαίνονται από τα δικαιώματα των Τατάρων της Κριμαίας μέχρι τον πόλεμο στη Συρία. Η Τουρκία αρχικά ήθελε να εμφανιστεί ως μεσάζων στον πόλεμο της Ουκρανίας που θα βοηθούσε τη Ρωσία να κρατήσει ανοιχτές τις εμπορικές της γραμμές, αλλά η επιθετικότητα του Πούτιν έχει γίνει τώρα ένας αυξανόμενος πονοκέφαλος για την Άγκυρα.

Διπλά προβλήματα

Τα άμεσα προβλήματα είναι διπλά για την Άγκυρα. Πρώτον, ο πόλεμος επηρεάζει τα δικά της πλοία και τις γραμμές ανεφοδιασμού, κάτι που δεν είναι ιδανικό για μια χώρα που παλεύει με τον καυτό πληθωρισμό. Δεύτερον, το εμπάργκο σιτηρών της Ρωσίας ρίχνει σκιά στις προσπάθειες του Ερντογάν να παρουσιαστεί ως ηγέτης μιας αντιδυτικής συμμαχίας (κυρίως μουσουλμανικών) εθνών σε όλη την Αφρική και την Ασία, καθώς η Μόσχα ρίχνει το βάρος της στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού εμπορευμάτων.

Σε μια πιθανή ένδειξη απογοήτευσης με το Κρεμλίνο, ο Ερντογάν υποστηρίζει τώρα ανοιχτά την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και προφανώς έσπασε μια συμφωνία αιχμαλώτων με τον Πούτιν τον Ιούλιο, επιτρέποντας σε πέντε υψηλού προφίλ Ουκρανούς διοικητές του Azov να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.

Μάχες

Ενώ οι μάχες μαίνονται σε όλη την ανατολική Ουκρανία, οι δυνάμεις της Μόσχας επεκτείνουν τις προσπάθειές τους να χτυπήσουν τη θαλάσσια υποδομή του Κιέβου, παρενοχλώντας ακόμα και πολιτικά πλοία στα διεθνή ύδατα.

Στα μέσα Αυγούστου, τα ρωσικά στρατεύματα έριξαν προειδοποιητικές βολές και έκαναν ρεσάλτο σε ένα τουρκικής ιδιοκτησίας φορτηγό πλοίο, το Şükrü Okan, καθώς έπλεε προς τα τουρκικά ύδατα, δημοσιεύοντας ένα βίντεο με το πλήρωμα να αναγκάζεται να γονατίσει υπό την απειλή όπλου. «Όλα τα πλοία που πλέουν στη Μαύρη Θάλασσα προς τα ουκρανικά λιμάνια θα θεωρηθούν ως πιθανοί μεταφορείς στρατιωτικού φορτίου», προειδοποίησε το υπουργείο Άμυνας της Μόσχας .

Αποχώρηση από τη συμφωνία

Η κίνηση ήρθε εβδομάδες μετά τη μονομερή αποχώρηση του Κρεμλίνου από μια συμφωνία για τα σιτηρά με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ, η οποία είχε αποκαταστήσει τη ροή της θαλάσσιας κυκλοφορίας στη Μαύρη Θάλασσα και βοήθησε στη μείωση των υψηλών τιμών των γεωργικών προϊόντων.

Η συμφωνία, στην οποία συμμετείχε και η Τουρκία, εξασφάλισε ότι σχεδόν 33 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων μπόρεσαν να εγκαταλείψουν τα αποκλεισμένα λιμάνια της Ουκρανίας, προς την Κωνσταντινούπολη, πριν κατευθυνθούν σε σημαντικές αναδυόμενες αγορές.

Η πίεση του Πούτιν να επιστρέψει στο τραπέζι και να επαναφέρει τη συμφωνία για τα σιτηρά αναμένεται να είναι στην κορυφή της ατζέντας του Ερντογάν για τη σύνοδο κορυφής της Δευτέρας, με τον Ömer Çelik, εκπρόσωπο του κυβερνώντος κόμματος AK της Τουρκίας, να αφήνει να εννοηθεί ότι «μετά από αυτή την επίσκεψη ενδέχεται να υπάρξουν εξελίξεις»

Ο πόλεμος στο νερό

Σύμφωνα με το Politico, πίσω από τη συζήτηση για συναίνεση και συμβιβασμό κρύβονται δύο ανταγωνιστικά οράματα για τη Μαύρη Θάλασσα.

«Για τους Ρώσους είναι ζήτημα ίσων δικαιωμάτων», είπε ο Sergey Radchenko, καθηγητής στη Σχολή Προηγμένων Διεθνών Σπουδών Johns Hopkins. «Έχουν την ικανότητα να παρεμβαίνουν στην ουκρανική ναυτιλία και το κάνουν αυτό. Θέλουν να πιστεύουν ότι είναι σε θέση να επιβάλουν αποτελεσματικά ναυτικό αποκλεισμό στην Ουκρανία και μπορεί πραγματικά να τα καταφέρουν».

«Η Μαύρη Θάλασσα υπήρξε αντικείμενο ρωσικής φιλοδοξίας που χρονολογείται από αιώνες και, κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορικής επέκτασής της, δεν είχε τέλος οι συγκρούσεις με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Υπάρχουν ακόμα εθνικιστικές φαντασιώσεις ότι είναι μια «ρωσική λίμνη»».

Τα στενά του Βοσπόρου

Όμως η Τουρκία ελέγχει τα στρατηγικά στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων — που συνδέουν τη Μαύρη Θάλασσα με τη Μεσόγειο — μια γεωγραφία που σκοπεύει να χρησιμοποιήσει προς όφελός της.

