Κίνα: Η «Δρόμος του Μεταξιού» είναι στρωμένος με «αγκάθια»

Ήταν Σεπτέμβριος πριν από δέκα χρόνια, όταν ο ηγέτης της Κίνας, Σι Τζινπίνγκ, έβαζε τα θεμέλια γι αυτό που θα εξελισσόταν ως ορόσημο για την εξωτερική του πολιτική. Ξεκίνησε με αόριστες προτάσεις για την αναβίωση του Δρόμου του Μεταξιού, ενός αρχαίου δικτύου εμπορικών δρόμων που συνέδεε την Κίνα με την Κεντρική Ασία, τη Μέση Ανατολή, την Αφρική και την Ευρώπη. Όταν το σχέδιο πήρε επίσημη ονομασία -«Μία ζώνη, ένας δρόμος»- υποδήλωνε ότι η Κίνα έμπαινε ξανά στο επίκεντρο του κόσμου. Αργότερα, προς όφελος των ξένων, θα μετονομαστεί σε «Πρωτοβουλία μιας Ζώνης και ενός Δρόμου» ή BRI. Μια πρωτοβουλία την οποία ο ίδιος ο Σι χαιρέτισε μετριοπαθώς ως το «έργο του αιώνα».

Ιταλία: Γυρίζει την πλάτη στον «Δρόμο του Μεταξιού»

Από πολλές απόψεις, ο θόρυβος της BRI είχε αντίκτυπο. Περισσότερες από 150 χώρες, που αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 75% του παγκόσμιου πληθυσμού και περισσότερο από το ήμισυ του παγκόσμιου ΑΕΠ, έχουν υπογράψει το σχέδιο. Η Κίνα έχει χορηγήσει εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια σε δάνεια και επιχορηγήσεις για σιδηροδρόμους, δρόμους και άλλες υποδομές που διαφορετικά θα μπορούσαν να μην είχαν χρηματοδοτηθεί. Τα έργα της έχουν εκταθεί σε ολόκληρο τον κόσμο, από τη Βραζιλία έως την Κένυα και το Λάος. Κατά την τελευταία δεκαετία η Κίνα έχει γίνει ο μεγαλύτερος πιστωτής και μια σημαντική πηγή επενδύσεων σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες. Πολλές από αυτές ήταν καλές: πολλές χώρες χρειάζονται επειγόντως καλύτερους δρόμους.

Ο χρόνος ο καλύτερος κριτής

Όμως ο χρόνος έχει επίσης αναδείξει τις αδυναμίες της BRI και το ιδιοτελές συμφέρον της Κίνας. Ορισμένες από τις χώρες-δέκτες έχουν δυσκολευτεί με την αποπληρωμή του χρέους τους. Όπως ανέφερε ο Economist αυτή την εβδομάδα, επί του παρόντος η Κίνα προσαρμόζει το σχέδιο, επιδιώκοντας καλύτερες αποδόσεις και μετατρέποντας το οικονομικό σχέδιο σε κανονιστικό. Και παρόλο που το Πεκίνο κινείται πιο συντηρητικά για την πρωτοβουλία, θέτει μεγαλύτερη πρόκληση στη Δύση.

Τα προβλήματα της BRI δεν είναι μυστικά. Για χρόνια οι κινεζικές τράπεζες χρησιμοποιούσαν ύποπτα κριτήρια για να δανείζουν βρώμικα καθεστώτα. Όπως είναι φυσικό, πολλά από τα έργα για υποδομές που χρηματοδότησαν οι τράπεζες δεν πέτυχαν. Ορισμένα έγιναν λευκοί ελέφαντες (δημόσια έργα με τεράστιο κόστος και μικρή αποδοτικότητα), άλλα εγκαταλείφθηκαν. Επιβαρυμένες με χρέη (όχι όλα από έργα της BRI), αρκετές χώρες έχουν βρεθεί στο χείλος της χρεοκοπίας. Η Κίνα κάνει τα πράγματα χειρότερα, αποφεύγοντας άλλους δανειστές και πολυμερείς οργανισμούς, διεξάγοντας διαπραγματεύσεις για το χρέος διμερώς, μυστικά και με προφανές πείσμα.

