Κίνα: Το μέλλον του «κομμουνιστικού καπιταλισμού»

Ποιο είναι το οικονομικό μέλλον της Κίνας; Αυτό το ερώτημα εγείρει πολλά συγκεκριμένα ζητήματα, ιδίως τις επίμονες μακροοικονομικές ανισορροπίες της Κίνας, την απειλή μείωσης του πληθυσμού και την επιδείνωση των σχέσεων με σημαντικές χώρες. Αλλά κάτω από όλα αυτά κρύβεται κάτι βαθύτερο: μήπως ο «κομμουνιστικός καπιταλισμός», αυτή η φαινομενικά αυτοαντιφατική εφεύρεση του Ντενγκ Σιαοπίνγκ, εξαφανίζεται υπό τον Σι Τζινπίνγκ;

Θα αποστεωθεί το καθεστώς της Κίνας και, στο τέλος, θα καταρρεύσει, όπως έκανε η Σοβιετική Ένωση, αναρωτιέται εύλογα ο Μάρτιν Γουλφ επικεφαλής οικονομικός σχολιαστής στους Financial Times; Ο Γουλφ επανεξέτασε τις διαρθρωτικές μακροοικονομικές προκλήσεις της χώρας εκφράζοντας ανησυχίες σχετικά με την πιθανή επανεμφάνιση αποσταθεροποιητικών παγκόσμιων ανισορροπιών. Αυτό που πλέον τον προβληματίζει είναι αν ο Σι-ισμός σκοτώνει τον Ντενγκ-ισμό;

Κίνα: O υπερεθνικισμός του Πεκίνου βάζει δύσκολα στις δυτικές εταιρείες

Φως σε αυτό το ζήτημα ρίχνει το China’s World View, ένα βιβλίο που εκδόθηκε πρόσφατα από τον Ντέβιντ Νταοκούι Λι, διακεκριμένο καθηγητή οικονομολόγο του Χάρβαρντ, ο οποίος διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Tsinghua.

Ντενγκ Σιαοπίνγκ

Ο Ντένγκ άλλαξε την πορεία της Κίνας

Ίσως η πιο εκπληκτική παρατήρησή του είναι ότι «από το 980 έως το 1840, την αρχή της σύγχρονης ιστορίας της Κίνας», το κατά κεφαλήν εισόδημα μειώθηκε. Ακόμη και μετά το 1840, αυτή η ζοφερή πραγματικότητα δεν έγινε πολύ πιο φωτεινή. Μόνο μετά τη «μεταρρύθμιση και το άνοιγμα» του Ντενγκ Σιαοπίνγκ άλλαξε.

Απελευθερώνοντας την ιδιωτική οικονομία, στηριζόμενος στις δυνάμεις της αγοράς και ανοίγοντας στην παγκόσμια οικονομία, ο Ντενγκ δημιούργησε τις προϋποθέσεις για έναν εξαιρετικό μετασχηματισμό. Ωστόσο, καταπιέζοντας τα αιτήματα για δημοκρατία το 1989, ενίσχυσε επίσης τον έλεγχο του κομμουνιστικού κόμματος. Εφηύρε μια νέα πολιτική οικονομία, με αποτέλεσμα την σημερινή Κίνα.

Ένα άλλο ερώτημα που θέτει ο Γουλφ είναι αν είναι επίσης βιώσιμο. Το βιβλίο του Λι απαντά ένα ξεκάθαρο «ναι» σε αυτή την ερώτηση. Στην ουσία, υποστηρίζει ότι το πολιτικό σύστημα της Κίνας δεν πρέπει να θεωρείται ως σοβιετικό, αλλά ως μια εκσυγχρονισμένη μορφή του παραδοσιακού κινεζικού αυτοκρατορικού πατριαρχικού κράτους. Είναι υπεύθυνο για τους πολίτες, αλλά δεν λογοδοτεί σε αυτούς. Αλλά αν χάσει τη μαζική υποστήριξη, θα ανατραπεί. Η δουλειά του είναι να παρέχει σταθερότητα και ευημερία. Αλλά, δεν προσπαθεί να τα τρέξει όλα από το κέντρο. Οπότε, αποκεντρώνεται σε τοπικό επίπεδο. Το κομμουνιστικό κόμμα θα πρέπει, υποστηρίζει, να θεωρείται ως το εθνικό κόμμα της Κίνας.

Από αυτή την προοπτική, το καθεστώς Σι δεν αντιπροσωπεύει μια εγκατάλειψη των στόχων της εποχής Ντενγκ, αλλά μάλλον μια προσπάθεια να διορθωθούν ορισμένα από τα προβλήματα που δημιουργούνται από την εξάρτησή του από τον καπιταλισμό τύπου «go-go», δηλαδή τη διάχυτη διαφθορά, την αυξανόμενη ανισότητα και περιβαλλοντική καταστροφή. Τα προβλήματα περιλαμβάνουν επίσης την κριτική από τους νέους πλουτοκράτες. Οι αρχές της Κίνας ανησυχούν τόσο για τα μονοπώλια των πλατφορμών και την αστάθεια των οικονομικών όπως και η Δύση. Πάνω από όλα, η οικονομική ανάπτυξη παραμένει ένας θεμελιώδης στόχος. Απλώς υπάρχουν και άλλα θέματα τώρα, κυρίως η ενίσχυση του ελέγχου του Κόμματος, η κοινωνική ευημερία, η πολιτιστική ανάπτυξη και η προστασία του περιβάλλοντος.

Σι Τζινπίνγκ

Ο Σι συγκεντρώνει τη λήψη αποφάσεων

Η εποχή του Ντενγκ κληροδότησε πράγματι πολλές προκλήσεις. Κάποιες από τις ευθύνες για αυτό έγκειται στη σχετική παθητικότητα της εποχής Χου Τζιντάο και Γουέν Τζιαμπάο. Ωστόσο, μεγάλο μέρος του οφείλεται στην εγγενή τάση προς τη διαφθορά μιας οικονομίας της αγοράς που εξαρτάται από τη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης. Ωστόσο, η τάση του Σι να συγκεντρώνει τη λήψη αποφάσεων δεν έχει προφανώς βελτιώσει τα πράγματα. Κινδυνεύει να δημιουργήσει παράλυση ή υπερβολική αντίδραση. Η διαχείριση μιας πολιτικά καθοδηγούμενης οικονομίας με πολλαπλούς στόχους είναι απλώς πιο δύσκολη από μια με μοναδικό στόχο την ανάπτυξη. Οι δυναμικές πολιτικές του Σι έχουν επίσης επιδεινώσει τις σχέσεις με την Δύση.

Είναι πολύ πιθανό, λοιπόν, να δούμε αυτό που συμβαίνει ως σε μεγάλο βαθμό προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι δύσκολες κληρονομιές της εποχής του Ντενγκ σε ένα πολύ πιο περίπλοκο παγκόσμιο περιβάλλον. Είναι επίσης δυνατό να υποστηριχθεί ότι η επαναβεβαίωση του κομματικού ελέγχου από τον Σι είναι απολύτως λογική. Η εναλλακτική λύση ήταν πολύ επικίνδυνη, και θα μπορούσε να έχει δημιουργήσει χάος. Η συντηρητική προσέγγιση του Σι φαίνεται πολύ πιο ασφαλής ακόμα κι αν σκοτώσει την οικονομική κότα που γεννάει  χρυσά αυγά.

Όταν εξετάζουμε τις προοπτικές για την Κίνα, δεν πρέπει να εστιάσουμε κυρίως στη λίστα με τα προφανή προβλήματα που μπορούν να αντιμετωπιστούν από μια χώρα με τις δυνατότητες της Κίνας, έστω και δύσκολα.

Το μεγαλύτερο ζήτημα είναι εάν, στην συγκεντρωτική, προσεκτική και συντηρητική εποχή του Σι, η μετάβαση του ντενγκ από τη στασιμότητα στην εκρηκτική ανάπτυξη είναι καταδικασμένη να επιστρέψει στη στασιμότητα. Εάν οι πολίτες πιστέψουν ότι ο δυναμισμός του πρόσφατου παρελθόντος χάθηκε οριστικά, τότε υπάρχει ο κίνδυνος μιας καθοδικής σπείρας απογοήτευσης. Αλλά η δύναμη 1,4 δισεκατομμυρίων ανθρώπων που θέλουν μια καλύτερη ζωή είναι εξαιρετικά ισχυρή. Θα επιτραπεί κάτι να το σταματήσει; Η απάντηση, λέει ο Γουλφ, είναι ακόμα «όχι».