Τεχνητή Νοημοσύνη: Πώς ο δρόμος της AI περνά μέσα από την διδασκαλία του Αριστοτέλη

Τον Νοέμβριο του 2022 η OpenAI κυκλοφόρησε την πρώτη διαθέσιμη για το κοινό έκδοση του εργαλείου τεχνητής νοημοσύνης ChatGPT. Είχε προηγηθεί η έκδοση του GPT-2 τον Νοέμβριο του 2019, ενώ η έκδοση GPT-3 δόθηκε στη Microsoft τον Σεπτέμβριο του 2020. Τον Μάρτιο του 2023, η OpenAI ανακοίνωσε το GPT-4.

Στην αρχή το κοινό στράφηκε με ενδιαφέρον στη νέα τεχνολογία καθώς αντιμετωπίστηκε σχεδόν σαν ένα ακόμη «παιχνίδι». Ωστόσο, γρήγορα άπαντες συνειδητοποίησαν τις δυνατότητες της Τεχνητής Νοημοσύνης και ειδικά στην έκδοσή της που έχει δημιουργικές ικανότητες και βασίζεται στα λεγόμενα «μεγάλα γλωσσικά μοντέλα» (LLM).

Οι 4 αξίες της ηγεσίας και η πρόκληση της Ψηφιακής Νοημοσύνης

Οι πρώτοι που αντιλήφθηκαν τις δυνατότητες ήταν οι μεγάλοι τεχνολογικοί κολοσσοί που έσπευσαν να μπουν στην κούρσα ανάπτυξης εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης. Αποτέλεσμα, σήμερα, εταιρείες που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη να βλέπουν την χρηματιστηριακή τους αξία να εκτοξεύεται, άπαντες να διαγκωνίζονται για την παρουσίαση του καλύτερου εργαλείου AI, εταιρείες να ενσωματώνουν εργαλεία AI στα προϊόντα και στις υπηρεσίες τους, οι εργοδότες να αναλύουν πώς θα ενσωματώσουν την AI στην παραγωγική τους διαδικασία.

Η συντονίστρια του πάνελ καθ. Φιλοσοφίας Βούλα Τσούνα, ο καθ. Δεοντολογίας και Νομικής Φιλοσοφίας του πανεπιστημίου της Οξφόρδης Τζον Τασιούλας και ο καθ. Πολιτικής Επιστήμης και Κλασσικών, κάτοχος της έδρας «Κωνσταντίνος Μητσοτάκης» στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ Τζοσάια Όμπερ

Αυτή είναι η μία όψη του νομίσματος. Η άλλη θέτει τα ερωτήματα: πώς θα ρυθμίσουμε την AI, τί περιθώρια αυτονομίας θα της δώσουμε, έρχεται για να αντικαταστήσει τον άνθρωπο; Ερωτήματα απολύτως λογικά καθώς όπως διαπιστώνει ο καθηγητής Δεοντολογίας και Νομικής Φιλοσοφίας του πανεπιστημίου της Οξφόρδης και διευθυντής του Ινστιτούτου Ηθικής και AI, Τζον Τασιούλας, «η τεχνητή νοημοσύνη διαπερνά οριζόντια όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες» ενώ «ούτε οι ειδικοί γνωρίζουν αυτή τη στιγμή τις πραγματικές δυνατότητες της AI».

Απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, και σε πολύ περισσότερα, επιχείρησε να δώσει το συνέδριο για την Ηθική στην Τεχνητή Νοημοσύνη, του Lyceum Project, που διοργανώθηκε από το Ινστιτούτο Ηθικής στην Τεχνητή Νοημοσύνη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, το τμήμα Ανθρωποκεντρικής Τεχνητής Νοημοσύνης (HAI) του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, το ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», το World Human Forum, το Ίδρυμα Patrick J McGovern και το Ινστιτούτο Cosmos.

Από την πλευρά του ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και Κλασσικών, κάτοχος της έδρας «Κωνσταντίνος Μητσοτάκης» στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, Τζοσάια Όμπερ, επισήμανε την αναγκαιότητα να ξαναδούμε τον Αριστοτέλη υπό τις νέες συνθήκες που δημιουργεί η AI καθώς «αυτός είναι που όρισε ποια είναι η φύση του ανθρώπου». Στο ερώτημα, γιατί Αριστοτέλης και όχι κάποιος άλλος φιλόσοφος ή φιλοσοφική σχολή, ο καθ. Όμπερ επισήμανε ότι ο Αριστοτέλης ήταν αυτός που είπε ότι «είμαστε πολιτικά όντα» και συσχέτισε την κοινωνική οργάνωση με την ευημερία του ανθρώπου, «επιχείρησε να ορίσει πώς μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα», κατέληξε.

