Στίγκλιτς: Ο Τραμπ είναι αυτό που παράγει ο νεοφιλελευθερισμός

Ο Τζόζεφ Στίγκλιτς δεν χρειάζεται συστάσεις. Πρόεδρος του συμβουλίου οικονομικών συμβούλων του Μπιλ Κλίντον και στη συνέχεια επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας κατά τη δεκαετία του 1990. ‘Εγινε διάσημος το 2002 με το μπεστ σέλερ Globalisation and Its Discontents (Η παγκοσμιοποίηση και οι δυσαρέσκειές της). Ο Στίγκλιτς υποστήριξε ότι οι πολιτικές που ακολουθεί το ΔΝΤ βασίζονται σε νεοφιλελεύθερες παραδοχές που είναι θεμελιωδώς αβάσιμες. Υποστήριξε ότι οι πολιτικές του ΔΝΤ συνέβαλαν στην πρόκληση της ασιατικής χρηματοπιστωτικής κρίσης του 1997, της μεγάλης ύφεσης της Αργεντινής το 1998-2002, της αποτυχία της μετατροπής της Ρωσίας σε οικονομία της αγοράς και στα χαμηλά επίπεδα ανάπτυξης στην υποσαχάρια Αφρική. Περιφρονήθηκε από τον Economist ωστόσο για πολλούς αριστερούς έγινε ο Οικονομολόγος.

 Ο Δρόμος προς την Ελευθερία

Οι Financial Times συζήτησαν μαζί του το νέο του βιβλίο «Ο Δρόμος προς την Ελευθερία» The Road to Freedom, στο οποίο προσπαθεί να ανακτήσει την ιδέα της ελευθερίας από το δικαίωμα της Αμερικής. Οι ΗΠΑ, επισημαίνει, γεννήθηκαν από την ιδέα της μη φορολόγησης χωρίς αντιπροσώπευση. Κάποιοι πολίτες φαίνεται τώρα να απορρίπτουν την ιδέα της φορολόγησης ακόμη και με αντιπροσώπευση.

Στίγκλιτς: Τέσσερα καμπανάκια ανησυχίας για την ελληνική οικονομία

Στα 81 του χρόνια αισθάνεται επιτέλους ότι έχει την εξουσία. Ο σκεπτικισμός απέναντι στους εμπορικούς κανόνες είναι πλέον μια κοινή σοφία μεταξύ Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικανών. «Εκεί που βρισκόμουν το 2000 σχετικά με την παγκοσμιοποίηση είναι πραγματικά εκεί που βρίσκεται ο κόσμος σήμερα», λέει χαρούμενα και προφανώς αυθόρμητα. Ακόμη και το ΔΝΤ έχει υιοθετήσει την κριτική του. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν,  έχει υιοθετήσει πολιτικές φιλεργατικές, τις οποίες υποστηρίζει ο διάσημος οικονομολόγος.

Η ελευθερία δεν είναι κάτι που μπορεί εύκολα να μεγιστοποιηθεί, επισημαίνει μιλώντας με την συντάκτρια Sasha Maslov, όπως θα ήθελαν οι ελευθεριακοί. Περιλαμβάνει συμβιβασμούς: η ελευθερία ενός ατόμου να οπλοφορεί περιορίζει την ελευθερία πολλών παιδιών να πηγαίνουν στο σχολείο, η ελευθερία μιας φαρμακευτικής εταιρείας να χρεώνει ό,τι θέλει συγκρούεται με την ελευθερία των ασθενών να ζήσουν.

Η φιλοσοφική αναπηρία της δεξιάς – Η στρεβλή έννοια της ελευθερίας

Η αποτυχία της δεξιάς να κατανοήσει τέτοιου είδους συμβιβασμούς είναι το «θεμελιώδες φιλοσοφικό της ελάττωμα», γράφει ο Stiglitz. Έχει δημιουργήσει μια άνιση, ανέντιμη κοινωνία, η οποία εν μέρει ενσαρκώνεται από τον Ντόναλντ Τραμπ: Το Trump University, η κερδοσκοπική σχολή που ίδρυσε, χτίστηκε, όπως και πολλές αμερικανικές επιχειρήσεις, πάνω στην εκμετάλλευση. Ο ίδιος ο Τραμπ, όπως πολλά πλουσιόπαιδα των ΗΠΑ, πιστεύει ότι έχει το δικαίωμα να παραβιάζει τους κανόνες της κοινωνίας.

Ο λαϊκισμός είναι ισχυρότερος σε χώρες όπως η Βραζιλία, οι ΗΠΑ και η Ουγγαρία, οι οποίες δεν έχουν αντιμετωπίσει την ανισότητα, υποστηρίζει ο Στίγκλιτς. Η καθήλωση του βιοτικού επιπέδου και η επακόλουθη απώλεια ελπίδας, δημιουργεί «ένα γόνιμο πεδίο για έναν δημαγωγό όπως ο Τραμπ. Είναι αυτό που παράγει ο νεοφιλελευθερισμός».

Ο Στίγκλιτς μοιράστηκε το βραβείο Νόμπελ το 2001 για το έργο του σχετικά με το πώς η ατελής πληροφόρηση επηρεάζει τις αγορές, αλλά δεν είχε σκεφτεί ότι αυτό ισχύει για τους ανθρώπους που δημιουργούν σκόπιμα παραπληροφόρηση. «Δεν είχαμε σκεφτεί πλήρως πόσο κακοί μπορεί να είναι οι άνθρωποι! Μπορεί να ήξερα κάτι, θα το κρατούσα για τον εαυτό μου, αλλά υπήρχαν νόμοι κατά της απάτης και είχαμε επιστημονικές αρχές, δεν μπορούσες απλά να πεις ψέματα».

Το ΑΕΠ δεν φέρνει την ευτυχία

Οι λύσεις που προτείνειγια τις ΗΠΑ είναι ότι θα πρέπει να μοιάσουν με την Ευρώπη: online ρύθμιση, ο εργαζόμενος που είναι άρρωστος να αμείβεται όπως και όταν παίρνει την άδεια του για διακοπές. Γιατί οι ΗΠΑ συνεχίζουν να ξεπερνούν την Ευρώπη σε ανάπτυξη και τεχνολογική καινοτομία τον ρωτά η δημοσιογράφος; Η απάντησή του είναι διττή. Πρώτον, οι αριθμοί ανάπτυξης των ΗΠΑ κολακεύονται από τις πληθυσμιακές τάσεις. «Από τη στιγμή που διορθώνετεκάποια από τα δημογραφικά στοιχεία, δεν τα πάμε και τόσο καλά». Δεύτερον, το ΑΕΠ δεν είναι αρκετό. «Αποτυγχάνουμε. Το προσδόκιμο ζωής μας έχει μειωθεί. Τα στοιχεία για τη δυστυχία είμαστε πολύ χαμηλά». Συνολικά «αν θα ήσασταν μια πολίτης, θα προτιμούσατε να ζείτε στη Σουηδία ή στις ΗΠΑ; Η απάντηση είναι ξεκάθαρη. Δεν θα είναι οι ΗΠΑ».

Οι δυνατότητες της Silicon Valley είναι πραγματικές, αλλά «πάρα πολλά», όπως υποστηρίζει, οφείλονται στην κυβερνητική υποστήριξη και σε μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια όπως το Stanford και το Berkeley. Ωστόσο αυτός ο κόσμος της τεχνολογίας είναι η αντίθεση του Τραμπ, που ήθελε να περικόψει τις δαπάνες για την έρευνα».

Η ανησυχία για το ιταλικό χρέος

Ακόμα η κυβέρνηση είναι υπό πίεση: Το χρέος της δύσης ως ποσοστό του ΑΕΠ έχει αυξηθεί. Ωστόσο ο Στίγκλιτς δεν ανησυχεί για τις ΗΠΑ. «Ο ρυθμός ανάπτυξης τα τελευταία 100 χρόνια υπερβαίνει κατά πολύ το πραγματικό επιτόκιο, το οποίο είναι πραγματικά η κρίσιμη μεταβλητή για τη βιωσιμότητα του χρέους. Επένδυση σε υποδομές με αυξημένους φόρους θα ενισχύσει επίσης την ανάπτυξη,» επιχειρηματολογεί.

Η ευρωζώνη, όπου οι χώρες δεν μπορούν να τυπώσουν το δικό τους νόμισμα και έχουν λιγότερα περιθώρια για αυξήσεις φόρων, είναι διαφορετική. «Είναι δύσκολο να μην ανησυχεί κανείς για το ιταλικό χρέος, για παράδειγμα».

Τα οικονομικά του Στίγκλιτς είχαν μια σύντομη στιγμή στην πολιτική της Αργεντινής. Ένας προστατευόμενος του , ο Martín Guzmán, διορίστηκε υπουργός Οικονομίας το 2019. Ζήτησε την αναδιάρθρωση του βάρους του χρέους της Αργεντινής, αλλά κατέληξε να παραιτηθεί το 2022 μη μπορώντας να κερδίσει υποστήριξη για περικοπές δαπανών. Ποια είναι τα διδάγματα; «Δεν μπορείτε να διαχωρίσετε την οικονομία από την πολιτική. Αλλά για τον κόσμο στο σύνολό του, η απουσία μιας διαδικασίας πτώχευσης κράτους είναι πραγματικά μια κρίσιμη αποτυχία». Ο Στίγκλιτς έχει επίσης αναφερθεί επιδοκιμαστικά στον αριστερό πρόεδρο της Χιλής Gabriel Boric, οι ιδέες του οποίου έχουν επίσης προσκρούσει σκληρά στην πραγματικότητα.

Η ανεντιμότητα του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού

Ο Δρόμος προς την Ελευθερία είναι εντυπωσιακός ως προς την ηθική του απέχθεια για τον «εγωισμό», τον «υλισμό» και την «ανεντιμότητα» του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Ο Στίγκλιτς διαμαρτύρεται για τις αεροπορικές εταιρείες που χάνουν τις αποσκευές τους, τα αναξιόπιστα τηλεφωνικά δίκτυα, τα τηλεφωνικά κέντρα που σε κρατούν στην αναμονή για ώρες. Είναι ξεκάθαρα προσωπικό. «Συζητούσαμε μόλις αυτό το Σαββατοκύριακο  πόσους ανθρώπους γνωρίζουμε όλοι μας, ιδιαίτερα τους ηλικιωμένους, που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της απάτης . Τόσο μεγάλο μέρος της ζωής μας πρέπει να δαπανηθεί με έναν αμυντικό τρόπο που στην πραγματικότητα είναι πολύ δυσάρεστος».

Κοροϊδεύει τους αντίπαλους οικονομολόγους του ως πάσχοντες από «γνωστική ασυμφωνία: περνάτε τη ζωή σας αποδεικνύοντας ότι οι αγορές είναι αποτελεσματικές και στη συνέχεια περνάτε την υπόλοιπη ζωή σας ασχολούμενοι με τις προφανείς ανεπάρκειες της οικονομίας της αγοράς».

Δεν υπάρχει ηθική νομιμοποίηση των εισοδημάτων της αγοράς

Αναρωτιέμαι αν η ίδια γνωστική ασυμφωνία ισχύει και γι’ αυτόν. Υποστηρίζει ότι «ως επί το πλείστον δεν υπάρχει ηθική νομιμοποίηση των εισοδημάτων της αγοράς». Το ίδιο ισχύει και για τα δικά του κέρδη;

Ο βραβευμένος οικονομολόγος απάντησε με χιούμορ. «Οι μισθοί που παίρνουμε όλοι μας δεν μπορούν να δικαιολογηθούν με καμία ηθική έννοια. Κάποια από τα πράγματα που εγώ κάνω μπορεί κάποιος άλλος να βγάλει δισεκατομμύρια δολάρια. Πόσο από αυτό αποδίδεται σε τι έχω κάνει; Δεν ξέρω καν πώς να σκεφθώ γι΄αυτό». Γνωρίζει όμως ότι «οι άνθρωποι που δουλεύουν πολύ σκληρά, σε πολύ δυσάρεστες δουλειές, δεν παίρνουν αμοιβή που να τους αποζημιώνει» σε σχέση με τους άλλους. Ο κατώτατος ομοσπονδιακός  μισθός στις ΗΠΑ είναι «στο επίπεδο που ήταν πριν από 65 χρόνια, προσαρμοσμένος στον πληθωρισμό. Είναι σχεδόν απίστευτο».