Ένα σύστημα, πολλές εκδοχές…

Με εξαίρεση κάποιες κατηγορίες δήθεν δικαιωματιστών που εργάζονται σκληρά για να παγκοσμιοποιήσουν την ευήθεια, οι σοβαροί στοχαστές της εποχής μας, είτε με κριτική ματιά είτε όχι, αναγνωρίζουν ότι ο καπιταλισμός είναι πλέον μόνος του στον κόσμο, πλην όμως έχει διαφορετικά πρόσωπα. Και αυτά τα τελευταία, σε μεγάλο βαθμό εξαρτώνται από γεωγραφικούς, πολιτιστικούς, κλιματικούς και θρησκευτικούς παράγοντες.

Η κυριαρχία του καπιταλισμού, γράφει ο γνωστός σοσιαλδημοκράτης οικονομολόγος Μπράνκο Μιλάνοβιτς, στο τελευταίο βιβλίο του (Capitalism, Alone), ως το καλύτερο ή μάλλον το μοναδικό μέσο οργάνωσης της παραγωγής και της διανομής αγαθών και υπηρεσιών, μοιάζει να είναι απόλυτη. Κανένας ανταγωνιστής δεν φαίνεται στον ορίζοντα…”. Εν τούτοις ο συγγραφέας επιμένει ότι από ιστορικής σκοπιάς υπάρχουν διαφορετικοί τύποι καπιταλισμού, φαινόμενο που παρατηρείται και με τα σχίσματα που χαρακτηρίζουν τις θρησκείες. Αυτό δηλαδή που συνέβη με τον χριστιανισμό, τον ισλαμισμό και τον Κομμουνισμό,συμβαίνει και με το αποκαλούμενο καπιταλιστικό σύστημα που σήμερα κυριαρχείται από δύο εκδοχές: τη δυτική και την κινεζική. Η πρώτη εκδοχή είναι πολιτικά φιλελεύθερη και η δεύτερη αυταρχική. Πλην όμως, αμφότερες οι εκδοχές – πέρα από τα προτερήματα και τις αδυναμίες τους – επηρεάζονται διαφορετικά από την παγκοσμιοποίηση, υπακούουν όμως λίγο έως πολύ στην ίδια ιδεολογία, που είναι η αναζήτηση του κέρδους και ο αμοραλισμός.

Κατά τον Μιλανοβιτς, ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα, το οποίο στηρίζεται κυρίως στην ιδιωτική παραγωγή, η οποία αναζητά το κέρδος και στους κόλπους της οποίας οι κάτοχοι κεφαλαίου νοικιάζουν τις υπηρεσίες των εργαζομένων σε αποκεντρωμένες αγορές.

Στο πλαίσιο αυτό λειτουργούν δύο μορφές καπιταλισμού, ο “φιλελεύθερος αξιοκρατικός”, που εφαρμόζεται στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική και ο “πολιτικός” που αντιπροσωπεύεται από την Κίνα, τη Ρωσία και ορισμένες χώρες της Ασίας και της Αφρικής. Στον φιλελεύθερο καπιταλισμό, ο οποίος έχει σοσιαλδημοκρατικό χρώμα στη Δύση, η κοινωνική κινητικότητα είναι κανόνας με θεσμική κατοχύρωση και οι κυβερνήσεις, αλλού περισσότερο και αλλού λιγότερο επιδιώκουν να μετριάζουν τις ανισότητες μέσω της χρηματοδότησης της δημόσιας εκπαίδευσης και της φορολόγησης των κληρονομιών. Υπό αυτή την έννοια, για τον συγγραφέα και όχι μόνον, η προσοδοθηρία σε όλες τις εκδοχές της, μαζί με τον συντεχνιασμό, είναι δύο μεγάλες αδυναμίες του φιλελεύθερου καπιταλισμού, και μια από τις βασικές αιτίες των κρίσεων που χαρακτηρίζουν την πορεία του.

