Μέση Ανατολή: Οι οικονομίες στη δίνη της πολεμικής σύγκρουσης

H επιχείριση της Χαμάς εναντίον του Ισραήλ έβαλε τέλος σε μια από τις μεγαλύτερες περιόδους ηρεμίας στη Μέση Ανατολή, που διήρκησε από την Αραβική Άνοιξη του 2011 ως τις αρχές του Οκτώβρη. Οι βίαιες συγκρούσεις σε όλο αυτό το διάστημα ήταν σπάνιες, δημιουργώντας την αίσθηση ότι θα μπορούσαν να αποτελέσουν παρελθόν για την περιοχή. Πέρα από την ανθρωπιστική κρίση και τις γεωπολιτικές εξελίξεις ο πόλεμος Χαμάς – Ισραήλ αλλάζει και τον οικονομικό χάρτη της περιοχής πλήττοντας από τα πιο πλούσια μέχρι τα πιο φτωχά κράτη, σύμφωνα με ανάλυση του Economist, ενώ τα σενάρια για τις προοπτικές κάθε άλλο από ευοίωνα είναι.

Τα κράτη του Κόλπου μέχρι πρόσφατα διέθεταν δισεκατομμύρια δολάρια από τα κέρδη του πετρελαίου σε φαρωϊνικές επενδύσεις, επενδύοντας σε αθλητικές ομάδες, οικοδομώντας πόλεις στην έρημο, δημιουργώντας ολόκληρους μεταποιητικούς τομείς. Οι διεθνείς επενδυτές συνέρρεαν στον Κόλπο. Οι μεγάλοι αντίπαλοι της περιοχής πλησίαζαν προς θερμότερες διπλωματικές σχέσεις, ενώ υπήρχαν οι προσδοκίες η οικονομική ευμάρεια να μεταφερθεί και προς τις φτωχότερες χώρες.

Λίβανος: Το μετέωρο βήμα

Όλα όμως άλλαξαν στις 7 Οκτωβρίου ενώ ο πόλεμος ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς αναμένεται να συνεχίσει για τους επόμενους τουλάχιστον μήνες. Οι ηγέτες του αραβικού κόσμου ρίχνουν την ευθύνη στο Ισραήλ, καθώς δέχονται πίεση από τους πολίτες των χωρών τους, ωστόσο χρησιμοποιούν προσεκτική διπλωματική γλώσσα. Μέσα σε μια νύχτα, η εστίασή τους μετατοπίστηκε από την οικονομική ανάπτυξη στην ανάσχεση και τη συντόμευση του πολέμου. Χώρες σε όλη την περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της Αιγύπτου και του Κατάρ, χρησιμοποιούν όλα τα διπλωματικά όπλα για να σταματήσουν την εξάπλωση των συγκρούσεων.

Οι άμεσες συνέπειες

Ακόμη και αν η σύγκρουση παραμείνει μόνο μεταξύ της Χαμάς και του Ισραήλ θα υπάρξει κόστος. Οι αναλυτές ήταν αισιόδοξοι για τις προοπτικές της οικονομικής ολοκλήρωσης, σημειώνει ο Economist. Το 2020 τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και το Μπαχρέιν εξομάλυναν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ, ανοίγοντας την πόρτα για στενότερους εμπορικούς δεσμούς. Αν και πολλές άλλες αραβικές χώρες αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν το Ισραήλ, πολλές ήταν όλο και πιο πρόθυμες να συνεργαστούν μαζί του στα κρυφά. Ακόμη και οι επιχειρήσεις της Σαουδικής Αραβίας συναλλάσσονταν κρυφά με αντίστοιχες ισραηλινές επιχειρήσεις και επένδυαν σε αυτές, οι εργαζόμενοι των οποίων συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο παραγωγικών της περιοχής, ενώ οι δύο χώρες επεξεργάζονταν μια συμφωνία για την επισημοποίηση των σχέσεων.