«Θέλουμε τη φιλοσοφική οπτική στον ορισμό της Τεχνητής Νοημοσύνης», είπε ο καθ. Τασιούλας σημειώνοντας ότι «χρειάζεται μία ένεση ανθρωπιστικών σπουδών στην τεχνολογία» και «ο Αριστοτέλης είναι αυτός που προσφέρει το κατάλληλο πλαίσιο».

Η καθ. Φωτεινή Χρηστιά, διευθύντρια του MIT SSRC, ο καθ. του MIT Κων/ος Δασκαλάκης, ο Μπρένταν ΜακΚορντ, ιδρυτής και πρόεδρος του Cosmos Institute, ο καθ. των Πανεπιστημίων Οξφόρδης και Ιερουσαλήμ, Γιουβάλ Σανί, και η καθ. του Πρίνστον Αλόντρα Νέλσον

Η Λευκή Βίβλος

Οι καθηγητές Τασιούλας και Όμπερ δημιούργησαν τη Λευκή Βίβλο (Lyceum Project – AI Ethics with Aristotle White Paper) με την οποία υποστηρίζουν ότι η άποψη πως η τεχνολογική επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης δημιουργεί μια ριζικά νέα πραγματικότητα, που απαιτεί μια αντίστοιχη ανατροπή στην ηθική μας σκέψη, είναι ουσιαστικά μία πλάνη. Αντίθετα, η Λευκή Βίβλος υποστηρίζει ότι η βασική προσέγγιση της ηθικής που αναπτύχθηκε από τον Αριστοτέλη, προσφέρει «το πιο συναρπαστικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση των προκλήσεων και των ευκαιριών της Τεχνητής Νοημοσύνης σήμερα».

Οι δύο καθηγητές προβάλουν μία πραγματικά «ανθρωποκεντρική» προσέγγιση στην ηθική της τεχνητής νοημοσύνης, η οποία αντιλαμβάνεται τόσο την ανθρώπινη ευημερία όσο και την ανθρώπινη ηθική ως ριζωμένες στη φύση μας ως ανθρώπινα όντα των οποίων η εκπλήρωση εξαρτάται από την άσκηση των ικανοτήτων για ορθολογισμό, κοινωνική δέσμευση και επικοινωνία. Η αριστοτελική προσέγγιση θέτει συνεχώς στο προσκήνιο το ζήτημα του καλού για το οποίο αναπτύσσονται τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης και δεν αντιλαμβάνεται την ηθική ως ανταγωνισμό με την τεχνολογική πρόοδο.

Προτείνουν, μία πιο πλούσια αντίληψη της ηθικής από τις κυρίαρχες ηθικές θεωρίες: αφενός, προσεγγίσεις που βασίζονται στην εκπλήρωση των προτιμήσεων ή στη μεγιστοποίηση του πλούτου, από την άλλη, προσεγγίσεις που βασίζονται στο δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι πρώτες επικεντρώνονται σε σκέψεις που δεν είναι τελικές αξίες. Τα τελευταία είναι ελλιπή, παραλείποντας να αναγνωρίσουν ότι υπάρχουν ουσιώδεις παράγοντες εκτός από δικαιώματα, όπως οι αρετές και το κοινό καλό.

Ο Διευθυντής και Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος», Γιώργος Νούνεσης

Στη Λευκή Βίβλο δίνεται έμφαση στον ισχυρό δεσμό μεταξύ ηθικής και πολιτικής, καθώς τα ανθρώπινα όντα μπορούν να ευημερήσουν μόνο σε κοινότητες, και τη σημασία της δημοκρατίας και του φιλελευθερισμού ως πολιτικών αξιών. Προβάλεται η ιδέα των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης ως «ευφυών εργαλείων» που θα αναπτυχθούν προκειμένου να προωθηθεί η άνθηση των ατόμων και των κοινοτήτων, μια εστίαση πολύ διαφορετική από τον κυρίαρχο στόχο της βιομηχανίας τεχνολογίας, που είναι η δημιουργία Τεχνητής Γενικής Νοημοσύνης που αναπαράγει τις ανθρώπινες πνευματικές ικανότητες σε ολόκληρο το φάσμα τους.

