Ρώμη εναντίον Βερολίνου: Για το άγαλμα που λάτρευε ο Χίτλερ

Ένα αρχαίο ρωμαϊκό άγαλμα που αγαπούσε ο Αδόλφος Χίτλερ ως η απεικόνιση του ιδανικού Άριου άνδρα, είναι πλέον στο επίκεντρο μιας απίθανης διαμάχης μεταξύ Ιταλίας και Γερμανίας.

Δεκαετίες μετά την επιστροφή του «Δισκοβόλου» στην Ιταλία από τα αμερικανικά στρατεύματα μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, έχουν ξεσπάσει εντάσεις σχετικά με τη μαρμάρινη βάση του 18ου αιώνα πάνω στην οποία βρισκόταν το αριστούργημα όταν πουλήθηκε στην κυβέρνηση του Χίτλερ από μια αριστοκρατική ιταλική οικογένεια το 1938.

Η διαμάχη ξέσπασε όταν ο υπουργός Πολιτισμού της δεξιάς κυβέρνησης της Τζόρτια Μελόνι, Τζενάρο Σαντζουλιάνο, δήλωσε στην κρατική τηλεόραση ότι το μαρμάρινο άγαλμα του μυώδους δισκοβόλου θα επέστρεφε στη Γερμανία μόνο «πάνω από το πτώμα μου».

Αγορά της Τέχνης: Ποιος έδωσε 46,5 εκατ. ευρώ για έναν πορτοκαλί πίνακα ζωγραφικής;

Όμως, το Βερολίνο δεν έχει ζητήσει την επιστροφή του αγάλματος. Αντίθετα, το μουσείο Glyptothek του Μονάχου είχε απαντήσει σε αίτημα του Εθνικού Ρωμαϊκού Μουσείου της Ιταλίας να επιστρέψει τη βάση του 18ου αιώνα, σημειώνοντας ότι τόσο ο «Δισκοβόλος», όσο και η βάση του,  είχαν αγοραστεί νόμιμα από τη Γερμανία κατά τη διάρκεια του Τρίτου Ράιχ και έτσι τεχνικά παρέμεινε κρατική ιδιοκτησία.

Με βάση αυτή την ανταλλαγή, η εφημερίδα Corriere della Sera έγραψε ένα εξοργισμένο άρθρο, υποστηρίζοντας ότι η Glyptothek απαιτούσε την επιστροφή του «Δισκοβόλου», και αυτό προκάλεσε το σχόλιο του Σαντζουλιάνο.

Παρεξηγήσεων συνέχεια

Το Βερολίνο προσπάθησε να καταπνίξει τη διαμάχη και σε μια συνάντηση αυτή την εβδομάδα, ο Γερμανός πρεσβευτής στη Ρώμη διαβεβαίωσε τον Σαντζουλιάνο ότι η γερμανική κυβέρνηση δεν είχε διεκδικήσει το άγαλμα, ούτε θα το έκανε.

Στη συνέχεια, ο Σαντζουλιάνο αναγνώρισε ότι «η κυβέρνηση του Βερολίνου δεν ζητά αποζημίωση ή αξίωση για τον δισκοβόλο», αλλά κατηγόρησε τον διευθυντή του μουσείου του Μονάχου για τη διαμάχη και ζήτησε συγγνώμη.

Ο διευθυντής της Glyptothek, Φλόριαν Κνάους, είπε στους Financial Times ότι ήταν απογοητευμένος από την αναταραχή και ότι η επιστολή του – που γράφτηκε σε συνεννόηση με τις γερμανικές αρχές – είχε παρερμηνευτεί στην Ιταλία.

«Προσπάθησα να εξηγήσω τα προβλήματα με τη λεγόμενη «αποκατάσταση» ενός αντικειμένου που —κατά κάποια άποψη— ανήκει στο μουσείο μας», είπε ο Κνάους αναφερόμενος στη βάση. «Σε κανένα σημείο δεν έχω ζητήσει – ή εμείς – την επιστροφή του γλυπτού».

«Απλώς δεν μου επιτρεπόταν να δώσω κάτι που από νομική άποψη ανήκει στο μουσείο μας», πρόσθεσε.

Η διαμάχη για τον «Δισκοβόλο» και τη βάση του έρχεται καθώς αρκετές ευρωπαϊκές χώρες εμπλέκονται σε τεταμένες συζητήσεις για την αποκατάσταση καλλιτεχνημάτων, συμπεριλαμβανομένων των Γλυπτών του Παρθενώνα που ταράζουν τις διμερείς σχέσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ελλάδας.

Ωστόσο, το γλυπτό του μυώδους αθλητή που ετοιμάζεται να ρίξει έναν δίσκο – ένα ρωμαϊκό αντίγραφο του δεύτερου αιώνα ενός πολύ παλαιότερου, χαμένου πλέον, αρχαίου ελληνικού μπρούτζινου – έχει προκαλέσει από καιρό έντονα πάθη.