Όλα αυτά μεταβλήθηκαν πλέον και όσο μεγαλύτερη θα είναι η καταστροφή στη Γάζα, τόσο πιο δύσκολο θα είναι για τους Άραβες ηγέτες να αναθερμάνουν τις σχέσεις με το Ισραήλ στο απώτερο μέλλον, δεδομένων των φιλοπαλαιστινιακών πληθυσμών τους και της πίεσης από τους γείτονες. Αν και ο Thani al-Zeyoudi, υπουργός εμπορίου των ΗΑΕ, υποσχέθηκε να κρατήσει χωριστά τις επιχειρήσεις από την πολιτική, πολλοί υποστηρίζουν ότι αυτό δεν είναι εφικτό. Ένας Τούρκος τραπεζίτης επενδύσεων, ο οποίος καταρτίζει συμβάσεις για επιχειρήσεις στον Κόλπο, αναφέρει ότι οι περισσότεροι από τους πελάτες του που εξετάζουν το Ισραήλ ως επενδυτικό προορισμό περιμένουν να δουν τι θα συμβεί στη συνέχεια.

Για τις φτωχότερες χώρες της Μέσης Ανατολής, οι συνέπειες θα είναι χειρότερες και το μεγαλύτερο τίμημα θα το πληρώσει η Αίγυπτος. Η χώρα ήδη αντιμετώπιζει προβλήματα, με τον πληθωρισμό να καλπάζει στο  38%, ενω η κυβέρνηση πασχίζει να εξυπηρετήσει το υπέρογκο δημόσιο χρέος σε δολάρια, δανειζόμενη από τις κεντρικές τράπεζες του Κόλπου. Επιπλέον έχασε το φυσικό αέριο που έρεε από το Ισραήλ.

Την 1η Νοεμβρίου αξιωματούχοι στο Κάιρο επέτρεψαν τη διέλευση των συνόρων σε ελάχιστους τραυματισμένους κατοίκους της Γάζας, καθώς και σε όσους είχαν διπλή υπηκοότητα. Ορισμένοι διπλωμάτες ελπίζουν ότι θα μπορούσε να ακολουθήσει μεγαλύτερη εισροή, ίσως ακόμη και στην κλίμακα που υποδέχτηκε η Ιορδανία Παλαιστίνιους τη δεκαετία του 1940 και Σύρους τη δεκαετία του 2010, αν η Αίγυπτος είχε τα κατάλληλα οικονομικά κίνητρα. Το 2016 η φροντίδα 650.000 Σύρων προσφύγων κόστισε στο κράτος της Ιορδανίας 2,6 δισ. δολάρια, πολύ περισσότερα από τα 1,3 δισ. δολάρια που έλαβε ως εξωτερική βοήθεια.  Σήμερα πάρχουν διπλάσιοι εσωτερικά εκτοπισμένοι στη Γάζα.

Το σενάριο της κλιμάκωσης της σύγκρουσης

Αν η σύγκρουση κλιμακωθεί και η περιοχή βυθιστεί σε πόλεμο με το Ιράκ να συγκρούεται με το Ισραήλ οι οικονομίες θα υποστούν βαρύ πλήγμα. Το πετρέλαιο, σύμφωνα με τα σενάρια που έχει εκπονήσει η Παγκόσμια Τράπεζα, μπορεί να εκτιναχθεί στα 157 δολάρια το βαρέλι, σημειώνοντας άλμα 70%, θυμίζοντας την πετρελαϊκή κρίση του 70. Παρόλο που η παγκόσμια οικονομία είναι λιγότερο ενεργοβόρα σήμερα, οι πετρελαιοπαραγωγοί του Κόλπου θα επωφεληθούν με τα έσοδα από μαύρο χρυσό. Ωστόσο, ο ολοκληρωτικός πόλεμος, θα αποτελούσε τροχοπέδη στην διαφοροποίηση των οικονομιών τους. Οι μετανάστες εργάτες θα έφευγαν. Οι μεταποιητικές βιομηχανίες θα ήταν δύσκολο να ξεκινήσουν χωρίς ασφαλείς μεταφορές. Τα φουτουριστικά εμπορικά κέντρα και ξενοδοχεία δεν θα υποδεχόταν τουρίστες για να σημειώσουν πληρότητα. Και για τους εισαγωγείς ενέργειας της περιοχής, στους οποίους περιλαμβάνονται η Αίγυπτος και η Ιορδανία, η εκτίναξη των τιμών του πετρελαίου θα ήταν καταστροφική.

