Η Αντουανέτα συναντά τον… Χαμουραμπί στην Εθνική Πινακοθήκη

Ορθια, σχεδόν γυμνή, αποστρέφει το βλέμμα της από τα φρικτά σημάδια της αποσύνθεσης στο σώμα της, ενώ σκουλήκια περπατάνε στην κοιλιά της. Είναι η πέτρινη Ιωάννα των Βουρβόνων – Βαντόμ (1465-1511), δούκισσα των Βουρβόνων, που στέκεται αντίκρυ στον νεκρό Ζαν Πολ Μαρά.

Και οι δύο τους δεν ξεφεύγουν από το άγρυπνο βλέμμα ενός πορτρέτου με περίτεχνη κόμμωση της Μαρίας Αντουανέτας, πλάι στην οποία βρίσκεται ένας από τους διασημότερους άνδρες της παγκόσμιας ιστορίας: ο Ναπολέων διά της νεκρικής του μάσκας – μία από τις 25 γύψινες που είχε αγοράσει ο βασιλιάς Λουδοβίκος Φίλιππος και αποτελούσε δημοφιλές διακοσμητικό αντικείμενο των αστικών σαλονιών της ιουλιανής μοναρχίας. Σε μικρή απόσταση, αλλά στην ίδια συντροφιά, μπορεί κάποιος να συναντήσει τον πρώτο νομοθέτη στην Ιστορία, τον βαβυλώνιο βασιλιά Χαμουραμπί, τον Αλέξανδρο, τον Βολταίρο, τον Ντιντερό και τον Μπαλζάκ, αλλά και την Ελιζαμπέτ Βιζέ Λε Μπραν, την πρωτοπόρο ζωγράφο – δημιουργό πορτρέτων της Μαρίας Αντουανέτας και της Μεγάλης Αικατερίνης.

Προσωπογραφίες

Πρόσωπα ετερόκλητα που δεν ανήκουν στις ίδιες σελίδες της Ιστορίας. Τα πορτρέτα τους, όμως, άντεξαν όσο και η υστεροφημία τους. Ανάμεσά τους ωστόσο έχουν διεισδύσει και κάποιες μορφές ανωνύμων, η εικόνα των οποίων ήταν τόσο δυνατή, που υπερκάλυψε το γεγονός ότι η ταυτότητά τους παραμένει άγνωστη. Δύο κλωστές συνθέτουν το αόρατο εν πρώτοις νήμα που συνδέει όλες αυτές τις προσωπογραφίες: πολλές εξ αυτών φέρουν σπουδαίες υπογραφές δημιουργών όπως οι Μποτιτσέλι, Βερονέζε, Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, Βελάσκεθ, Ρέμπραντ, Γκόγια, Νταβίντ, Ενγκρ, Ντελακρουά και όλες τους ανήκουν στις συλλογές του Μουσείου του Λούβρου.

Κι είναι αυτές οι 100 που συνθέτουν την έκθεση «Η τέχνη του πορτρέτου στις συλλογές του Λούβρου», με την οποία εγκαινιάζεται η 2.000 τ.μ. αίθουσα περιοδικών εκθέσεων του νέου κτιρίου της Εθνικής Πινακοθήκης.

«Πρόκειται για μια ιδέα που ξεκίνησε πριν από τέσσερα χρόνια με τον τότε διευθυντή του Λούβρου Ζαν Λικ Μαρτινέζ, την οποία κι αγκάλιασε με ενθουσιασμό» λέει για την πρώτη μεγάλη περιοδική έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης η Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα. «Οι επιμελητές της έκθεσης – Λιντοβίκ Λοζιέ, επιμελητής ελληνικών, ετρουσκικών και ρωμαϊκών αρχαιοτήτων, Κομ Φαμπρ, επιμελητής στο τμήμα ζωγραφικής του Λούβρου, Εφη Αγαθονίκου, διευθύντρια συλλογών της Εθνικής Πινακοθήκης, και Κατερίνα Ταβαντζή, επιμελήτρια του ιδρύματος – επέλεξαν μιαν όχι γραμμική ιστορική παρουσίαση των έργων, αλλά μια θεματική οργάνωση του υλικού, με βάση κυρίως την κοινωνική λειτουργία του πορτρέτου σε κάθε εποχή».

