Ποιος ρόλος για τη συνείδηση;

Στα θετικά του κορωνοϊού είναι η συμβολή του στον επιστημονικό προβληματισμό και στο άνοιγμα νέων πεδίων άσκησης της ανθρώπινης ευφυΐας. Δίνοντας επίσης νέες διαστάσεις και το θέμα της ζωής, χωρίς αμφιβολία ο κορωνοϊός άθελά του φέρνει στο προσκήνιο και σκοτεινά έως σήμερα σημεία της ανθρώπινης φύσης. Και ένα από αυτά, σίγουρα είναι η συνείδηση και ο ρόλος της στον τρόπο ζωής και συμπεριφοράς μας. Στο πλαίσιο αυτό, ένα ερώτημα είναι αυτό που αναφέρεται στη βάση της ανθρώπινης συνείδησης. Η δε απάντηση δεν δείχνει να είναι από τις πιο απλές. Αντιθέτως θα λέγαμε. Ως γνωστόν, στον ιδανικό επιστημονικό κόσμο, σημαντικός είναι ο ρόλος των προβλέψεων, πειραμάτων και επαληθεύσεων. Μέσα από συγκεκριμένες διαδικασίες τοποθετήσεις και προβλέψεις επαληθεύονται ή τελικά διαψεύδονται. Αυτό εξάλλου θέλει και η επιστήμη.

Όμως, όπως επισημαίνει και ο Τζερρεϋ Καρ του περιοδικού Economist, στην πράξη σπάνια συμβαίνουν έτσι τα πράγματα. Ιδίως όταν πρόκειται για τη βιολογία. Είναι χαρακτηριστικό έτσι το γεγονός ότι μια ομάδα νευροεπιστημόνων σχεδίασε και προσπαθεί να εφαρμόσει μια μέθοδο διερεύνησης του πλέον μυστηριώδους από όλα τα φαινόμενα: της ανθρώπινης συνείδησης ή συνειδητότητας, δηλαδή της αίσθησης ότι υπάρχουμε. Σχεδιάζουν έναν λεγόμενο «αγώνα συνεργασίας των αντιπάλων», μεταξύ δύο υποθέσεων περί του πώς η συνείδηση γεννιέται στον εγκέφαλο μας.

Οι δυο διαγωνιζόμενοι είναι η ενιαία θεωρία της πληροφορίας (ΙΙΤ), του Giulio Tononi, και η σφαιρική θεωρία χώρου εργασίας (GWT) του Stanislas Dehaene. Τον διαγωνισμό συνέλαβε το Allen Institute for Brain Science, στο Σιάτλ, και το κόστος του καλύπτεται από το Templeton World Charity Foundation. Η όλη οργάνωση διεκπεραιώνεται από τη Lucia Melloni του Max Planck Institute for Empirical Aesthetics της Φρανκφούρτης.

Ο δρ Tononi, του Πανεπιστημίου του Ουισκόνσιν στην πόλη Madison, πιστεύει ότι η συνείδηση προκύπτει από τη διασύνδεση μεταξύ των νευρικών κυττάρων του εγκεφάλου Η θεωρία ΙΙΤ υποστηρίζει ότι όσο μεγαλύτερη είναι η διάδραση μεταξύ των εγκεφαλικών νευρώνων ενός όντος, και άρα όσο πιο σύνθετο είναι το εγκεφαλικό δίκτυο που προκύπτει τόσο μεγαλύτερη συνείδηση του εαυτού έχει το ον αυτό. Καθώς τα μέρη του ανθρώπινου εγκεφάλου με την πιο σύνθετη νευρωνική διασύνδεση είναι οι περιοχές που επεξεργάζονται τα αισθητηριακά δεδομένα (ιδίως ο οπτικός φλοιός που επεξεργάζεται τα δεδομένα της όρασης), η θεωρία ΙΙΤ κάνει την πρόβλεψη ότι αυτά τα μέρη πρέπει να αποτελούν την έδρα της ανθρώπινης συνείδησης.

Ο δρ Dehaene, που εργάζεται στο College de France στο Παρίσι, θεωρεί αντιθέτως ότι η όλη δράση της συνείδησης άφορα ένα δίκτυο περιοχών του εγκεφάλου – ιδίως τον προ-μετωπιαίο φλοιό. Το μέρος αυτό δέχεται αισθητηριακά δεδομένα από άλλες εγκεφαλικές περιοχές, τα αξιολογεί και τα επεξεργάζεται, και κατόπιν στέλνει την επεξεργασμένη μορφή τους προς άλλες εγκεφαλικές περιοχές, ως ερέθισμα προς δράση. Η δραστηριότητα της αξιολόγησης, επεξεργασίας και αποστολής των δεδομένων είναι, κατά τη θεωρία GWT, αυτή που γεννά το αίσθημα της συνείδησης.

Μια διαφορά, επομένως, μεταξύ των θεωριών ΙΙΤ and GWT, είναι ότι η πρώτη αποτελεί μια εξήγηση «από τα κάτω προς τα πάνω», ενώ η δεύτερη «από τα πάνω προς τα κάτω». Οι υποστηρικτές της ΙΙΤ πιστεύουν ότι η συνείδηση είναι μια ιδιότητα που προκύπτει από τη συνθετότατα των νευρωνικών δικτύων και η οποία μπορεί να υφίσταται σε διαφορετικό βαθμό και άρα να μπορεί κατ’ αρχήν να μετρηθεί ως αριθμός (για τον οποίο μάλιστα χρησιμοποιούν το ελληνικό γράμμα «φ»). Αντίθετα, κατά τη θεωρία GWT η συνείδηση είναι ένα φαινόμενο που υπακούει στον νόμο του «όλα ή τίποτα». Η διάκριση μεταξύ των δύο θεωριών,αν ξεκαθαριστεί, θα αποτελούσε μεγάλο βήμα για την επιστήμη. Επίσης, θα είχε συνέπειες ως προς τη δυνατότητα δημιουργίας ενός υπολογιστή με συνείδηση.Θα ήταν ετσι και το εφαλτήριο για μία σημαντική επανάσταση στην οικονομία της συμπεριφοράς, η οποιά σήμερα βρίσκεται στην πρώτη θέση πολλών επιστημονικών αναζητήσεων.

Και αυτό είναι το μέγα ζητούμενο της εποχής μας, σε μια φάση όπου γεωπολιτικοί και γεωοικονομικοί ανταγωνισμοί παίζονται στο επίπεδο της ευφυΐας, της γνώσης και της ζωής ως τρόπου ύπαρξης. Για μιαν ακόμη φορά η οικονομία της ζωής, δείχνει ότι παραμένει σταθερά στο προσκήνιο.