Αγορά τέχνης: Οι νέοι έχουν πάρει (ανησυχητική) φόρα

Ανατροπές που προκαλούν ταραχή, αν όχι ισχυρό σοκ, στο κατεστημένο της αγοράς της τέχνης σημειώνονται το τελευταίο διάστημα. Αν συνεχιστούν δε, εκτιμάται πως θα κλονίσουν σοβαρά τα θεμέλια ενός χώρου που ούτως ή άλλως δεν βασιζόταν σε αντικειμενικά κριτήρια αλλά τουλάχιστον είχε αποκτήσει – αυθαίρετα κάποιες φορές – ορισμένες σταθερές. Τα αποτελέσματα των πρόσφατων δημοπρασιών, ωστόσο, βάσει των οποίων εκτοξεύθηκαν οι τιμές έργων καλλιτεχνών που δεν έχουν περάσει τα καθιερωμένα στάδια της καταξίωσης – όπως η αναγνώρισή τους σε βάθος χρόνου από κριτικούς τέχνης και η ένταξή τους σε συλλογές μουσείων – αλλά στηρίζονται από την επιθετική πολιτική των γκαλερί, φορολογικά κίνητρα και «πιέσεις» των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, επί παραδείγματι, θορυβούν μερίδα ανθρώπων του χώρου. Οχι μόνο επειδή βλέπουν τον λόγο και τον ρόλο τους να υποβαθμίζονται, αλλά και επειδή οι συνέπειες αυτών των κινήσεων της αγοράς μπορεί να αλλάξουν άρδην τα ποιοτικά κριτήρια αξιολόγησης των έργων τέχνης.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα εξαρχής. Αν ένας επενδυτής θέλει να αγοράσει ένα διαμάντι, γνωρίζει ότι η εκτίμηση του προς αγορά αντικειμένου κρίνεται από τα τέσσερα C (καράτια, καθαρότητα, κοπή, χρώμα). Για ένα έργο τέχνης όμως δεν υφίστανται αντίστοιχα κριτήρια. Η αξία του κρίνεται από μια καθιερωμένη και κοινώς αποδεκτή αίσθηση της σημασίας και της σπανιότητάς του, που προσδιορίζεται από μια ελίτ που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων ιστορικούς και κριτικούς τέχνης, επιμελητές, εξειδικευμένους ερευνητές, ακαδημαϊκούς…

Σαν αναφυλακτικό σοκ περιγράφει την αίσθηση που αποκόμισε ο κριτικός τέχνης των «New York Times» Τζέισον Φαράγκο από τις δημοπρασίες των δύο τελευταίων εβδομάδων στη Νέα Υόρκη, στις οποίες αντικαταστάθηκε το παλαιό κατεστημένο από εν δυνάμει διαφημιστικές καμπάνιες. Χαρακτηριστικά αναφέρει το παράδειγμα του 38χρονου Γκανέζου Αμοοάκο Μποάφο. Το «Κίτρινο φόρεμά» του πουλήθηκε προς 819.000 δολάρια, τιμή υπερδιπλάσια της ανώτατης αρχικής εκτίμησης των 350.000 δολαρίων. Το έργο είχε αποτελέσει μέρος της διαφημιστικής καμπάνιας μεγάλου οίκου μόδας το 2018. Και της Ανα Γουέγιαντ, η οποία έγινε το πρόσωπο των ημερών, καθώς και οι τρεις μεγάλοι οίκοι δημοπρασιών συμπεριέλαβαν έργα της στις δημοπρασίες τους και μετά την επιτυχία της (οι πίνακές της πουλήθηκαν ακόμα και 1,6 εκατ. δολάρια) εντάχθηκε στο δυναμικό της γκαλερί-κολοσσού Γκαγκόζιαν, καθώς εκτός των άλλων είναι σύντροφος του ιδιοκτήτη.

Οι αριθμοί δείχνουν ότι τα έργα των νέων καλλιτεχνών, τα οποία έχουν έντονο διακοσμητικό χαρακτήρα και είναι σε μεγάλο ποσοστό δημιουργίες των τελευταίων δύο ετών, καταφέρνουν να πουληθούν έως και 10 φορές πάνω από την αρχική εκτίμηση.