Στον νέο υπόγειο χώρο της Εθνικής Πινακοθήκης, που διαθέτει ωστόσο φυσικό φωτισμό από την οροφή, η εικόνα χθες θύμιζε εργοτάξιο: χαρτόνια στο πάτωμα, προθήκες με γλυπτά κι άλλες πάνω στις οποίες τα έργα δεν είχαν τοποθετηθεί ακόμη, με αποτέλεσμα να έχουν μετατραπεί σε προσωρινά ράφια για προβολείς που περίμεναν να αναρτηθούν στις κατάλληλες θέσεις, πίνακες και έργα μικροτεχνίας, νομίσματα, κοσμήματα και μάσκες από γύψο χωρίς ενημερωτικές πινακίδες προκαλούσαν το βλέμμα να μαντέψει ποιος είναι ο εικονιζόμενος ή ο δημιουργός και πώς εντάσσονται στο σκεπτικό της έκθεσης.

Κλέβουν την παράσταση

Ακόμη κι αυτή η εικόνα της δημιουργικής ακαταστασίας όμως δεν μπορούσε να αποσπάσει την προσοχή από το κάλλος, την πρωτοτυπία, την ηρεμία που αποπνέει η εξιδανίκευση και τη δύναμη που εκπέμπει ο ρεαλισμός.

Κι είναι δύσκολο να ξεχωρίσει ο επισκέπτης ποια έργα κλέβουν την παράσταση. Το εμβληματικό πορτρέτο της Μαρίας – Αννας της Αυστρίας, βασίλισσας της Ισπανίας, που παρήχθη από το εργαστήριο του Ντιέγκο Βελάσκεθ, ή εκείνο της μαρκησίας ντε Πομπαντούρ του Φρανσουά Μπουσέ; Ο άνδρας με τον κόκκινο σκούφο – από τις χαρακτηριστικές δημιουργίες του Σάντρο Μποτιτσέλι -, ο αυστηρός Αντόνιο δε Κοβαρούμπιας που αποτύπωσε στον καμβά του ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ο μελαγχολικός νέος καλλιτέχνης στο ατελιέ του από τον κύκλο του Τεοντόρ Ζερικό, ο δούκας της Ορλεάνης στο αριστουργηματικό πορτρέτο του Ζαν Ογκίστ Ντομινίκ Ενγκρ ή μήπως το μνημειακών διαστάσεων έργο με πρωταγωνίστρια την κυρία Μερσιέ, τριγυρισμένη από την οικογένειά της, την τροφό δηλαδή του Λουδοβίκου ΙΕ’, η οποία τον φρόντιζε όταν στέφθηκε βασιλιάς σε ηλικία πέντε ετών;

Σε κάθε περίπτωση αξίζει να προσέξετε τα λιγότερο προβεβλημένα αλλά με ξεχωριστές ιστορίες εκθέματα, όπως η ταμπακιέρα του Λουδοβίκου ΙΗ’, ένα κουτί που δημιουργήθηκε το 1818 και συνοδεύεται από μια συλλογή 24 πορσελάνινων πορτρέτων, τα οποία είναι επανατοποθετούμενα (και ο ιδιοκτήτης μπορεί να τα αλλάζει) στο καπάκι του κουτιού. Ενα από τα ωραιότερα νεκρικά πορτρέτα της Παλμύρας, στο οποίο σώζεται το μπλε χρώμα στα μάτια της ολόγλυφης από ασβεστόλιθο γυναικείας προσωπογραφίας που σμιλεύτηκε μεταξύ του 150 και 250 μ.Χ.

Και την ιδιαίτερη προτομή με την οποία κλείνει η έκθεση, από κράμα μολύβδου και κασσιτέρου, στην οποία απεικονίζεται ένας άνδρας εντελώς φαλακρός, με τα μάτια κλειστά, το στόμα σφραγισμένο με ταινία, το πρόσωπο παραμορφωμένο από μια έντονη εσωτερική, εξαιρετικά επώδυνη έκρηξη. Πρόκειται για ένα έργο (1771-1783) του Φραντς Ξάβερ Μέσερσμιτ, ο οποίος, καταδιωκόμενος από τους δαίμονές του, μόρφαζε και τσιμπιόταν μπροστά από έναν καθρέφτη για να εξουδετερώσει την επήρεια που ασκούσε πάνω του το πνεύμα και μετέφερε τις εκφράσεις του σε 69 προτομές με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια.