Η πολυκρίση μπορεί να οδηγήσει σε πολυκεντρική παγκόσμια τάξη

Ο κόσμος δεν προορίζεται για αυτό που ο Ιμμάνουελ Καντ αποκάλεσε «αιώνια ειρήνη». Ο Γερμανός φιλόσοφος του Διαφωτισμού οραματίστηκε τις δημοκρατίες να ζουν σε αρμονία μεταξύ τους και να μην χρειάζονται καν μόνιμους στρατούς για να αμυνθούν. Όμως, υπάρχουν πάρα πολλοί αυταρχικοί και εθνικιστές δημαγωγοί για να υπάρξει κάτι τέτοιο.

Αλλά μετά από μια ταραχώδη χρονιά με πολλαπλές κρίσεις – από τον πόλεμο μέχρι τον πληθωρισμό και τις κλιματικές καταστροφές – ο κόσμος δεν χρειάζεται να πέσει στη δυστοπία του παγκόσμιου χάους ή ενός νέου Ψυχρού Πολέμου μεταξύ Αμερικής και Κίνας, πόσο μάλλον σε καυτό πόλεμο. Ένα άλλο σενάριο είναι πιθανό: «πολυκεντρική τάξη» με πολλαπλά κέντρα εξουσίας, όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η ηγέτιδα δύναμη αλλά όχι η ηγεμονεύουσα.

Για να διατηρήσει κάποια τάξη σε αυτό το χάος, η Αμερική θα χρειαστεί να αφούγκραστεί τους συμμάχους της, να λάβει υπόψη άλλες δυνάμεις και να αποφύγει να πιέζει με την ισχύ της. Αυτό συνεπάγεται να διατηρηθεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κομμάτι του πολυμερούς συστήματος που βασίζεται στα Ηνωμένα Έθνη, ενώ θα το ενισχύει με συνασπισμούς όπως η αμυντική συμμαχία του ΝΑΤΟ και η Ομάδα των Επτά μεγάλων βιομηχανικών χωρών.

Πράγματι, το περίγραμμα τέτοιας τάξης μπορεί ήδη να αναδύεται μέσα από την ένταση των οικονομικών, πολιτικών και άλλων κραδασμών που συχνά χαρακτηρίζονται ως πολυκρίση. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει αναζωογονήσει το ΝΑΤΟ, και εν μέρει επειδή η Αμερική έχει συνειδητοποιήσει περισσότερο την ανάγκη για εταίρους στον ανταγωνισμό της με την Κίνα.

Μια πολυκεντρική τάξη πραγμάτων θα ήταν διαφορετική από αυτό που αποκαλείται συχνά «πολυπολικό» σύστημα – δηλαδή ένα κόσμο που ό ένας «τρώει» τον άλλο, και οι μεγάλες δυνάμεις θεωρούν ότι έχουν το ελεύθερο να κυριαρχούν επί των γειτόνων τους. Αλλά δεν θα είναι καθόλου ασφαλές. Έτσι, οι χώρες ξοδεύουν περισσότερα χρήματα για όπλα: η Ιαπωνία, η Γερμανία και η Αμερική σχεδιάζουν ιδιαίτερα μεγάλες αυξήσεις στους αμυντικούς προϋπολογισμούς τους. Δίνουν επίσης μεγαλύτερη προσοχή στην ενεργειακή ασφάλεια.

Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, το παγκόσμιο εμπόριο θα κατακερματιστεί, εν μέρει, καθώς οι σύμμαχοι της Αμερικής εμποδίζουν την Κίνα να αποκτήσει προηγμένη τεχνολογία και να δημιουργήσει αλυσίδες εφοδιασμού σε φιλικές χώρες.

Ωστόσο, η παγκόσμια οικονομία δεν θα χωριστεί σε δύο μπλοκ και θα εξακολουθεί να προσφέρει μεγάλες ευκαιρίες για εμπόριο και επενδύσεις – ειδικά σε όπλα, τεχνολογία υπολογιστών και την πράσινη μετάβαση.

Πέρα από την Pax Americana

Η Αμερική και οι πλούσιοι σύμμαχοί της στην Ευρώπη και την Ασία συμφωνούν σε γενικές γραμμές ότι η Ρωσία είναι απειλή και η Κίνα είναι πρόκληση. Υπάρχουν όμως διαφορές. Οι ευρωπαϊκές χώρες, ιδιαίτερα η Γερμανία, είναι πιο απρόθυμες να κόψουν τους κερδοφόρους δεσμούς τους με την Κίνα. Το ίδιο ισχύει για τις πλούσιες ασιατικές χώρες όπως η Ιαπωνία, παρόλο που φοβούνται ότι η Λαϊκή Δημοκρατία μπορεί να εισβάλει στην Ταϊβάν.

Υπάρχει ακόμη λιγότερη συναίνεση πέραν των βασικών συμμάχων της Αμερικής. Η Ινδία αγοράζει πετρέλαιο με έκπτωση από τη Ρωσία, ενώ προσπαθεί να μειώσει την εξάρτησή της από τα όπλα της Μόσχας. Η Σαουδική Αραβία συντονίζει την αγορά πετρελαίου με τη Ρωσία και απλώνει το κόκκινο χαλί στην Κίνα, ενώ σνομπάρει τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Αυτή είναι η πραγματικότητα του πολυκεντρισμού. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι τόσο ισχυρές όσο ήταν. Πέρυσι αντιπροσώπευαν το 24% της παγκόσμιας οικονομικής παραγωγής, από 39% το 1960. Η Κίνα έχει αυξηθεί στο 18% από 4% την ίδια περίοδο.

Ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν συνειδητοποιεί ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζονται συμμάχους, λέει ο Πίτερ Ένγκελκε του think tank Atlantic Council. Αυτό είναι κεντρικό κομμάτι της νέας στρατηγικής εθνικής ασφάλειας του Μπάιντεν – και σηματοδοτεί απότομη αλλαγή σε σύγκριση με την προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ. Όπως λέει ο καθηγητής του Χάρβαρντ Γκράχαμ Άλισον: «Χρειαζόμαστε περισσότερους εταίρους για να κάτσουν απ’ τη δική μας πλευρά της τραμπάλας».

Η Αμερική θα κερδίσει περισσότερους φίλους μόνο εάν σεβαστεί τα συμφέροντά τους. Αυτό θα μπορούσε να είναι καλό για την παγκόσμια ειρήνη. Άλλωστε, η αδιαμφισβήτητη αμερικανική ισχύς οδήγησε σε καταστροφές όπως η εισβολή στο Ιράκ.

Ο Μπάιντεν ακολουθεί λογική μέση οδό σχετικά με την Κίνα, συμπεριλαμβανομένης της επιτυχημένης συνόδου κορυφής τον περασμένο μήνα με τον Πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ. Αλλά εάν ο επόμενος ένοικος του Λευκού Οίκου είναι πιο φιλοπόλεμος, οι σύμμαχοι της Αμερικής θα πρέπει να ασκήσουν πίεση για να τους περιορίσουν.

… Πέρα από την πολυμέρεια

Άλλο μεγάλο ρήγμα με την εποχή Τραμπ είναι ο σεβασμός του Μπάιντεν για το πολυμερές πλαίσιο. Παρόλο που το βέτο της Ρωσίας έχει καταστήσει στείρο το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, η ευρύτερη Γενική Συνέλευση έχει εγκρίνει αρκετά ψηφίσματα που καταδικάζουν την εισβολή στην Ουκρανία. Ο Μπάιντεν επανέφερε επίσης την Αμερική στη Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή.

Η υποστήριξη της πολυμερούς προσέγγισης έχει νόημα, κυρίως επειδή οι εταίροι της Αμερικής εκτιμούν το διεθνές κράτος δικαίου. Αλλά θα ήταν αφελές να πιστεύουμε ότι η πολυμέρεια μπορεί από μόνη της να λύσει τα μεγαλύτερα παγκόσμια προβλήματα, δεδομένων των εντάσεων με την Κίνα και τη Ρωσία. Για τον ίδιο λόγο, δεν είναι ρεαλιστικό να περιμένουμε πολλά από την Ομάδα των 20 μεγάλων οικονομιών.

Ως εκ τούτου, η Αμερική και οι σύμμαχοί της στηρίζουν το πολυμερές πλαίσιο με σύνολο συμμαχιών. Η Σουηδία και η Φινλανδία είναι πιθανό να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ιαπωνία, η Ινδία και η Αυστραλία συνεργάζονται πιο στενά στην εταιρική σχέση Quad των χωρών Ινδο-Ειρηνικού.

Οι σύμμαχοι των ΗΠΑ στην Ασία και την Ευρώπη βλέπουν ολοένα και περισσότερο παραλληλισμούς μεταξύ των όσων συμβαίνουν στις αντίστοιχες ηπείρους τους. Για παράδειγμα, η πρόσκληση του ΝΑΤΟ έφερε για πρώτη φορά φέτος την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία στη σύνοδο κορυφής, όπου η Κίνα κατονομάστηκε ως «πρόκληση».

Η G7 βοηθά στον συντονισμό αυτής της πολυκεντρικής τάξης. Όχι μόνο οι ηγέτες της συναντώνται συχνά μέσω τηλε-διασκέψεων για να συζητήσουν την κρίση της Ουκρανίας. Φέτος κάλεσαν τους ηγέτες της Ινδίας, της Ινδονησίας και άλλων αναδυόμενων οικονομιών στη σύνοδο κορυφής τους.

Η G7 έχει επίσης ξεκινήσει πρωτοβουλία για να βοηθήσει τις αναπτυσσόμενες χώρες να γίνουν πράσινες γρήγορα. Μέχρι στιγμής έχει συμφωνήσει συνεργασίες με τη Νότια Αφρική, την Ινδονησία και το Βιετνάμ για να βοηθήσει αυτές τις χώρες να απαλλαγούν από τα ορυκτά καύσιμα. Τα μέλη της G7 είναι επίσης κορυφαίοι υποστηρικτές ενός σχεδίου για να πειστούν οι πολυμερείς τράπεζες ανάπτυξης, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, να επικεντρωθούν περισσότερο στην κλιματική αλλαγή.

Παράλληλα, οι Ηνωμένες Πολιτείες προωθούν το «friendshoring», την ιδέα ότι οι χώρες πρέπει να δημιουργήσουν αλυσίδες εφοδιασμού σε φιλικές χώρες για να αποφύγουν να εξαρτώνται υπερβολικά από την Κίνα. Την ίδια στιγμή, η Αμερική προσπαθεί να αρνηθεί στη Λαϊκή Δημοκρατία την πρόσβαση σε ημιαγωγούς υψηλής τεχνολογίας.

Οι περισσότερες από αυτές τις πρωτοβουλίες είναι έργα σε εξέλιξη. Αλλά προσφέρουν την καλύτερη ευκαιρία για τάξη σε έναν ταραγμένο κόσμο. Όπως λέει χαριτολογώντας ο Ρόμπιν Νίμπλετ, πρώην επικεφαλής της δεξαμενής σκέψης του Chatham House: «Αν συνδέσεις τον πολυκεντρισμό με την πολυκρίση, τα έχεις καταλάβει όλα πολυσωστά».

REUTERS BREAKINGVIEWS