Η αποσωλήνωση και οι αβεβαιότητες της «επόμενης μέρας»

Η απόσβεση των ζημιών από την πανδημία και η επανεκκίνηση της οικονομίας δεν θα γίνει με αυτόματο πιλότο. Συνιστά μία δύσκολη εξίσωση με πολλές παραμέτρους και μεταβλητές.

Πέραν των καυτών προκλήσεων για να πάρει μπροστά η παραγωγική μηχανή και να διασαφαλισθεί βιώσιμη, υψηλή και σταθερή ανάπτυξη ελλοχεύουν και κίνδυνοι κοινωνικών αναταράξεων.

Τα οικονομικά και κοινωνικά ρίσκα για την επόμενη ημέρα καταγράφει η έκθεση του Γραφείου Προυπολογισμού της Βουλής εστιάζοντας στην αβεβαιότητα για την αντίδραση της αγοράς στην απόσυρση των κρατικών μέτρων μέτρων στήριξης, το βάρος του ιδιωτικού χρέους, τη σταδιακή αποκατάσταση της δημοσιονομικής εξυγίνασης, τον βαθμό έγκαιρης και αποτελεσματικής αξιοποίησης των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και τις κοινωνικές ανισότητες.

Η πρώτη εστία αβεβαιότητας αφορά στα αντανακλαστικά και την ικανότητα των επιχειρήσεων να σταθούν αυτόνομες στα πόδια τους και να λειτουργήσουν χωρίς τα κρατικά μέτρα στήριξης που εκ των πραγμάτων με το άνοιγμα της οικονομίας και λόγω του υψηλού δημοσιονομικού κόστους θα αποσυρθούν. Κι αυτό γιατί η καραντίνα έπληξε δραστικά τα ταμεία και άφησε βαθιές πληγές που ακόμα και σήμερα ουδείς γνωρίζει την ακριβή έκταση και το βάθος τους. Βέβαια η κυβέρνηση αντικαθιστά το παραδοσιακό μοντέλο των άμεσων ενισχύσεων με στοχευμένες ενέσεις ρευστότητας για τα πρώτα βήματα ανάρρωσης. Το θέμα είναι αν επαρκούν για να δώσουν «το φιλί της ζωής» καθώς ο πραγματικός τους αντίχτυπος θα εξαρτηθεί από το κάτα πόσο η αναμενόμενη ενίσχυση της κατανάλωσης θα αποτελέσει τη κινητήρια δύναμη της ανάκαμψης.

Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της Intrum “European Payment Report 2021” περισσότερες από το ένα τρίτο των επιχειρήσεων φοβούνται ότι τα προβλήματα θα εμφανιστούν όταν σταματήσουν τα μέτρα στήριξης εντός των επομένων 12 μηνών ενώ ποσοστό περίπου 40% εκτιμά ότι θα χρειαστούν έως το 2022 ή και το 2023 προκειμένου να ξεπεράσουν τον αρνητικό αντίκτυπο της πανδημίας. Το φαινόμενο δεν είναι ελληνικό καθώς οι μισές μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην Ευρώπη πιστεύουν ότι ακόμα βρίσκονται σε κίνδυνο.

Το άλλο ερώτημα είναι αν οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά θα μπορέσουν να εξυπηρετήσουν τα τρέχοντα αλλά και τα συσσωρευμένα χρέη της πανδημίας σε δημόσιο και τράπεζες που απειλούν την ανάτπυξη και τον προυπολογισμό με διεύρυνση της μαύρης τρύπας. Τα στοιχεία δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικά και προιωνίζονται νέα γενιά “κόκκινων οφειλών” προς το δημόσιο καθώς στο τέλος Απριλίου αυξήθηκαν τόσο τα χρέη στην εφορία όσο και ο αριθμός των οφειλετών.

Το συνολικό ληξιπρόθεσμο υπόλοιπο στην στο τέλος του Απριλίου διαμορφώθηκε στα 109,1 δις ευρώ, αυξημένο κατά 3,4 δις ευρώ σε σχέση με τον Απρίλιο του 2020 ενώ οι οφειλέτες αυξήθηκαν κατά 20.637 σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2020 και έφθασαν τα 3.937.848. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην κατηγορία οφειλής μεταξύ 50 και 500 ευρώ, στην οποία συσσωρεύεται το 32,2% των οφειλετών, εντοπίζεται η μεγαλύτερη αύξηση στο πλήθος τους σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους (κατά 48.799 οφειλέτες).

Το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης του συνολικού ληξιπρόθεσμου χρέους που αγγίζει τα 2,5 δις. ευρώ προέρχεται από φορολογούμενους με ύψος οφειλής άνω του 1 εκατ. ευρώ ενώ το μισό ΑΕΠ της χώρας ή 87,3 δις. ευρώ χρωστούν στην εφορία 8.517 οφειλέτες με μέση οφειλή 10,250 εκατ. ευρώ.

Ανοδική πορεία εμφανίζουν και τα ληξιπρόθεσμα χρέη από ασφαλιστικές οφειλές τα οποία στο τέλος του πρώτου τριμήνου του 2021 διαμορφώθηκαν στα 37,8 δις ευρώ καταγράφοντας αύξηση κατά 234,2 εκατ. ευρώ σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο.