Ανακαλύφθηκε το 1781 στους χώρους της βίλας μιας ρωμαϊκής αριστοκρατικής οικογένειας και τέθηκε προς πώληση το 1937, όταν η οικογένεια έπεσε σε δυσχέρειες. Το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης προσπαθούσε να αποκτήσει το έργο για δεκαετίες, αλλά και ο Χίτλερ το ποθούσε σφόδρα.

Το 1938, η οικογένεια Λανσελότι πούλησε το άγαλμα στο ναζιστικό καθεστώς, με την ενθάρρυνση του φασίστα δικτάτορα της Ιταλίας Μπενίτο Μουσολίνι, ο οποίος υπερέβη τις αντιρρήσεις του υπουργού Πολιτισμού και ενέκρινε την εξαγωγή του αγάλματος στη Γερμανία. Κατέβαλε 5 εκατ. λίρες, συν επιπλέον 1,4 εκατ. λίρες σε εξαγωγικό φόρο. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ είπε τότε ότι η συνολική τιμή εξαγοράς ήταν ισοδύναμη με 326.844 δολάρια — η οποία, όταν προσαρμοστεί για τον πληθωρισμό, θα ήταν πάνω από 7 εκατομμύρια δολάρια σήμερα.

Ακόμη και πριν από την αγορά, η αγαπημένη σκηνοθέτις του Χίτλερ, Λένι Ρίφενσταλ, είχε παρουσιάσει τον «Δισκοβόλο» στην προπαγανδιστική της ταινία υψηλού προφίλ του 1938, Olympia, σε ανάμνηση των Ολυμπιακών Αγώνων του Βερολίνου του 1936 , όπου σε μια υποβλητική σκηνή το μαρμάρινο άγαλμα μεταμορφώνεται στο γλυπτό σώμα ενός πραγματικού Γερμανού αθλητή που ρίχνει έναν δίσκο.

Το γλυπτό τελικά επαναπατρίστηκε στην Ιταλία το 1948 από τις συμμαχικές αρχές που προσπαθούσαν να επιστρέψουν ευρωπαϊκούς θησαυρούς τέχνης που λεηλατήθηκαν από τους Ναζί κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η απόφαση να επιστραφεί στην Ιταλία ήταν αμφιλεγόμενη, ακόμα και μεταξύ Αμερικανών αξιωματούχων, ένας από τους οποίους παραιτήθηκε για το θέμα, καθώς το άγαλμα είχε πουληθεί από τους ιδιοκτήτες του στους Ναζί, και δεν είχε κλαπεί.

Οι μεταπολεμικές γερμανικές αρχές έγραψαν επιστολές διαμαρτυρίας για την απόφαση στις αρχές των ΗΠΑ, ακόμη και στον Πρόεδρο Χάρι Τρούμαν, αλλά ποτέ δεν υπέβαλαν καμία επίσημη αξίωση για το άγαλμα.

Ο Στέφαν Βέργκερ, διευθυντής του Εθνικού Ρωμαϊκού Μουσείου της Ιταλίας, είπε ότι έμεινε έκπληκτος όταν έμαθε από τον Κνάους ότι ορισμένες γερμανικές αρχές εξακολουθούν να πιστεύουν ότι ο «Δισκοβόλος» είχε αφαιρεθεί από τη χώρα άδικα, αν και είπε ότι η Glyptothek δεν είχε αιτηθεί την επιστροφή του.

«Ήταν απολύτως σαφές ότι δεν ζήτησε πίσω τον «Δισκοβόλο», είπε ο Βέργκερ. Ο Βέργκερ διαβίβασε την αλληλογραφία στο ιταλικό υπουργείο Πολιτισμού, ελπίζοντας ότι θα μπορούσε να βοηθήσει στην εξασφάλιση της επιστροφής της βάσης.

Ο Κνάους, ο οποίος είπε ότι σοκαρίστηκε όταν το θέμα ξέσπασε μήνες μετά την αρχική του επιστολή, πρόσθεσε ότι ελπίζει ότι τα δύο έθνη θα βρουν μια φόρμουλα για να σταλεί η βάση πίσω στην Ιταλία και να τελειώσει η φασαρία.

[σ.σ.: Ο Δισκοβόλος ήταν κλασικό ελληνικό μπρούτζινο γλυπτό που απεικονίζει έναν αθλητή τη στιγμή της ρίψης ενός δίσκου. Δημιουργήθηκε από τον Μύρωνα, και  αντιπροσωπεύει ένα υποδειγματικό άγαλμα δράσης που ενσαρκώνει την αθλητική ζωντάνια και την εξιδανικευμένη ανθρώπινη μορφή. Υπάρχει ικανός αριθμός σωζώμενων αντίγραφων, κάποια εκ των οποίων έχουν πουληθεί στο εξωτερικό από  την Ιταλία τον 18ο και 19ο αιώνα].