Ιδιαίτερο σημείο της Λευκής Βίβλου η ανάπτυξη της ιδέας των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης ως «ευφυών εργαλείων» σε δύο τομείς – αυτόν της εργασίας, όπου ο θεμελιώδης ρόλος τους είναι να αυξάνουν την άσκηση πολύτιμων ανθρώπινων ικανοτήτων, αντί να αντικαθιστούν συστηματικά την ανθρώπινη προσπάθεια, και αυτόν της δημοκρατίας, όπου τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο για να μπορέσει μια γνήσια διαβουλευτική και συμμετοχική δημοκρατία να λειτουργήσει στην κλίμακα του σύγχρονου κράτους.

Επιπρόσθετα, οι δύο καθηγητές με το πόνημά τους υπενθυμίζουν τους οδηγούς που προσφέρει το αριστοτελικό πλαίσιο για τη ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης, ξεπερνώντας αδικαιολόγητα περιοριστικά ρυθμιστικά στερεότυπα όπως η «ασφάλεια» και ο «υπαρξιακός κίνδυνος» και παρέχοντας ένα πιο ολοκληρωμένο κανονιστικό πλαίσιο από τα πλαίσια που αναπτύσσονται από τις τρεις «ψηφιακές αυτοκρατορίες»: με βάση το κράτος (Κίνα), βάσει αγοράς (ΗΠΑ) και βάσει δικαιωμάτων (ΕΕ).

Ο πρωθυπουργός, κ. Κυριάκος Μητσοτάκης

Ποιος και γιατί δημιουργεί AI

Στην παρέμβασή του ο πρωθυπουργός, κ. Κυριάκος Μητσοτάκης, επισήμανε ότι την εποχή που ο ίδιος βρισκόταν στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ ως φοιτητής η έννοια της τεχνητής νοημοσύνης ήταν ουσιαστικά το θέμα σεναρίων επιστημονικής φαντασίας. Σήμερα, είπε ο πρωθυπουργός, καλούμαστε να απαντήσουμε στα ερωτήματα ποιος και γιατί δημιουργεί τεχνητή νοημοσύνη.

«Είναι δύσκολο, λόγω της ταχύτητας της εξέλιξης, να αντιληφθούμε τις επιπλοκές της νέας τεχνολογίας», είπε ο Κυριάκος Μητσοτάκης, σημειώνοντας ότι θα πρέπει να οριστούν οι σχέσεις ανθρώπου-μηχανής. Ο πρωθυπουργός αναφέρθηκε στον κρατικό έλεγχο της τεχνητής νοημοσύνης, σε ορισμένες χώρες, όπως επίσης στη φιλοσοφική κληρονομιά σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη, σημειώνοντας ότι «ο Αριστοτέλης μπορεί να μας διδάξει».

Στο ερώτημα αν η μηχανή θα αντικαταστήσει τελικά τον άνθρωπο, ο κ. Μητσοτάκης αναρωτήθηκε «εάν δεν δουλεύουμε θα είμαστε πιο ευτυχείς;». «Δε νομίζω», σημείωσε, τονίζοντας παράλληλα ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι ουσιαστικά ένα «ευφυές εργαλείο» αλλά δεν είναι συνεργάτης και πολύ περισσότερο δεν είναι πολίτης, κατέληξε.

Στη συνέχεια ο κ. Μητσοτάκης αναφέρθηκε στα ανθρώπινα δικαιώματα σε συνδυασμό με την τεχνητή νοημοσύνη. «Πώς θα μας επηρεάζει μια απόφαση που λαμβάνεται από μία μηχανή; Έχουμε δικαίωμα να ξέρουμε αν την απόφαση την πήρε μια μηχανή;» είπε τονίζοντας τις επιπλοκές που δημιουργούνται. Τέλος, ο πρωθυπουργός, αναφέρθηκε σε θέματα που άπτονται της ανθρώπινης δημιουργικότητας. «Πώς θα μας επηρεάσει ο πειρασμός να σταματήσουμε να γράφουμε και να τα αφήσουμε όλα στην τεχνητή νοημοσύνη», αναρωτήθηκε.