Όλα δείχνουν ότι το βαρύ και ασήκωτο φορτίο του ιδωτικού χρέους καθιστά επιτακτική την ανάγκη μίας νέας έκτακτης ρύθμισης για τους πληττόμενους που θα σπάσει την αποπληρωμή των κορωνοχρεών σε πολλές μηνιαίες δόσεις. Το οικονομικό επιτελείο υπό την πίεση της αύξησης των απλήρωτων χρεών στην εφορία και του κινδύνου περαιτέρω διόγκωσης τους επιταχύνει τις διαδικασίες για την ενεργοποίηση ενός νέου πλαισίου διακανονσιμού σε 60 έως και 72 μηνιαίες δόσεις και αναβίωση των 100 η 120 δόσεων για τους πληττόμενους. Το κατεπείγον της υπόθεσης οδηγεί το υπουργείο Οικονομικών να παρουσιάσει το σχέδιο στους θεσμούς τις επόμενες ημέρες προκειμένου να λάβει το “πράσινο φως” και η τελική ρύθμιση να ανακοινωθεί στα τέλη Ιουνίου.

Το τοπίο για την επόμενη ημέρα παραμένει ομιχλώδες και στο δημοσιονομικό μέτωπο. Αν και η άρση των έκτακτων μέτρων θα προκαλέσει αυτόματη συμπίεση του πρωτογενούς ελλείμματος η οποία υπολογίζεται σε 7 περίπου ποσοστιαίες μονάδες το 2022 (από -7,2% φέτος σε -0,3% το επόμενο έτος) ωστόσο η πραγματοποίηση αυτής της πρόβλεψης εξαρτάται από την ομαλή επαναφορά της οικονομικής δραστηριότητας. Οι μελετητές του Γραφείου Προυπολογισαμού της Βουλής σημειώνουν ότι το δημόσιο ίσως χρειαστεί να παρέχει πρόσθετη οικονομική στήριξη, στις επιχειρτήσεις αφενός για να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες και αφετέρου για να διευκολύνει τη μετάβασή τους σε πιο παραγωγικούς κλάδους και δραστηριότητες. Επομένως, υπάρχουν σημαντικοί κίνδυνοι στη διαδικασία αποκατάστασης της δημοσιονομικής ισορροπίας, τόσο από την πλευρά των εσόδων όσο και από την πλευρά των δαπανών

Στοίχημα αποτελεί και η αξιοποίηση των πόρων από το Ταμείο Ανάκαμψης όχι μόνο όσον αφορά το χρόνο και το ύψος της ροής των κονδυλίων αλλά και την κατανομή τους έτσι ώστε να επιτευχθεί το μεγαλύτερο δυνατό αναπτυξιακό και παραγωγικό αποοτύπωμα. Η έκθεση του Γραφείου Προυπολογισμού της Βουλής θέτει «ζήτημα της ανακατανομής του κεφαλαίου και της απασχόλησης από τους κλάδους που αδυνατούν να επιστρέψουν στα προηγούμενα επίπεδα οικονομικής δραστηριότητας προς τους δυναμικούς κλάδους που πληρούν κριτήρια μακροχρόνιας βιωσιμότητας» υποηραμμίζοντας ότι «μια τέτοια διαδικασία δεν είναι ούτε γρήγορη ούτε ομαλή. Θα πρέπει, εκτός από τη στήριξη των ανερχόμενων κλάδων, να υπάρξει και μέριμνα για τη διευκόλυνση της μετάβασης των συντελεστών παραγωγής από τους φθίνοντες κλάδους»

Καυτό είναι το θέμα των κοινωνικών επιπτώσεων δεδομένου ότι η υγειονομική κρίση επέτεινε τις ανισότητες. Σε πρόσφατο δοκίμιο εργασίας το ΔΝΤ κάνει λόγο για διαχρονική συσχέτιση μεταξύ πανδημιών και κοινωνικής έντασης καθώς πέραν του γεγονότος ότι επηρεάζουν αρνητικά την οικονομική μεγέθυνση εντείνουν την ανισότητα, δημιουργώντας συνθήκες που οξύνουν τις κοινωνικές εντάσεις. Με τη σειρά τους οι κοινωνικές εντάσεις, με προκαλούν πρόσθετες μειώσεις στην οικονομική μεγέθυνση, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο. Πρόκειται για ένα ένα πρόβλημα που μπορεί να εκδηλωθεί εντονότερα σε χώρες με σχετικά αδύναμο θεσμικό πλαίσιο και μηχανισμούς κοινωνικής προστασίας, όπως η Ελλάδα, και να δημιουργήσει περισσότερες αβεβαιότητες για την επόμενη μέρα.

Το τελευταίο καιρό εμφανίσθηκε μία ακόμα απειλή: η αναζωπύρωση του πληθωρισμού και μάλιστα σε βασικά είδη όπως τα τρόφιμα που «τρώνε» πάνω από το 20% της μηναίας καταναλώτικής δαπάνης των νοικοκυριών και η οποία πυροδοτείται από το άλμα των διεθνών τιμών των πρώτων υλών.

Σε αυτή τη κρίσιμη για την οικονομία συγκυρία που ο επιχερηματικός κόσμος επιχειρεί να ανασυντάξει τις δυνάμεις του και τα νοικοκυριά προσπαθούν να συνέλθουν από τα πλήγματα απότομη άνοδος των τιμών θα υπονομεύσει το μεγάλο ζητούμενο που είναι η ταχεία επανεκκίνηση και η ισχυρή ανάκαμψη.