Επίδραση των Γνωστικών Αποκλίσεων στη Λήψη Αποφάσεων και στο Ρίσκο

Μεταξύ των αποκλίσεων της προσοχής, της αρνητικότητας, της υπεροχής, των αποκλίσεων της κρίσης, της πιθανότητας, των αποκλίσεων της συλλογικής, της διαθεσιμότητας, της αντιστοίχισης, η λίστα είναι μεγάλη…

Μια απόκλιση θεωρείται ότι είναι η απόσταση από τη λογική και ορθολογική σκέψη κατά την επεξεργασία των πληροφοριών και της λήψης αποφάσεων. Η μελέτη των αποκλίσεων αποτελεί αντικείμενο πολυάριθμων ερευνών στις γνωστικές ή κοινωνικές και οικονομικές επιστήμες. Ο νομπελίστας Daniel Kahneman αποδόμησε την ιδέα κατά την οποία οι οικονομικές αποφάσεις λαμβάνονται με ορθολογικό τρόπο.

Ορισμός

Οι νοητικές διαδικασίες σχετικά με το πως τα άτομα σκέφτονται και επιλύουν προβλήματα εμπίπτουν στο χώρο της γνωστικής ψυχολογίας. Η τελευταία διερευνά πως αποκτούμε και χρησιμοποιούμε πληροφορίες για να λάβουμε αποφάσεις. Οι γνωστικές αποκλίσεις είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης.

Εκδηλώνονται κατά τις διαδικασίας λήψης αποφάσεων.

Η ασυνείδητη απόκλιση μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένη λογική, κακή κρίση και αναποτελεσματική επίλυση προβλημάτων. Αυτές οι αποκλίσεις τείνουν να θολώνουν την κρίση μας, διαστρεβλώνοντας τις αντιλήψεις μας και εμποδίζοντας να εξερευνήσουνε άλλες απόψεις και το πλήρες φάσμα των πιθανών επιλογών.

Επίδραση στη λήψη αποφάσεων

Εισαγόμενη από τους ψυχολόγους Daniel Kahneman και Amos Tversky το 1970, η έννοια της γνωστικής απόκλισης χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά για να εξηγήσει την παράλογη λήψη αποφάσεων στα οικονομικά. Από τότε, πολλοί τύποι γνωστικών αποκλίσεων, που επηρεάζουν όλος τους τομείς, έχουν εντοπιστεί από ψυχολόγους και επιστήμονες. Συνήθως, οι γνωστικές αποκλίσεις τείνουν να εμφανίζονται σε ορισμένες πολύ συγκεκριμένες καταστάσεις, που προκύπτουν από υπερβολικές πληροφορίες, ανάγκη για γρήγορη δράση, έλλειψη νοήματος ή περιορισμένη μνήμη. Με βάση ένα λανθασμένο μοτίβο σκέψης ή μια άποψη μακριά από την πραγματικότητα, αυτές οι γνωστικές αποκλίσεις μας ωθούν μερικές φορές σε μη σοφές επιλογές.

Αντίληψη σε σχέση με το ρίσκο

Η λήψη μιας απόφασης εμπεριέχει πάντα ένα στοιχείο ρίσκου. Αυτό είναι που κάνει την άσκηση τόσο δύσκολη. Ο φόβος να κάνουμε λάθη μπορεί να εμποδίσει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων ακόμα και αν έχουν εξερευνηθεί οι λύσεις και εντοπιστεί αυτή που φαίνεται πιο κατάλληλη για την κατάσταση. Αντίθετα, είναι δυνατόν να υποτιμηθούν ορισμένα ρίσκα και να εμποδιστεί η ανάπτυξη μιας λύσης. Γιατί τελικά, μια απόφαση υπάρχει μόνο εάν εφαρμοστεί πραγματικά.

Απόκλιση από το status quo

Αυτή μας ενθαρρύνει να προτιμήσουμε την τρέχουσα κατάσταση έναντι οποιασδήποτε άλλης επιλογής. Είναι ο περίφημος φόβος του αγνώστου, που γεννά την αντίσταση του κόσμου στην αλλαγή. Λόγω αυτής της απόκλισης, αναπτύσσεται ένα υπερβολικό κριτικό πνεύμα απέναντι σε οποιοδήποτε νέο στοιχείο που θα μπορούσε να αμφισβητήσει τη γνώριμη ισορροπία, ακόμα και αν είναι άβολο.

Απόκλιση αποστροφής στη ζημιά

Ο φόβος της ζημιάς είναι ισχυρότερος από την έλξη του κέρδους. Αυτή η απόκλιση μας εμποδίζει να απαλλαγούμε από ότι δεν λειτουργεί. Αυτό εξηγεί το πείσμα ενός ατόμου να κρατάει ένα αυτοκίνητο που χαλάει τακτικά, μια μετοχή της οποίας η τιμή πέφτει συνέχεια, μια ασύμφορη συνεργασία.

Απόκλιση από ψευδή συναίνεση

Αυτή μας οδηγεί να υποθέτουμε ότι οι άλλοι συμφωνούν μαζί μας, χωρίς να το έχουμε επαληθεύσει. Έτσι είναι δυνατόν να παρθεί μια απόφαση που επηρεάζει τη συλλογικότητα, αλλά δεν μπορεί να εφαρμοστεί ποτέ. Ή με το κόστος μιας σημαντικός προσπάθειας να ωθήσουμε τους ανθρώπους να «κολλήσουν» στην αλλαγή.

Συμπερασματικά, η γνωστική απόκλιση έχει ως αποτέλεσμα ο εγκέφαλος να προσπαθεί να δημιουργήσει νοητικές συντομεύσεις προκειμένου να λαμβάνει αποφάσεις γρήγορα και αποτελεσματικά. Ένας τρόπος για να καταπολεμηθεί η γνωστική απόκλιση είναι να επιβραδυνθεί η σκέψη μας και να αφιερώσουμε αρκετό χρόνο για να εξετάσουμε όλες τις πιθανές επιλογές. Λαμβάνουμε εκατοντάδες αποφάσεις κάθε μέρα, οι περισσότερες χωρίς καν να χρειάζεται να σκεφτούμε. Η δημιουργία ενός περιβάλλοντος ανοικτής επικοινωνίας, έτσι ώστε η ομάδα απόφασης να αισθάνεται άνετα να εκφράζει τις σκέψεις, τις εμπειρίες και τις ανησυχίες της. Όσο πιο ανοιχτό και συνεργατικό είναι το εργασιακό περιβάλλον της ομάδας, τόσο περισσότερο θα αποφύγει τις γνωστικές αποκλίσεις. Είναι σημαντικό η ομάδα απόφασης να προάγει την εμπιστοσύνη, το συναίσθημα, το σεβασμό και την ενεργό συμμετοχή, να δέχεται την εποικοδομητική κριτική και να μαθαίνει από τα λάθη της. Όλα αυτά οδηγούν στη μείωση των γνωστικών αποκλίσεων.

Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός

Πολυτεχνείο Κρήτης

Επίτιμος  Δρ. ΑΠΘ

Paris School of Business