Κατά κάποιο τρόπο η Κίνα φαίνεται να έχει πάρει ένα μάθημα. Οι τράπεζές της έχουν αλλάξει τις πρακτικές τους. Ο δανεισμός τους έχει γίνει πιο στοχευμένος -και όχι μόνο επειδή η ίδια η αποδυναμωμένη κινεζική οικονομία υποβαθμίζει τον δημόσιο ενθουσιασμό για την BRI. Ο Σι προέτρεψε τους Κινέζους επενδυτές να επικεντρωθούν σε «μικρά αλλά όμορφα» έργα, με υψηλότερες προδιαγραφές και καλύτερες αποδόσεις. Η συζήτηση για έναν «ψηφιακό δρόμο του μεταξιού», με έμφαση σε κλάδους όπως οι τηλεπικοινωνίες και το cloud computing διαρκώς μεγαλώνει.

Παραμένουν τα προβλήματα

Ωστόσο, τα προβλήματα παραμένουν. Η Κίνα δεν δείχνει πρόθυμη να γίνει πιο διαφανής. Ούτε έχει γίνει λιγότερο σκληρή. Παρόλο που συνεργάστηκε με άλλους κυβερνητικούς πιστωτές για την αναδιάρθρωση του χρέους της Ζάμπια, το οποίο οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην Κίνα, δεν συμφώνησε σε κούρεμα.

Η Κίνα αξιοποιεί επίσης τη BRI ως όχημα για τα σχέδιά της να αναδιαμορφώσει την κοινωνική τάξη. Το Κομμουνιστικό Κόμμα προσπαθούσε πάντα να χρησιμοποιήσει το πρόγραμμα για να βελτιώσει τη δική του εικόνα και να ενισχύσει την επιρροή του ανά τον κόσμο. Ωστόσο, όλο και περισσότερο χρησιμοποιείται επίσης για να συσπειρώσει τον παγκόσμιο Νότο γύρω από το μοντέλο ανάπτυξης της Κίνας το οποίο στερείται δημοκρατίας. Οι αποδέκτες της γενναιοδωρίας της δεν αντιμετωπίζουν καμία δυτικού τύπου ανησυχία για τα ανθρώπινα δικαιώματα ή τη διαφθορά. Τα λιμάνια και οι σταθμοί παραγωγής ενέργειας παρουσιάζονται εμφανώς ως έργα που υποστηρίζονται από την Κίνα. Έτσι απομένει οι κάτοικοι των χωρών αυτών να αναρωτιούνται, τι προσφέρουν οι κήρυκες της Δύσης που να συγκρίνεται;

Θα απαντήσει η Δύση;

Η Δύση πρέπει να αντιδράσει, παρουσιάζοντας μια καλύτερη εναλλακτική λύση απέναντι στη BRI. Στη συνάντηση της G20 στις 9 και 10 Σεπτεμβρίου ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν αναμένεται να ζητήσει την ενίσχυση του ρόλου της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ στη βοήθεια των φτωχότερων χωρών. Πέρυσι οι πλούσιες δημοκρατίες της G7 παρουσίασαν ένα σχέδιο ύψους 600 δισ. δολαρίων για την ενίσχυση των επενδύσεων σε υποδομές στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Τώρα πρέπει να τηρήσουν τη δέσμευσή τους. Νωρίτερα τέτοιες υποσχέσεις επί το πλείστον δεν οδηγούσαν πουθενά.

Υπάρχουν ακόμη λόγοι για να είναι κανείς δύσπιστος. Οι Δυτικοί βρίσκονται αντιμέτωποι με τις δικές τους οικονομικές δυσκολίες. Όμως κάνουν λάθος θεωρούν τη βοήθεια ως φιλανθρωπία. Αντίθετα, είναι μια επένδυση που βασίζεται σε κανόνες -ή, αν πουλάει καλύτερα, μέρος μιας εκστρατείας για την αντιμετώπιση της Κίνας. Όπως και πριν από μια δεκαετία, οι φτωχές χώρες αντιμετωπίζουν τεράστιο έλλειμμα στη χρηματοδότηση για τις απαραίτητες κατασκευές. Αν η Κίνα και οι φίλοι της είναι οι μόνοι που μπορούν να τη προσφέρουν, θα διαμορφώσουν το μέλλον διαφορετικά γι αυτές τις χώρες.