Απασχόληση συνταξιούχων: Μια δύσκολη εξίσωση

Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής οδηγεί ένα συνεχώς μεγαλύτερο αριθμό συνταξιούχων να παραμείνει στην αγορά εργασίας και μετά τη λήψη της σύνταξης. Αυτό οφείλεται τόσο σε ψυχολογικούς λόγους, διότι ο συνταξιούχος επιθυμεί να παραμείνει ενεργός και να μην αισθάνεται αποκομμένος από το κοινωνικό γίγνεσθαι, όσο και σε λόγους οικονομικούς, διότι ο συνταξιούχος επιθυμεί να διασφαλίσει ότι το επίπεδο της διαβίωσής του δεν θα μεταβληθεί επί το χείρον μετά τη συνταξιοδότηση.

Σε αρκετές μάλιστα περιπτώσεις η ίδια η αγορά εργασίας έχει ανάγκη τη συσσωρευμένη εμπειρία και τις εξειδικευμένες γνώσεις των συνταξιούχων, οι οποίοι καλύπτουν τις αντίστοιχες θέσεις.

To Μάνατζμεντ βασικός μοχλός για τη βελτίωση της Αποδοτικότητας

Η πραγματικότητα αυτή, όπως είναι αναμενόμενο, επηρεάζει το ασφαλιστικό σύστημα και συνεπώς η απασχόληση των συνταξιούχων είναι ένα ζήτημα, με το οποίο καταπιάνεται διαχρονικά ο νομοθέτης. Με δεδομένο μάλιστα, ότι τα ηλικιακά όρια συνταξιοδότησης δεν αναμένεται να αυξηθούν στο άμεσο μέλλον, είναι σίγουρο ότι η αναζήτηση της ισορροπίας μεταξύ απασχόλησης και συνταξιοδότησης θα απασχολήσει αρκετά την κοινωνικοασφαλιστική συζήτηση. Σε θεωρητικό επίπεδο ισχύει ότι η συνταξιοδότηση ενός προσώπου σηματοδοτεί την καταρχήν παύση της επαγγελματικής ζωής, διότι μειώνονται λόγω γήρατος οι πνευματικές και σωματικές δυνάμεις του.

Η απασχόληση ενός προσώπου και η ταυτόχρονη λήψη της σύνταξης λόγω γήρατος συνιστούν επί της αρχής δύο καταστάσεις που θεωρητικά αλληλοαποκλείονται. Και αυτό γιατί η συνύπαρξη των δύο αυτών καταστάσεων θέτει εν αμφιβόλω τον ίδιο τον ασφαλιστικό κίνδυνο του γήρατος, για την κάλυψη του οποίου χορηγείται η σύνταξη. Περαιτέρω, η συζήτηση περί απασχόλησης συνταξιούχων εγείρει ένα ακόμα ζήτημα. Πρόκειται για το αν και σε ποιο βαθμό επηρεάζεται η ανεργία από την παραμονή των συνταξιούχων στην αγορά εργασίας. Δεν είναι λίγες οι φορές που αναφέρεται στη δημόσια συζήτηση, ότι οι εργαζόμενοι συνταξιούχοι καταλαμβάνουν θέσεις εργασίας, οι οποίες σε διαφορετική περίπτωση θα καλύπτονταν από ανέργους. Για το λόγο αυτό προβάλλεται, ότι ο νομοθέτης οφείλει να λάβει μέτρα προκειμένου να τίθεται εύλογα σε προτεραιότητα η διασφάλιση της απασχόλησης όσων δεν έχουν ακόμα φτάσει την ηλικία συνταξιοδότησης. Το ζήτημα αυτό απασχολεί βέβαια και άλλες χώρες, όπως ενδεικτικά την Γερμανία, όπου στην περίπτωση της απασχόλησης συνταξιούχων, ενώ δεν καταβάλλονται ασφαλιστικές εισφορές για την ασφαλιστικό κίνδυνο του γήρατος, καταβάλλονται οι εισφορές που αφορούν την ανεργία.

Το ισχύον στη χώρα μας κανονιστικό πλαίσιο προβλέπει την περικοπή της σύνταξης του εργαζόμενου συνταξιούχου σε ποσοστό 30%, ενώ μέχρι το 2020 η περικοπή της σύνταξης ανερχόταν σε ποσοστό 60%. Πρόκειται για μία ρύθμιση οριζόντια, υπό την έννοια ότι η περικοπή στη σύνταξη εφαρμόζεται ανεξάρτητα αν ο συνταξιούχος εργάζεται μία ημέρα το μήνα ή όλο το μήνα. Ελλείψει μιας ρύθμισης για κλιμακωτή απομείωση της σύνταξης, ανάλογα με τις ημέρες απασχόλησης, η ανελαστικότητα της ισχύουσας διάταξης λειτουργεί ως αντικίνητρο για τους συνταξιούχους που επιθυμούν να εργαστούν και σε αρκετές περιπτώσεις οδηγεί σε αδήλωτη και συνεπώς ανασφάλιστη εργασία.

Με αυτά τα δεδομένα, συζητείται αυτή την περίοδο η αλλαγή του πλαισίου της απασχόλησης των συνταξιούχων προς την κατεύθυνση της κατάργησης της περικοπής του 30% της σύνταξης και της αντικατάστασής της με έναν πόρο (ή παρακράτηση) υπέρ του e-ΕΦΚΑ, ο οποίος θα υπολογίζεται με βάση το εισόδημα που θα λαμβάνει ο συνταξιούχος από την εργασία του. Η σχεδιαζόμενη ρύθμιση με την οποία καταργείται η περικοπή της σύνταξης είναι καταρχήν προς τη σωστή κατεύθυνση, διότι θα λειτουργήσει ως κίνητρο για τους συνταξιούχους που επιθυμούν να παραμείνουν στην αγορά εργασίας. Την ίδια στιγμή όμως η πρόβλεψη ενός μη ανταποδοτικού πόρου (ή παρακράτησης) δημιουργεί προβληματισμό. Με βάση τις μέχρι σήμερα διαθέσιμες πληροφορίες (την στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές δεν έχει γίνει ακόμα γνωστή η οριστική μορφή της νομοθετικής πρότασης) ο χαρακτήρας του συγκεκριμένου πόρου παραμένει ασαφής. Αυτό που θεωρείται σχεδόν βέβαιο είναι πως δεν θα είναι ανταποδοτικός, καθώς δεν θα υπολογίζεται στην προσαύξηση της σύνταξης. Συνεπώς ο πόρος αυτός δεν συνιστά ασφαλιστική εισφορά. Αντίθετα καθώς πρόκειται για μία παροχή προς τον ασφαλιστικό φορέα χωρίς ειδικό αντάλλαγμα στο συνταξιούχο, φαίνεται η λύση που προωθείται να έχει φορολογικό χαρακτήρα.

Είναι αναντίρρητο ότι η αναμόρφωση του κανονιστικού πλαισίου για την απασχόληση των συνταξιούχων δεν είναι εύκολο εγχείρημα. Το βασικό ζητούμενο είναι η άρση των αδιεξόδων που δημιουργεί το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο και η αποφυγή δημιουργίας νέων ανισοτήτων. Η νομοθετική ρύθμιση που εν τέλει θα τεθεί προς ψήφιση στη Βουλή, οφείλει να εξυπηρετεί τον σκοπό αυτό με σαφήνεια, υπηρετώντας ταυτόχρονα τις βασικές αρχές της κοινωνικής ασφάλισης και την ασφάλεια δικαίου.

Παναγιώτα Ξυλάκη

Δικηγόρος

Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου