Πώς η παράδοση με τα πασχαλινά αυγά έγινε σύμβολο της ουκρανικής αντοχής

Κάθε χρόνο φτιάχνω ένα πασχαλινό δέντρο. Είναι λιτό, με λίγα κλαδιά που μάζευα όταν έβγαζα βόλτα τον σκύλο και είναι στολισμένο με παστέλ αυγά παπιέ μασέ, που μου έδωσε η μητέρα μου. Ωστόσο, φέτος, ενώ στον κήπο μου στο Λος Άντζελες άνθιζαν νάρκισσοι και άνθη ροδακινιάς, στην Ουκρανία εισέβαλαν τα ρωσικά στρατεύματα. Θυμήθηκα ότι, όταν έκανα ένα ταξίδι στην Ανατολική Ευρώπη, το 2005, είδα διάφορα πασχαλινά αυγά με τεχνική Pysanky – τα οποία αποτελούν παράδοση στην Ουκρανία – και σκέφτηκα ότι, αν βρω μερικά από αυτά στο Διαδίκτυο, θα μπορούσα να τα χρησιμοποιήσω ως στολίδια για το πασχαλινό μου δέντρο.

Πηγή: The Wall Street Journal, Sarah Bachinger

Αναζήτηση του λήμματος «Ουκρανικά αυγά» στο Etsy, έδειξε ότι πολλοί άλλοι άνθρωποι είχαν την ίδια ιδέα με εμένα. Πολλά από τα αυγά σε τεχνική Pysanky είχαν ήδη ξεπουληθεί ή ήταν στο καλάθι αγοραστών, με αποτέλεσμα να τρέξω να κάνω την παραγγελία μου. Αλλά, μάλλον, βιάστηκα πολύ. Ψάχνοντας την ιστορία τους, βρήκα ότι αυτό που αγόρασα δεν ήταν ουκρανικά pysanky (αν και πολύ όμορφα ζωγραφισμένα), αλλά αυγά με παρόμοιο λαογραφικό στυλ. Έχασα τον χρόνο μου. Η αναζήτηση των αυγών αυτών, όμως, ήταν ευχάριστη, αν και πολύ δύσκολη.

Τα πραγματικά ουκρανικά Pysanky δεν είναι ζωγραφισμένα, αλλά βαμμένα με μία συγκεκριμένη τεχνική με κερί. Χρησιμοποιώντας ένα ειδικό στυλό που ονομάζεται kistka, το οποίο κάνει το λιωμένο κερί μέλισσας να μοιάζει με μελάνι που ρέει περίτεχνα πάνω στο αυγό, καλλιτέχνες – κυρίως γυναίκες- «γράφουν» τα σχέδια πάνω τους. (Ο όρος pysanky, στον πληθυντικό pysanka, προέρχεται από το ρήμα pysaty, που σημαίνει «γράφω».) Οι πρώτες γραμμές που γίνονται από κερί είναι ανθεκτικές στο πρώτο πέρασμα βαφής και παραμένουν λευκές. Καθώς, όμως, προστίθενται κι άλλα σχέδια από κερί, το αυγό βάφεται με πολλές στρώσεις από όλο και πιο σκούρες βαφές. Πολλά χρώματα, ή μόνο μερικά, μπορούν να χρησιμοποιηθούν. (Παραδοσιακά, οι οικογένειες μοίραζαν τις δικές τους συνταγές βαφής με βάση τα φυτά.)

Πηγή: The Wall Street Journal, Sarah Bachinger

Το κερί στη συνέχεια λιώνει, και αποκαλύπτονται διάφορα σχέδια: σιτάρι, φωτιά, ζώα, το δέντρο της ζωής. Μερικά είναι καθαρά γεωμετρικά, σχεδόν Op Art με στυλ. Άλλα θυμίζουν Art Nouveau ή τo ιαπωνικό Woodblock. «Τα σύμβολα αυτά είναι, ουσιαστικά, ευχές», εξήγησε η Andrea Kulish, καλλιτέχνης στο Άσβιλ, στη Βόρεια Καρολίνα, και πρώτης γενιάς Ουκρανο-Αμερικανίδα, που έμαθε την τεχνική από τη μητέρα της. «Καθένα από τα αυγά αυτά με συνδέει με την οικογένειά μου και με την Ουκρανία», συνέχισε η ίδια.

Το Pysanky ξεκίνησε ως παγανιστική λαϊκή τέχνη που γιορτάζει την άνοιξη. Όταν ο Χριστιανισμός άρχισε να επικρατεί στην Ουκρανία, τον 10ο αιώνα, οι προσπάθειες να σταματήσει αυτή η τεχνική απέτυχαν, και τα σχέδια αυτά άρχισαν να αποτελούν νέους συμβολισμούς: μια σκάλα προς την οροφή ενός σπιτιού άρχισε να συμβολίζει τη σκάλα προς τον παράδεισο, τα ψάρια που αντιπροσώπευαν τους θεούς του νερού συμβόλιζαν τον Χριστό, ο ψαράς συμβόλιζε τον άνθρωπο και ούτω καθεξής. «Τα αυγά αυτά έγιναν, ξαφνικά, πασχαλινά αυγά», είπε η Lisa McDonald, εκπαιδευτικός και δασκάλα της τεχνικής Pysanky στο Κόντι, στο Γουαϊόμινγκ. «Τα αυγά Pysanky συμβολίζουν την αναγέννηση, είτε είστε παγανιστής είτε Χριστιανός». Για την καλλιτέχνη Jennifer Santa Maria στο Φάρμινγκντέιλ, στο Νιου Τζέρσεϋ, τα αυγά αυτά είναι, επίσης, μαγεία. «Δίνεις την ενέργειά σου σε ένα αντικείμενο. Αν κάνεις την προσευχή σου ή τραγουδάς ενώ τα φτιάχνεις, τους μεταφέρεις την ενέργεια αυτή», είπε, εξηγώντας, παράλληλα, ότι πολλά αυγά τα έθαβαν σε χωράφια ή τα έβαζαν σε κοτέτσια για να ενισχύσουν τη γονιμότητα. Τόσο ισχυρό ήταν το τελετουργικό της τεχνικής Pysanka που ο Στάλιν το κατέστησε παράνομο, τη δεκαετία του 1940. Έπειτα, το 1991, όταν η Ουκρανία απέκτησε την ανεξαρτησία της, οι πολίτες μπορούσαν να ξαναφτιάξουν τα αυγά Pysanky. Η εθνική υπερηφάνεια μεγάλωσε και, έτσι, δημιουργήθηκε το Μουσείο Pysanka στην Κολομύια. Το gift shop του μουσείου, σε σχήμα αυγού (ύψους περίπου 14 μέτρων) ανακηρύχθηκε ορόσημο της Ουκρανίας, το 2007.

Πηγή: The Wall Street Journal, Jenny Santa Maria

Σήμερα, παρατηρείται νέα άνοδος στη ζήτηση. «Δεν μπορώ να συμβαδίσω με την αύξηση αυτή», είπε η Kulish, η οποία ζήτησε κι από τους άλλους δημιουργούς (ή pysankarka) να την βοηθήσουν στις πωλήσεις, στέλνοντας κι αυτοί Pysanky για να καλύψουν τη ζήτηση, με σκοπό να συγκεντρωθούν χρήματα για την Ουκρανία. (Μέχρι σήμερα, έχουν συγκεντρωθεί περίπου 25.000 δολάρια, μέσω διαφόρων τοπικών εκδηλώσεων.) Για να αυξηθούν τα workshop που διοργανώνονται από ουκρανικά μουσεία και εκκλησίες, οι καλλιτέχνες ξεκίνησαν να προσφέρουν ιδιαίτερα και διαδικτυακά μαθήματα. «Δεν έχω διδάξει ποτέ περισσότερο – τα μαθήματά μου είναι sold out», δήλωσε η Wendy Hallstrom στο Κλίντον, στο Νιου Τζέρσεϋ.

Η αναβίωση αυτού του εθίμου φέρνει την ελπίδα. Βάσει του ουκρανικού θρύλου, το κακό είναι ένα τέρας δεμένο με αλυσίδες στην πλαγιά του βουνού. Οι αλυσίδες αυτές είναι καλά σφιγμένες όσο τα pysanky είναι γραμμένα. Όπως θα σας πει η Tamara Fedorenko – μια πέμπτης γενιάς Ουκρανή από το Κίεβο, η οποία έχει ανοίξει το δικό της κατάστημα στο Etsy, το Pysanka Shop,- «Οι αισιόδοξες εικόνες που “γιορτάζουν” τη ζωή είναι απαραίτητες σήμερα». Μία τακτική που υιοθέτησε πρόσφατα καθιστά σαφή τα όσα είπε. «Άρχισα να γράφω την ημερομηνία και τη λέξη “Κίεβο” στα αυγά μου, γιατί, αν πεθάνω αύριο, η ημερομηνία αυτή θα αποτελεί χρονολογία της τέχνης μου», έγραψε μέσω email. «Τα pysanky μου αποτελούν ένα μέρος της ιστορίας του πολέμου σήμερα. Και αυτό είναι το δικό μου μέτωπο στον πόλεμο.» (To μαγαζί εκείνου που την προμηθεύει με κουτιά στη Ζαπορίζια βομβαρδίστηκε· η τύχη του αγρότη από τον οποίον προμηθευόταν τα αυγά χήνας, στη Μαριούπολη, είναι άγνωστη.)

Το σθένος της Fedorenko αποτέλεσε έμπνευση για τη Sarah Bachinger, καλλιτέχνη στο Ράουντ Λέικ, στη Νέα Υόρκη, η οποία ξεκίνησε να συγκεντρώνει χρήματα για την Ουκρανία, μέσω προσπάθειάς της που ονόμασε “Pysanky for Peace”. «Τα pysanky έχουν κάτι το επαναστατικό – αλλά με έναν πολύ ωραίο τρόπο» συνέχισε η ίδια.