«Η Τουρκία έχει φροντίσει να έχει καλές σχέσεις με τη Ρωσία καθώς και με την Ουκρανία»,  υπογράμμισε από την πλευρά του ο Ryan Gingeras, καθηγητής στο τμήμα υποθέσεων εθνικής ασφάλειας στη Ναυτική Μεταπτυχιακή Σχολή των ΗΠΑ.

Εν τω μεταξύ, η Τουρκία αρνήθηκε να ακολουθήσει τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ και να επιβάλει κυρώσεις στο ρωσικό πετρέλαιο. Αντίθετα, σύμφωνα με την εταιρεία αναλύσεων Kpler, επωφελήθηκε από τις εκπτώσεις για να αυξήσει τις εισαγωγές προϊόντων πετρελαίου στα 25,5 εκατομμύρια βαρέλια τον Ιούλιο — από μόλις 11,6 εκατομμύρια βαρέλια την ίδια περίοδο το 2021.

Κακό για τις επιχειρήσεις

Ωστόσο, οι τελευταίες προσπάθειες της Μόσχας να διαταράξει την ουκρανική οικονομία πλήττουν και την Τουρκία.

Ως απάντηση στα χτυπήματα στα λιμάνια του που έχουν καταστρέψει περίπου 60.000 τόνους σιτηρών, το Κίεβο έχει ουσιαστικά κηρύξει πόλεμο στη ρωσική ναυτιλία ως αντίποινα.

Το αποτέλεσμα ήταν οι προειδοποιήσεις για αύξηση των ασφαλίστρων για τα πλοία που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, καθιστώντας την επιχείρηση ανέλκυσης αργού πετρελαίου και άλλων φορτίων από ρωσικά λιμάνια πιο δαπανηρή και πιο επικίνδυνη.

Ταυτόχρονα, οι προμήθειες σιτηρών δεν φτάνουν πλέον στα λιμάνια της Τουρκίας — με τον Πούτιν να δεσμεύεται να τα παραδώσει δωρεάν σε επιλεγμένες αφρικανικές χώρες.

Αυτό κλέβει από την Άγκυρα τη φθηνή ενέργεια, καθώς και την προσοδοφόρα αγορά γεωργικών εισαγωγών της — ακριβώς όπως οι αυξανόμενες τιμές των τροφίμων και της ενέργειας προκαλούν όλεθρο στην τουρκική οικονομία.

Η Άγκυρα είχε αρχικά προσκαλέσει τον Πούτιν στην Τουρκία για συνομιλίες, προτού ο Ερντογάν επιβεβαιώσει ότι θα έκανε το ταξίδι στη Ρωσία. Δεν είναι σαφές εάν αυτό είναι ένα σημάδι του πόσο μακριά έπρεπε να φτάσει η Άγκυρα για να εξασφαλίσει μια συνάντηση ή αν το Κρεμλίνο σκοπεύει να χρησιμοποιήσει το ταξίδι – μια σπάνια επίσκεψη του ηγέτη μιας χώρας του ΝΑΤΟ – για να προσπαθήσει να δείξει στο εγχώριο κοινό του ότι η χώρα δεν είναι δεν είναι απομονωμένη.

Επί ίσοις όροις;

Σε κάθε περίπτωση, ο Ερντογάν αναλαμβάνει τώρα να αποκαταστήσει την τάξη — και να πείσει τον Πούτιν να παίξει με τους κανόνες.

Σύμφωνα με τον Cihat Yaycı, πρώην υποναύαρχο του τουρκικού πολεμικού ναυτικού που πιστώνεται ότι ανέπτυξε το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίας – έναν οδικό χάρτη που έχει σχεδιαστεί για να αποκαταστήσει την υπεροχή της Τουρκίας στη θάλασσα – εάν η Άγκυρα δεν μπορεί να το κάνει, κανείς δεν μπορεί.

«Η Ρωσία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος οικονομικός εταίρος της Τουρκίας. Η Τουρκία είναι ο τρίτος μεγαλύτερος οικονομικός εταίρος της Ρωσίας. Μπορούν να βλάψουν ο ένας τον άλλον, γι’ αυτό μπορούν να δημιουργήσουν μια ισότιμη και ισορροπημένη σχέση», είπε στο POLITICO σε συνέντευξή του από το γραφείο του στην Κωνσταντινούπολη.

«Για τη Ρωσία, οι φιλικές σχέσεις σημαίνουν ότι πρέπει να αποδεχτείς ότι είσαι σκλάβος. Η Τουρκία είναι ένα μοναδικό παράδειγμα, το μοναδικό στον κόσμο αυτή τη στιγμή, όπου μια χώρα έχει καταφέρει να έχει ισότιμες σχέσεις με τη Μόσχα. Αλλά είναι μια πολύ λεπτή θέση και αν η Ρωσία βρει μια ευκαιρία, θα μας αναγκάσουν να γίνουμε σκλάβοι», τόνισε.

Αυτή η διαμάχη για την εξουσία θα έρθει σε έξαρση στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας όταν ο Ερντογάν φτάσει στο Σότσι για να συναντήσει τον Πούτιν. Αλλά ο Yaycı, λέει ότι ο πρόεδρός του δεν θα έχει αυταπάτες.

«Υπάρχει μια παλιά οθωμανική παροιμία», είπε. «Το να κάνεις μια συμφωνία με τη Ρωσία είναι σαν να πηγαίνεις για ύπνο με μια αρκούδα – μπορείς να σε γδάρει ανά πάσα στιγμή».