Τα social media

Το πρόβλημα, σύμφωνα με τον Τζέισον Φαράγκο, δεν έγκειται στην αλλαγή των προτιμήσεων των συλλεκτών, κάτι που συμβαίνει περιοδικά, αλλά στην «πείνα» τους που τροφοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χωρίς να δίνεται βάρος στα αισθητικά κριτήρια, εφόσον πολλές φορές αγοράζουν δύο έργα με προοπτική να δωρίσουν το ένα σε δημόσιο μουσείο. Σε αυτή την περίπτωση ο συλλέκτης αποκτά τεράστια φορολογική απαλλαγή.

Με τον χρόνο μεταξύ της δημιουργίας ενός έργου τέχνης, της αγοράς και της μεταπώλησής του να έχει συμπιεστεί υπερβολικά, δεν αποκλείεται στο μέλλον τα ποιοτικά κριτήρια να βασίζονται αποκλειστικά σε δολάρια, ευρώ και likes και με βάση αυτά να διαμορφώνονται και οι μουσειακές συλλογές.

Νέα Υόρκη: Μάιος 2,5 δισ. δολαρίων

Δυναμικά όπως ξεκίνησε ολοκληρώθηκε η σεζόν των εαρινών δημοπρασιών στη Νέα Υόρκη. Ο συνολικός τζίρος κινήθηκε στα 2,5 δισ. δολάρια και οι πωλήσεις που πραγματοποιήθηκαν από τις 9 έως τις 19 Μαΐου, έπειτα από ανάλυση της βρετανικής εταιρείας, η οποία ειδικεύεται σε έρευνες αγοράς που αφορούν την τέχνη, ArtTactic, σημείωσαν ιστορικό υψηλό, δεδομένου ότι το ποσό είναι κατά 1,5% υψηλότερο από το προηγούμενο που είχε καταγραφεί το 2018. Σε αυτό το πλαίσιο το μεγαλύτερο σύνολο πωλήσεων εαρινής περιόδου στην ιστορία του ανακοίνωσε ο οίκος Phillips με τζίρο 225 εκατ. δολάρια και κορυφαίο έργο το «Ατιτλο» (1982, φωτογραφία) του Ζαν Μισέλ Μπασκιά, που πωλήθηκε προς  85 εκατ. δολάρια. Να σημειωθεί ότι η αξία του συγκεκριμένου έργου ανέβηκε κατακόρυφα αν λάβει κάποιος υπόψη του ότι είχε αγοραστεί το 2016 προς 57 εκατ. δολάρια, ενώ σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του τελικού τοπίου έπαιξε το γεγονός ότι βγήκαν προς πώληση τρεις μεγάλες συλλογές, όπως και το ρεκόρ των 195 εκατ. δολαρίων που σημείωσε  το πορτρέτο της Μέριλιν Μονρόε διά χειρός Αντι Γουόρχολ, «Shot Sage Blue Marilyn» (1964).

Οι μπλε γυναίκες του Ιβ Κλάιν

Και μπορεί η αυλαία των δημοπρασιών να έπεσε στη Νέα Υόρκη, όμως οι πωλήσεις των μεγάλων οίκων συνεχίζονται στο Λονδίνο διατηρώντας σε υψηλά επίπεδα το ενδιαφέρον και την αδρεναλίνη όσων ασχολούνται με το χρηματιστήριο της τέχνης. Ο οίκος Christie’s εξασφάλισε το 3 μ. έργο του Ιβ Κλάιν «Ανθρωπομετρία της μπλε περιόδου» (φωτογραφία) το οποίο και θα δημοπρατήσει στις 28 Ιουνίου με αρχική εκτίμηση τα 30 εκατ. δολάρια. Ο πίνακας που απεικονίζει οκτώ γυναικείες γυμνές φιγούρες φιλοτεχνημένες με το χρώμα που ο γάλλος δημιουργός είχε κατοχυρώσει με την επωνυμία «International Klein Blue» δεν έχει ξαναβγεί σε δημοπρασία και είναι το πρώτο αυτής της σημασίας και αξίας του καλλιτέχνη που δημοπρατείται από το 2012. Το έργο πριν παρουσιαστεί στο Λονδίνο, θα εκτεθεί στην Ελβετία ώστε να το δουν οι ενδιαφερόμενοι συλλέκτες που θα επισκεφθούν την Art Basel – την κορυφαία ίσως ευρωπαϊκή φουάρ και μία από τις σημαντικότερες παγκοσμίως – από τις 16 έως τις 19 Ιουνίου.