Όσο για τον “πολιτικό καπιταλισμό”, ο Μιλάνοβιτς πιστεύει ότι είναι απότοκος του κομμουνισμού, με αποτέλεσμα στις χώρες όπου ισχύει “η πολιτική εξουσία χρησιμοποιείται ως εργαλείο απόκτησης οικονομικών κερδών”. Τα κύρια χαρακτηριστικά του συστήματος αυτού είναι:

– η διοικητική αποτελεσματικότητα της γραφειοκρατίας, που είναι και η πιο ωφελημένη του συστήματος. Αυτή εξάλλου είναι που επιτρέπει την νομιμοποίηση του συστήματος μέσω της οικονομικής ανάπτυξης.Βασικά χαρακτηριστικά του αυταρχικού καπιταλισμού είναι

– η απουσία κράτους δικτύου (rule of law). Κάθε φορά που οι ελίτ ενοχλούνται, ο αυταρχισμός “διορθώνει” την κατάσταση ερήμην ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

– Η στενή εξάρτηση της ιδιωτικής δραστηριότητας από την πολιτική εξουσία, ώστε να μην είναι δυνατή η από την πλευρά του επιχειρείν απόκτηση πολιτικής δύναμης. Στην Κίνα και το Βιετνάμ για παράδειγμα, πάμπολλες περιπτώσεις επιβεβαιώνουν αυτόν τον κανόνα. Κύριο δε χαρακτηριστικό του, είναι η γενικευμένη διαφθορά, η οποία ενίοτε καλλιεργείται σκοπίμως για να εκθέτει τους συμμετέχοντες σε αυτήν, οι οποίοι έτσι οηροποιούνται από το σύστημα. Στη Ρωσία, οι αποκαλούμενοι “σιλοβίκι”, που είναι παλαιοί πράκτορες της K.G.B. στην υπηρεσία του προέδρου Πούτιν σήμερα αποτελούν κλασσική περίπτωση για μελέτη και ανάλυση.

Μεταξύ των δύο συστημάτων, υπογραμμίζει ο Μπράνκο Μιλάνοβιτς, το αυταρχικό υπερέχει γιατί λόγω της πολιτικής του υφής και της διαφθοράς του, πετυχαίνει υψηλές επιδόσεις.

Στην Κίνα για παράδειγμα, ενώ πριν τριάντα χρόνια το μέσο κατά κεφαλή εισόδημα ήταν το 10% του αντίστοιχου αμερικανικού, σήμερα η σχέση  αυτή βρίσκεται στο 40% περίπου. Πρόκειται για ένα θεαματικό κλείσιμο της ψαλλίδας, το οποίο συνεχίζεται και που εξηγεί γιατί ο κινεζικός καπιταλισμός δεν προκαλεί ισχυρές κοινωνικές αντιδράσεις. Το τίμημα όμως της εξέλιξης αυτής είναι η ραγδαία εξάπλωση της διαφθοράς, η οποία στην ουσία έχει καταργήσει κάθε έννοια κράτους δικαίου. Τρανή επιβεβαίωση, τα δραματικά γεγονότα στο Χονγκ-Κονγκ και ο αποκρουστικός τρόπος με τον οποίον οδηγήθηκε στην πτώχευση και στο κλείσιμο η μοναδική δημοκρατική εφημερίδα του ιδιότυπου αυτού κρατιδίου.

Υπό αυτές τις συνθήκες, οι αναφορές του συγγραφέα στους τρόπους λειτουργίας του “αυταρχικού καπιταλισμού”,  αποτελούν κλειδί για να ερμηνεύσει κανείς γεγονότα όπως η παγκοσμιοποίηση της ανοησίας και της ψευδολογίας, αλλά και οι προσπάθειες υπονόμευσης των φιλελεύθερων (αμερικανική έννοια) κρατών δικαίου, με εργαλείο τη γελοιότητα της πολιτικής ορθότητας και της ταυτοτικής ιδεολογίας.

Με άλλα λόγια, σοβαρή προσπάθεια των αυταρχικών καπιταλιστικών χωρών, είναι να υπονομεύσουν και να κατασυκοφαντήσουν το δυτικό σοσιαλδημοκρατικό πρόσωπο, το οποίο για τα καθεστώτα αυτά αποτελεί μείζονα πολιτική απειλή.

Αποκαλυπτικά από την άποψη αυτή είναι τα βιβλία του γνωστού Ιταλού καθηγητή και συγγραφέα Luigi Zingales: “Σώστε τον καπιταλισμό από τους καπιταλιστές” (2003) και “Καπιταλισμός για το λαό” (2013). Και τα δύο βιβλία του, ο Ιταλός συγγραφέας κάνοντας λόγο για τον “χειραφετούντα καπιταλισμό”, μας δίνει μια νέα εντυπωσιακή διάσταση ενός πολυσύνθετου φαινομένου, το οποίο κάποιοι επιμένουν να απλοποιούν για λόγους απόκτησης εξουσίας.