Υπάρχει ένα άλλο, πιο πιθανό σενάριο κλιμάκωσης. Μέχρι στιγμής το Ιράν έχει αρνηθεί να μετατρέψει τις απειλές και τους παραστρατημένους πυραύλους σε άμεση επίθεση. Η χερσαία εισβολή του Ισραήλ. μικρότερη και πιο αργή από ό,τι αναμενόταν. συμβάλλει στο να κρατήσει τα πράγματα υπό έλεγχο. Παρ’ όλα αυτά, η σύγκρουση θα μπορούσε ακόμα να ξεφύγει πέρα από τα σύνορα της Γάζας,  με μάχες στη Δυτική Όχθη ή μεγαλύτερη εμπλοκή της Χεζμπολάχ. Σε αυτό το σενάριο, οι επενδύσεις στη Μέση Ανατολή αμέσως θα αποκτήσουν το χαρακτηρισμό υψηλού κινδύνου. Οι ηγέτες στον Κόλπο  θα πρέπει να καταβάλουν σημαντικές και επίπονες προσπάθειες για να προσελκύσουν τους επενδυτές και να τους πείσουν ότι η επιστροφή στην ηρεμία και οι στενότεροι δεσμοί με το Ισραήλ θα μπορούσαν να συμβούν σύντομα.

Πηγές αστάθειας και ευάλωτες οικονομίες

Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο η Αίγυπτος δεν θα ήταν η μόνη εκτεθειμένη χώρα. Η ελεύθερη οικονομική πτώση του Λιβάνου που διανύει τον τρίτο χρόνο της, καθώς ο πληθωρισμός μαίνεται πάνω από το 100% θα επιταχυνόταν με τις συγκρούσεις μεταξύ του Ισραήλ και της Χεζμπολάχ, η οποία εδρεύει στη χώρα. Οι μάχες στη Δυτική Όχθη, όπου οι εντάσεις είναι υψηλές, θα σήμαιναν προβλήματα για την Ιορδανία, η οποία βρίσκεται δίπλα της. Όπως και η Αίγυπτος, η χώρα είναι σχεδόν χρεοκοπημένη. Πήρε δάνειο 1,2 δισ. δολαρίων από το ΔΝΤ πέρυσι, ενώ φέτος το Ταμείο προειδοποίησε ότι η ετήσια ανάπτυξή της κατά 2,6% δεν επαρκεί για να διορθώσει τα προβλήματά της. Η υποδοχή προσφυγικών ροών θα είχε ως αποτέλεσμα να μην μπορεί η Ιορδανία να αποπληρώσει τα χρέη της.  Οι αναταραχές κατά μήκος των συνόρων του θα μπορούσαν να αποτρέψουν τους πιστωτές.

Σε περίπτωση που είτε η Αίγυπτος είτε η Ιορδανία δεν έχουν ρευστότητα, τα αποτελέσματα θα ήταν αποσταθεροποιητικά για την περιοχή. Και οι δύο χώρες συνορεύουν με παλαιστινιακά εδάφη τροφοδοτώντας τα με προμήθειες και παρέχοντας στους συμμάχους πληροφορίες. Και οι δύο χώρες ασκούν επιρροή στην Παλαιστινιακή Αρχή. Και οι δύο έχουν έναν νεανικό και δυστυχισμένο πληθυσμό. Η αραβική άνοιξη έδειξε πόσο εύκολα η αναταραχή σε μια αραβική χώρα μπορεί να εξαπλωθεί σε μια άλλη. Ακόμα και οι αξιωματούχοι του Κόλπου, όσο σχετικά απομονωμένοι και αν είναι, θα προτιμούσαν να αποφύγουν μια τέτοια αστάθεια, καταλήγει ο Economist.